کتاب‌شناسی احکام قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شناسایی و شناساندن منابع و کتاب‌شناسی‌های موضوعی، امری ضروری است که باید این مهم هرچه بیش‌تر و بهتر با روش‌های جدید و کارآمد مورد توجه قرار بگیرد. در این‌جا برای مشخص شدن سیر تاریخی آثار نگاشته شده در موضوع احکام قرآن، این کتاب‌شناسی براساس ترتیب قرن، از قرن دوم تا قرن پانزدهم تنظیم شده است.
از آن‌جا که نخستین گام در پژوهش و سامان‌بخشی به هر موضوع، آشنایی کامل و دقیق از تحقیقات انجام شده در آن موضوع است و دوباره‌کاری‌ها، پربار نبودن و نااستواری برخی پژوهش‌ها، بیش‌تر به خاطر بی‌اطلاعی پژوهشگر از سرچشمه‌های بحث و منابع درخور مراجعه در آن موضوع است. شناسایی و شناساندن منابع و کتاب‌شناسی‌های موضوعی امری ضروری است که باید این مهم هرچه بیش‌تر و بهتر با روش‌های جدید و کارآمد مورد توجه قرار بگیرد. باید گفت در این زمینه کمبودها بسیار است و تلاش‌های صورت‌گرفته با کاستی‌های فراوانی در کمیت و کیفیت روبه‌روست. جا دارد کتاب‌شناسان
خبره و با
تجربه به این مهم بپردازند تا ضمن معرفی فعالیت‌های انجام‌شده به پژوهشگران، خلأهای موجود نیز روشن گردد تا پژوهشگران به تلاش‌های روزآمد و نیازهای بایسته بپردازند.
کتاب‌شناسی‌های موضوعی قرآن که تاکنون فراهم آمده است نیز، همانند موضوعات دیگر بسیار ناقص و غیر متقن است و در آن استقصای کامل صورت نگرفته و پاسخ‌گوی نیاز پژوهشگران نیست.
در این‌جا پیشنهاد می‌شود تمام کتاب‌شناسی‌های موجود که هرکدام براساس سلیقه خاصی تهیه و تنظیم شده است، به گونه موضوعی نیز تلفیق و یک‌جا تنظیم گردد، مسلماً در این صورت، بازدهی و ارزش این‌گونه کتاب‌شناسی‌ها به مراتب از کتاب‌شناسی‌های عمومی بیش‌تر خواهد بود.
به عنوان ارائه نمونه‌ای از این طرح بر آن شدیم تا آن‌جا که ممکن است و منابع در دسترس قرار دارد، کلیه آثار قرآنی به گونه موضوعی و یک‌جا تهیه و تنظیم گردد. در همین راستا،
کتاب‌شناسی قصه‌های قرآن با ارائه چهارصد و پنج اثر صورت گرفته و در مجله (آینه پژوهش) شماره ۲۰ به چاپ رسید و اینک کلیه آثار قرآنی در موضوع احکام قرآن که یکی از موضوعات مهم قرآنی است و از سوی دیگر مرتبط با احکام فقهی قرآن است شناسایی، و به پژوهشگران قرآنی و جویندگان احکام فقهی قرآن شناسانده می‌شود. نگارنده مدعی نیست که کلیه آثار احکام قرآن در این مقال ذکر شده، لکن همه منابعی که معرفی آثار نگاشته شده، در زمینه
احکام قرآن در آن‌ها پیش‌بینی می‌شد که به بیش از پانزده منبع افزون می‌گردد، مورد کندوکاو قرار گرفته است. در ضمن هر منبع مورد استفاده با شماره مخصوص در ذیل هر عنوان آمده است، تا مستند و راه‌گشا برای مراجعه پژوهشگران باشد. البته بسیاری از این آثار در منابع بسیاری
ذکر گردیده که فقط یک منبع آورده شده است.
منابع عبارت‌اند از:
۱. کتاب‌خانه تخصصی مرکز فرهنگ و معارف قرآن. عناوینی که در این مرکز موجود است با علامت مشخص شده است.
۲.
الذریعة الی تصانیف الشیعه، تألیف
آقا بزرگ تهرانی، شماره ۱.
۳. دایرة المعارف بزرگ اسلامی، شماره ۲.
۴. دایرة المعارف تشیع، شماره ۳.
۵. معجم المفسرین، تألیف عادل نویهض، شماره ۴.
۶.
البرهان فی علوم القرآن، تألیف زرکشی، چاپ بیروت، دارالمعرفة، تحقیق مرعشی و دیگران، شماره ۵.
۷. منابع
اجتهاد، تألیف استاد محمدابراهیم جناتی، شماره ۶.
۸. تفسیر شاهی (آیات الاحکام)، تألیف جرجانی، مقدمه آیت‌الله مرعشی نجفی، شماره ۷.
۹. تفسیر آیات الاحکام، تألیف عبدالرحمن السایس و دیگران، مقدمه تحقیق حسن سماحی، شماره ۸.
۱۰. فهرست مخطوطات آل البیت اردن، شماره ۹.
۱۱. اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع العشر، تألیف فهدالرومی، شماره ۱۰.
۱۲. دایرة المعارف الاسلامیة، تألیف جمعی از مستشرقین، شماره ۱۱.
۱۳. و منابعی دیگر همچون: فهرست ابن‌ندیم، کشف الظنون حاجی خلیفه، طبقات مفسران داودی، سیوطی و… .
پس از شماره مخصوص منبع مورد نظر، شماره جلد و سپس صفحه آن ذکر شده است.
جهت مشخص شدن سیر تاریخی آثار نگاشته شده در موضوع
احکام قرآن، این کتاب‌شناسی براساس ترتیب قرن، از قرن دوم تا قرن پانزدهم تنظیم گردیده و اطلاعات داده شده از این قرار است:
نام اثر (که بیش‌تر عنوان احکام قرآن،
آیات الاحکام و تفسیر آیات الاحکام است)، نام مؤلف،
[۱] تولد و وفات (مواردی که فقط تاریخ وفات باشد با علامت (م) مشخص شده است)، مذهب مؤلف و مشخصات نشر (در صورت انتشار).
هم‌چنین از مجموع یکصد و شصت و نه اثر یادشده، هفتاد و شش اثر از
مفسران شیعه امامیه، هشت اثر از مفسران زیدی و بقیه آثار از مفسران
مذاهب چهارگانه اهل سنت و ظاهری است.
تفسیرهایی که براساس سبک‌های خاصی نگارش یافته، خود بهترین منبع در آن موضوع به شمار می‌روند؛ به عنوان مثال، تفسیرهایی که به زاویه‌های تاریخی قرآن توجه خاص دارند، بهترین منبع در موضوع
قصص قرآن هستند. هم‌چنین تفسیرهایی که عنایت ویژه به مسائل فقهی قرآن دارند، بهترین اثر در احکام قرآن به شمار می‌روند. بسیاری از تفسیرها نیز به همین سبک تدوین شده‌اند. همچون: تفسیر اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، نوشته محمدامین الجکنی الشنقیطی؛ تفسیر ابی‌السعود؛ تفسیر جامع، تألیف سیدابراهیم بروجردی؛ المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، تألیف وهبة الزحیلی؛
مفاتیح الغیب، نوشته فخر رازی؛ فتح القدیر، تألیف شوکانی؛
روح‌المعانی، تألیف
آلوسی و….
یکی از مهم‌ترین این‌گونه تفسیرها، (الجامع لاحکام القرآن) نوشته محمد بن احمد انصاری قرطبی (۵۷۸-۶۷۱) است. ویژگی مهم این
تفسیر، فقهی بودن آن است که به طور گسترده وارد مباحث فقهی شده و به هنگام بحث از احکام فقهی، به دیدگاه‌های فقیهان مذاهب می‌پردازد و درواقع یک موسوعه کامل فقهی است.
به عنوان مثال وی در ذیل آیه ۳
سوره بقره: (ویقیمون الصلاة)، بیش از بیست مسئله فقهی را به شرح مورد بررسی قرار داده است. در ذیل آیه ۱۷۳ همین سوره: (انما حرم علیکم المیتة) ،سی و چهار مسئله فقهی مورد بررسی قرار گرفته و در ذیل آیه ۱۸۷ همین سوره: (احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم) ،سی و شش مسئله و در ذیل آیه ۲۸۲ همین سوره پنجاه و دو مسئله فقهی به شرح، مورد بحث قرارگرفته است که با این گستردگی، هیچ یک از تفسیرها و حتی می‌توان گفت کتاب‌های خاص احکام قرآن نیز نپرداخته‌اند. اگر مباحث فقهی این تفسیر تفکیک شود، خود چند جلد می‌شود؛ هم‌چنان که فهرست‌های موضوعی این تفسیر در مباحث فقهی هرکدام به بیش از دویست و بیست صفحه می‌رسد. از‌این‌روی به خاطر ویژگی خاص این تفسیر، در بخش کتاب‌شناسی نام این تفسیر نیز آمده است.
در پایان این مقدمه یادکرد یک نکته ضروری است و آن این‌که بسیاری از پژوهش‌های انجام‌شده در ارتباط با احکام قرآن
اختصاص به بررسی و تفسیر موضوعی آیات، درباره یک موضوع خاص همچون
نماز،
روزه،
جهاد یا دیگر احکام قرآن دارد که در این مقال از آوردن آن‌ها خودداری شده است.
در این‌جا منابع احکام قرآن (براساس ترتیب قرن) بیان می‌شود:
۱. احکام القرآن، یا تفسیر آیات الاحکام، (ابوالنضر) محمد بن السائب الکلبی الکوفی (م: ۱۴۶)
شیعه (اصحاب حدیث). وی از اصحاب
امام باقر و
امام صادق (علیه‌السلام) است.
ابن ندیم در کتاب الفهرست هنگام یادکرد کتاب‌های نوشته شده در موضوع احکام قرآن می‌نویسد: (احکام القرآن للکلبی رواه عن ابن عباس) این اثر غیر از تفسیر کامل قرآن است که محمد بن سائب نوشته و در کتاب‌خانه استانبول به صورت خطی موجود است. وی یکی از مفسران مهم شیعه در قرن دوم بوده.
سیوطی در الاتقان می‌نویسد: (وی صاحب بزرگ‌ترین تفسیر قرآن بوده است.) در کتب رجالی بر شیعه بودن وی تصریح شده است.
(۴۲/۱/۱)
۲. تفسیر خمسماة آیة فی الاحکام، مقاتل بن سلیمان بن بشرالخراسانی البلخی (م: ۱۵۰) شیعه. وی از آغازگران
فرقه بتریه است. (رک: ابن ندیم، ۲۲۷) این کتاب بین اصحاب
حدیث تداول داشت و
احمد بن حنبل ضمن ستایش از مضامین این کتاب، تألیف آن را به مقابل بن حیان نسبت می‌داد. (۶۸۰/۶/۲)
۳. احکام القرآن، حیی بن آدم بن سلیمان الاموی (م: ۲۰۳) از فقیهان بتریه. (۶۸۰/۶/۲)
۴. تفسیر آیات الاحکام، ابوالمنذر هشام بن محمد بن السائب الکلبی الکوفی (م: ۶-۲۰۴) شیعه و از اصحاب صادقین (علیه‌السلام).
۵. احکام القرآن، محمد بن ادریس بن العباس بن عثمان الشافعی (۱۵۰-۲۰۴) سنی شافعی، بنیان‌گذار
مذهب شافعی.
دارای دو اثر در موضوع احکام القرآن:
گردآوری شده از نوشته‌های وی توسط بیهقی صاحب سنن (م: ۴۵۸) دمشق: مطبعة النوری، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۰، دار احیاء العلوم، ۱۴۱۰.
اثر خود مؤلف که زرکشی در البرهان (۱۲۸/۲) بدان اشاره کرده و نیز ابن‌ندیم (/۴۱، ۴۶۴) از آن یاد کرده است. با این وجود این کتاب را که حتی در سده ۵ ق/ ۱۱م: از میان رفته بود، با احکام القرآن منسوب به شافعی که در واقع، از نوشته‌های بیهقی است و سال‌ها پس از تألیف فهرست ابن‌ندیم نوشته شده است نباید اشتباه کرد. (۶۸۹/۶/۲)
۶. احکام القرآن، جبیر بن غالب، (۱۲۴/۱/۴)
۷. احکام القرآن، احمد بن معذل (معدل) بن غیلان العبری (م: حدود ۲۴۰) مالکی. (۸۰/۱/۴)
۸. احکام القرآن، ابراهیم بن خالد معروف به ابوثور کلبی (م: ۲۴۰)، از فقیهان
اهل حدیث با روشی نزدیک به شافعی. (۶۸۰/۶/۲)
۹. ایجاب (ایجاد) التمسک باحکام القرآن، یحیی بن اکثم بن محمد بن قطن التمیمی المروزی (م: ۲۴۲)، از فقیهان منفرد
بصره. (۶۸۰/۶/۲)
۱۰. احکـام القرآن، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم عبدوس (م: ۲۴۵) سنی. (۸/۱/۸)
۱۱. احکـام القرآن، علی بن حجر بن محمد السعدی المروزی الخراسـانی (۱۵۴-۲۴۶) حنفی. (۶۸۰/۶/۲)
۱۲. احکام القرآن، حفص بن عمر بن عبدالعزیز الازدی الدوری (م: ۲۴۶)، از فقیهان
اصحاب حدیث. (۶۸۰/۶/۲)
۱۳. احکام القرآن، خصاف احمدعمر (م: ۲۶۱) سنی.
۱۴. تفسیر خمسماة آیة، ابوالمؤثر صلت بن خمیس بهلاوی، عالم اباضی عمان در سده ۳ ق. (۶۸۰/۶/۲)
۱۵. احکام القرآن، محمد بن عبدالله معروف به ابن الحکم (۱۸۲-۲۶۸) مالکی. (۵۵۶/۲/۴)
۱۶. احکام القرآن، داوود بن علی الظاهری الاصفهانی (۲۰۱-۲۷۰ یا ۲۷۳) ظاهری. (۶۸۰/۶/۲)
۱۷. احکـام القرآن، اسماعیل بن اسحاق الازدی البصری الجهضمی (۱۹۹ یا۲۰۰-۲۸۲) مالکی. ابن‌ندیم می‌نویسد: (/۴۰، ۲۵۲) کتابی است بزرگ. (۶۷۹/۶/۲)
۱۸. آیات الاحکام (احکام القرآن)، قاسم بن اصبغ بن محمد القرطبی الاندلسی (۲۴۷-۳۰۴) مالکی. (۴۳۱/۱/۴)
۱۹. احکام القرآن (آیات الاحکام)، علی بن موسی بن یزداد القمی الحنفی (از پیشوایان حنفی در زمان خود) (م: ۳۰۵) حنفی. (۳۸۹/۱/۴)
۲۰. احکام القرآن، محمد بن احمد بکیر البغدادی (م: ۳۰۵) مالکی. به عقیده ابن عبدالبر، این
کتاب در عرض سنن ترمذی و مختصر ابن عبدالحکم در موضوع خود بهترین اثر به شمار می‌رفته است (ابن‌خیر، ۱۲۱). (۶۷۹/۶/۲)
۲۱. احکام القرآن، ابوالاسود موسی بن عبدالرحمن معروف به قطان (۲۳۲- ۳۰۹ یا ۳۰۶) مالکی. در ۱۲ جزء. (۶۹۲/۲/۴)
۲۲. احکام القرآن، احمد بن محمد بن زیاد الفارسی (م: ۳۱۸) مالکی. در ۱۰ جزء. (۷۵۷/۲/۴)
۲۳. احکــام القـرآن، ابوجعفر احمد بن احمد القیــروانی (م: ۳۱۹) سنی. (۸/۱/۸)
۲۴. احکام القرآن، احمد بن محمد بن سلامة الازدی الطحاوی (۲۳۹-۳۱۹ یا ۳۲۱) حنفی. این کتاب در کتاب‌خانه وزیر کبری ترکیه موجود است. (۵۹/۱/۴)
۲۵. احکام القرآن، عبدالله بن احمد معروف به ابن‌المغلس (م: ۳۲۴) ظاهری. (۴/۱/۳۰۳)
۲۶. احکام القرآن، بکر بن محمد بن العلاء بن محمد القشیری (۲۶۴-۳۴۴) مالکی. این کتاب، مختصری از کتاب اسماعیل بن اسحاق قاضی بوده است. (ابن‌خیر ۵۲-۵۳، زرکشی ۳/۲) (۶۷۹/۶/۲)
۲۷. احکام القرآن (شرح احکام القرآن) ابومحمد قاسم بن اصبغ القرطبی (۲۷۳-۳۴۰ یا ۳۵۵) مالکی. (۶۷۹/۶/۲)
۲۸. احکام القرآن، محمد بن قاسم بن شعبان (م: ۳۵۵) مالکی. (ذهبی، ۱۶/ ۷۸) (۶۷۹/۶/۱۲)
۲۹. الانباه علی استنباط الاحکام من کتاب الله (الانباء عن الاحکام من کتاب الله ـ احکام القرآن)، منذربن سعید بن عبدالله ابوالحکم البلوطی (۲۷۳-۳۵۵) مالکی. (ابن‌خیر، ۵۴، حاجی خلیفه، ۱/۲۰) (۴/۲/۶۸۶) (۶۷۹/۶/۲)
۳۰. احکام القرآن (شرح احکام القرآن)، ۵ جلد، احمد بن علی جصاص الرازی (۳۰۵-۳۷۰یا ۳۷۶) حنفی. این کتاب بارها از جمله سال‌های ۱۳۳۵ -۱۳۳۸ ق در استانبول: مطبعة اوقاف الاسلامیه، قاهره: مطبعة السلفیة مطبعة البهیة، بیروت: دارالکتاب العربی، دارالفکر و داراحیاء التراث العربی، چاپ شده است که مشهورترین
کتاب در این زمینه از نویسندگان حنفی به شمار می‌آید.
۳۱. احکـام القرآن، محمد بن الحسیـن بن محمد ابویعـلی (۳۸۰-۴۵۸) (۵۲۰/۲/۴)
۳۲. (تفسیر) آیات الاحکام (احکام القرآن)، عباد بن عباس بن عباد الطالقانی (۳۸۵) سنی. (در الذریعة به عنوان شیعه و متوفی ۳۳۵ ذکر شده.) (۲۵۳/۱/۴)
۳۳. شرح آیات الاحکام، کافی الکفاة صاحب اسماعیل بن عباد (م: ۳۸۵) شیعه.
۳۴. احکام القرآن، احمد بن علی الربعی معروف به الباغانی (۳۴۵-۴۰۱) مالکی. (۴۸/۱/۴)
۳۵-۳۶.
أ. مختصر احکام القرآن
ب. الماثور عن مالک فی احکام القرآن و تفسیره، مکی بن ابی‌طالب القیسی القیروانی (م: ۴۳۸). (۶۸۴/۲/۴)
۳۷. احکام القرآن، محمد بن علی بن احمد بن ابی حزم (۳۸۴ -۴۵۶) ظاهری. لبنان: دارالآفاق الجدیدة. (۱۲۸/۲/۵)
۳۸. احکام القرآن، حافظ ابوبکر احمد بن الحسین البیهقی (م: ۴۵۸) شافعی.
وی تمام گفتارهای پراکنده شافعی را در زمینه احکام القرآن از لابه‌لای آثار بازمانده او گردآوری کرده و در قالب کتابی تدوین کرده که در واقع جای‌گزین کتاب مفقود شافعی گریده است. این کتاب با عنوان احکام القرآن
شافعی بارها به چاپ رسیده و در برخی نسخ خطی آن عنوان کتاب به صورت مجموعة کلام الشافعی من احکام القرآن آمده است.
۳۹. آیات الاحکام، محمد بن الحسین بن محمد بن الفراء ابویعلی کبیر (۳۸۰-۴۵۸) حنبلی. (۶۷۹/۶/۲)
۴۰. احکام القرآن، ۴ جلد در ۲ مجلد، علی بن محمد الطبری، معروف به الکیاهراسی (م: ۵۰۴) شافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه، دوم، ۱۴۰۵.
۴۱. احکام القرآن (آیات الاحکام)، ۴ جلد، محمد بن عبدالله اندلسی اشبیلی معروف به ابن‌عربی (۴۶۸-۵۴۳) مالکی. بیروت: دارالفکر، ۱۳۹۴- قاهره: (۱۹۵۷-۱۹۵۹) به کوشش علی محمد بجاوی.
مؤلف خود اختصاری از آن با عنوان (الاحکام الصغری) فراهم آورده است که به صورت خطی در برخی کتاب‌خانه‌های رباط و فاس در مغرب نگهداری می‌شود.
حاجی خلیفه (۱/۲۰) گوید: این کتاب
تفسیر پانصد آیه متعلق به احکام مکلفین است، لکن با تحقیقی که شده، در این کتاب حدود هزار آیه قرآن که پیرامون احکام است، تفسیر شده است. این کتاب، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های احکام قرآن
مذهب مالکی است.
۴۲-۴۳. فقه القرآن ۲ جلد و شرح آیات الاحکام، قطب‌الدین سعید بن هبة الله راوندی (م: ۵۷۳) شیعه. قم: کتاب‌خانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، دوم، ۱۴۰۵، تحقیق سید احمد حسینی به اهتمام سید محمود مرعشی.
مرحوم آقا بزرگ تهرانی در الذریعه (۱/۴۲) می‌نویسد: شرح آیات الاحکام غیر فقه القرآن است؛ هم‌چنان که در امل الآمل بدان تصریح شده، لکن صاحب ریاض گوید: همان فقه القرآن است. این کتاب در کتاب‌خانه شیخ هادی کاشف الغطاء در نجف و نیز در کتاب‌خانه حاج آقا سید اسدالله اصفهانی (م: ۱۳۳۳) (۳/۱/۲۳۸) موجود است.
۴۴. تفسیر آیات الاحکام، ابوالحسن محمد بن حسین بیهقی نیشابوری کیدری (م: حدود ۵۷۶) شیعه. (۸/۶)
۴۵. مختصر احکام القرآن، عبدالمنعم بن محمد الانصاری الاندلسی الغرناطی (ابن الفرس) (۵۲۴-۹،۵۹۷) مالکی. (۳۳۵/۱/۴)
۴۶. تفسیر سورتی آل عمران و النساء من کتاب احکام القرآن، عبدالمنعم بن محمد الانصاری الغرناطی (ابن الفرس) (۵۲۴- ۵۹۹ یا ۵۹۷) مالکی. لیبی: الدار الجماهیریة للنشر، اول، ۱۹۸۹، تحقیق از محمد ابراهیم یحیی. r
۴۷. کتاب فی احکام القرآن، محمد یحیی بن احمد بن خلیل الشلوبین الاشبیلی (م: ۶۴۰) مالکی. (۶۴۸/۲/۴)
۴۸. آیات الاحکام (جامع احکام القرآن)، ابوبکر صائن الدین یحیی بن سعدون الازدی الاندلسی (م: ۶۷۰) مالکی. (۱۱/۶)
۴۹. الجامع لاحکام القرآن (تفسیرقرطبی)، محمد بن احمد الانصاری القرطبی (۵۷۸-۶۷۱) مالکی.
(این اثر با وجود این‌که مباحث فقهی را به تفصیل دربر دارد، در کنار تفسیرهای عمومی طبقه‌بندی می‌شود که به جهت ویژگی خاص آن دراین بخش نیز آورده شد.)
۵۰. التبیان فی احکام القرآن، علی بن حسین بن عبدالعزیز ابن ابی الاحوص (م: ۷۰۰) مالکی. (۱۲۹/۲/۵)
۵۱. شرح آیات الاحکام، السید یحیی بن حمزة بن علی الحسنی الزیدی الیمانی (م: ۷۴۹) زیدی. (۱۰/۶)
۵۲. انوار المضیئة علی آیات الاحکام، سید محمد بن هادی بن تاج‌الدین، زیدی. (۶۸۰/۶/۲)
۵۳. تفسیر آیات الاحکام، محمد بن ابی‌بکر الدمشقی الزرعی معروف به ابن قیم الجوزیة (م: ۷۵۱) حنبلی. (۱۲/۶)
۵۴. احکام القرآن (القول الوجیز فی احکام الکتاب العزیز)، احمد بن یوسف بن عبدالدایم الحلبی معروف به سمین (م: ۷۵۶) شافعی. (صاحب الدرالمصون در اعراب قرآن ۱۱ ج) (۸۴/۱/۴)
۵۵. تلخیص (تهذیب) احکام القرآن، محمد (محمود) بن احمد بن مسعود سراج قونوی (م: ۷۷۷ یا۷۷۰) حنفی. (۶۷۹/۶/۲)
۵۶. النهایة فی تفسیر الخمسماة آیة فی احکام القرآن (منهاج الهدایة فی شرح آیات الاحکام الخمسماة منهاج الهدایة فی تفسیر آیات الاحکام)، احمدبن عبدالله سعید بن المتوج البحرانی (م: حدود ۷۷۱) شیعه. (در معجم المفسرین عادل نویهض، تاریخ وفات او ۸۲۰
ذکر شده است.) (۴۲/۱/۱)
۵۷. احکام الرای من احکام الآی، شمس الدین محمد بن عبدالرحمن ابن صائغ (م: ۷۷۶) حنبلی. (۷۶۹/۶/۲)
۵۸. تیسیر البیان فی احکام القرآن، محمد بن علی بن عبدالله الخطیب نورالدین بن علی الموزعی (م: ۸۲۵) سنی. تاریخ کتابت آن ۸۰۸ و جلد اول خطی آن در بصره، و ۵۰۰ صفحه است. (۵۸۸/۲/۴)
۵۹. کنزالعرفان فی فقه القرآن، فاضل مقداد بن عبدالله السیوری الاسدی الحلی (م: ۸۲۶) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویه، ۱۳۴۳. r
۶۰. الثمرات الیانعة و الاحکام الواضحة القاطعة، یوسف بن احمد بن محمد نجم الدین الثلائی الیمانی (م: ۸۳۲) سنی. (مخطوط در ۳ مجلد) (شافی العلیل ۱۱/۱)
۶۱. آیات الاحکام، ناصربن احمد بن عبدالله ابن متوج البحرانی، شیعه. (
سید حسن صدر گوید: در کتاب‌خانه‌های
نجف آن را دیده است.) (۴۲/۱/۱)
۶۲. آیات الاحکام، احمد المهدی لدین الله بن یحیی الحسنی الیمانی الصنعائی (م: ۸۴۰) زیدی. (۱۰/۶)
۶۳. حصرآیات الاحکام الشرعیه، محمد بن ابراهیم بن علی (۷۷۵- ۸۴۰) زیدی. (نسخه‌ای از آن به شماره ۶۹۸ درکتاب‌خانه جامع کبیر صنعا موجود است.) (۵۲۴/۴/۳)
۶۴. احکام القرآن، احمد بن علی معروف به
ابن حجر عسقلانی (۷۷۳-۸۵۲) شافعی. (۱۲/۶)
۶۵. آیات الاحکام، ناصربن جمال‌الدین (م: حدود ۸۶۰) شیعه. (محتمل است همان شماره ۶۲ باشد.)
۶۶. شافی (شفاء) العلیل فی شرح (تفسیر) الخمسماة آیة من التنزیل (تفسیر آیات الاحکام یا شرح آیات الاحکام الفارقة بین الحلال و الحرام)، عبدالله بن محمد النجری الیمانی (۸۲۵-۸۷۷) زیدی. صنعا، یمن: مکتبة الجیل الجدید، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه، اول، ۱۴۰۶.
۶۷. معارج السؤول و مدارج المامول فی تفسیر آیات الاحکام (تفسیر اللباب و تفسیر معارج السؤول هردو یکی است)، کمال الدین حسن بن شمس‌الدین محمد الاسترآبادی (م: حدود ۹۰۰) تألیف سنه ۸۹۱، شیعه. (۴۲/۱/۱)
۶۸. آیات الاحکام، شرف الدین علی بن محمد شهفتیکی (شیفنکی ـ شهفینکی) مشهدی (م: ۹۰۷) شیعه. (۴۲/۱/۱)
۶۹. الاکلیل فی استنباط التنزیل، عبدالرحمن جلال‌الدین السیوطی (۸۴۹-۹۱۱) شافعی. بیروت: دارالکتب العلمیه، دوم، ۱۴۰۵، تحقیق از سیف الدین عبدالقادر الکاتب.
۷۰. معدن العرفان فی فقه مجمع البیان لعلوم القرآن، ابراهیم بن حسن الدراق (اوائل قرن ۱۰) شیعه. نسخه خطی آن در دانشگاه لس آنجلس آمریکا و کتاب‌خانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. (۷۲۳/۱/۹)
۷۱. شرح آیـات الاحکام، محمدبن یحیی صعدی یمانی (۹۵۷) زیدی. (۱۰/۶)
۷۲. تفسیر شاهی او آیات الاحکام، سیدامیرابوالفتح بن امیر حسینی شریفی جرجانی (م: ۹۷۶ یا ۹۸۶)، شیعه. تهران: انتشارات نوید ۱۳۶۲، مصحح و معلق، میرزا ولی‌الله اشراقی سرابی.
۷۳. آیات الاحکام، محمد بن حسن طبسی، شیعه. به نقل از مقدس اردبیلی در زبدة البیان. در کتاب‌خانه آستان قدس رضوی موجود است. (۴۳/۱/۱)
۷۴. زبدة البیان فی شرح آیات الاحکام (احکام القرآن ـ تفسیر آیات الاحکام)، احمد بن محمد معروف به [[
سیره اخلاقی مقدس اردبیلی|مقدس اردبیلی]] (م: ۹۹۳) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویه، تحقیق از محمدباقر بهبودی.
۷۵. آیات الاحکام، محمد (محمود) بن علی حسینی المرعشی (م: ۹۰۰ به بعد) شیعه. (در زمان حکومت شاه‌طهماسب اول صفوی) (۹/۶)
۷۶. انوار القرآن فی احکام القرآن، محمد کافی بن حسن بسندی (بوسنوی) اقحصاری (م: ۱۰۲۵) حنفی. (۱۱/۶)
۷۷. مسالک الافهام الی آیات الاحکام، فاضل جواد کاظمی (م: قرن ۱۱) شیعه. تهران: مکتبة المرتضویة، تصحیح از محمدباقر بهبودی، تحقیق از محمدباقر شریف زاده.
۷۸. (تفسیر) آیات الاحکام، محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی معروف به میرزا محمد (م: ۱۰۲۶ یا ۱۰۲۸)، شیعه. تهران: مکتبة المعراجی. در امل الآمل و لؤلؤة البحرین با عنوان شرح آیات الاحکام نام برده شده.
۷۹. (تفسیر) آیات الاحکام، رفیع الدین محمد حسینی مرعشی (م: ۱۰۳۴) شیعه. محتمل است همان شماره ۷۶ باشد. (۶/۹)
۸۰. تفسیر قطب شاهی فی شرح آیات الاحکام، محمد یزدی معروف به شاه قاضی (م: ۱۰۴۰) شیعه. تألیف در سال ۱۰۲۱، (۹/۶)
۸۱. تفسیر شاهی، عبدالمحمد بن سلطان علی بن فتح الله بدخشی، تألیف در ۱۰۵۷. نذیر احمد در مجله انجمن آسیایی بنگال صفحه ۲۲۲، شماره ۸، جلد ۱۵، سال ۱۹۱۸ از آن یاد کرده است.)
۸۲. منتهی المرام فی شرح آیات الاحکام، محمد بن الحسین الامام القاسم الحسنی (م: ۱۰۶۷) سنی. دارالیمنیة، دوم، ۱۴۰۶.
۸۳. فتح ابواب الجنان فی تفسیر آیات الاحکام، محمد بن حسین عاملی (م: حدود ۱۰۸۰) (۹/۶)
۸۴. آیات الاحکام الفقهیة (فارسی)، مولی ملک علی تونی، تاریخ کتابت ۱۰۹۸ یا ۱۰۶۸، شیعه. در خزانه رضوی موجود است. (۴۲/۱/۱)
۸۵. مفاتیح الاحکام فی شرح آیات الاحکام القرآنیة، محمد سعید بن سراج‌الدین طباطبایی قهپایی (م: ۱۰۹۲) شیعه. این کتاب، شرح زبدة البیان مقدس اردبیلی است. (سال ۱۰۹۲ شاید سال تألیف باشد.) (۱۲۹/۲/۵)
۸۶. احکام القرآن، آقاحسین خوانسـاری (م: ۱۱۰۰) شیعه. (۲۴/۱/۷)
۸۷. انوار القرآن فی احکام (آیات) القرآن، محمد شمس‌الدین ابوبکر هروی بخاری (م: ۱۱۰۹) حنفی. (۱۱/۶)
۸۸. حواشی زبدة البیان، سید‌نعمت‌الله موسوی جزائری (۱۰۵۰ - ۱۱۱۲) شیعه. (۵۴۵/۴/۳)
۸۹. احکام القرآن، شیخ جعفر القاضی (م: ۱۱۱۵) ،شیعه.
۹۰. احکام القرآن، سلیمان بن عبدالله البحرانی (م: ۱۱۲۲) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۹۱. حاشیة علی زبدة البیان فی تفسیر احکام القرآن، میرزا محمد تنکابنی معروف به سراب تنکابنی (۱۰۴۰-۱۱۲۴) شیعه. از مخطوطات
کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی شماره ۴۹۳۲. (۵۴۶/۴/۳)
۹۲. احکام القرآن، اسماعیل حقی بروسوی (م: ۱۱۲۷) حنفی، صاحب تفسیر روح البیان. (۶/۱۱)
۹۳. التفسیرات الاحمدیة فی بیان الاحکام الشرعیة، احمد بن سعید ملاجیحون جونفوری (۱۰۴۷-۱۱۳۰) شیعه. بمبئی: مطعبة الکریمیه، ۱۳۲۷، باحواشی مولی رحیم‌بخش.
۹۴. احکام القرآن، میرمحمد صالح بن عبدالواسع خاتون آبادی (م: ۱۱۳۰) شیعه. (۲۴/۱/۷)
۹۵. اساس سلطان المؤمنین باقتباس علوم الدین عن النبراس المعجز المبین فی تفسیر الآیات التی هی الاحکام الاصلیة والفرعیة، سید محمدحیدر (بن) علی الموسوی العاملی المکی (م: ۱۱۳۹) شیعه. (۹/۶)
۹۶. تحصیل الاطمینان فی شرح زبدة البیان فی تفسیر آیات الاحکام من القرآن، میر محمدابراهیم القزوینی معروف به میر ابراهیما (۱۰۶۹-۱۱۴۹) شیعه. ناتمام. (۶۴۱/۹و۷۵۸)
۹۷. قلائد الدرر فی بیان آیات الاحکام بالاثر، احمد بن اسماعیل الجزائری النجفی (م: ۱۱۵۰) شیعه. نجف: مطبعة الآداب ـ مکتبة النجاح در ۳ جلد. در یک جلد نیز به چاپ رسیده است.
۹۸. آیات الاحکام، سیدحسین بن المیر ابراهیم الحسینی القزوینی (احتمالا قرن ۱۲) شیعه. (۲۴/۱/۷)
۹۹. آیات الاحکام، سید شمس الدین محمدالحسینی المرعشی (م: ۱۱۸۱) شیعه.
۱۰۰ـ ۱۰۱. مدارک الاحکام (انوارالقرآن)، عبدالله بلخی (م: ۱۱۸۹) حنفی.
۱۰۲. آیات الاحکام، مولی محمدکاظم طبرسی (م: ۱۱۹۰) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۱۰۳. نمط الدرر، محمدبن الحسن الخراسانی (م: ۱۲۰۰) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۱۰۴. آیات الاحکام، سید محمدابراهیم الحسینی المرعشی (م: ۱۲۴۰) شیعه. (۷/۱/۲۵)
۱۰۵.
تقریب الافهام فی تفسیر آیات الاحکام، سید محمد علی قلی بن محمد حسین الموسوی النیشابوری الکنتوری الهندی (م: ۱۲۶۰) شیعه. (۳۶۶/۴/۱)
۱۰۶. دلائل المرام فی تفسیر آیات الاحکام، محمد بن جعفربن سیف‌الدین استرآبادی معروف به شریعت‌مدار، صاحب کتاب آب حیات (م: ۱۲۶۳) شیعه. ناتمام. (۲۵۲/۸/۱)
۱۰۷. آی احکام القرآن (کتاب احکام القرآن)، عبدالله ابومحمد الحسینی الهندی (م: ۱۲۷۰) حنفی. (۱۱/۶)
۱۰۸. الوجیز فی تفسیر آیات الاحکام، عبدالحسین بن ابراهیم المخزومی (م: ۱۲۷۹) شیعه. در معجم المفسرین نویهض، ۱۲۷۹ تاریخ تولد ذکر شده و وفات نامعلوم است. (۱۱/۶)
۱۰۹. منار الاسلام فی شرح آیات الاحکام، احمد
زینی دحلان حسینی، مفتی مکه (م: ۱۳۰۴) شافعی. (۱۲/۶)
۱۱۰. نیل المرام فی شرح آیات الاحکام (نیل المرام من تفسیر آیات الاحکام)، محمدصدیق حسن‌خان ملک (۱۲۴۸-۱۳۰۷) حنفی. بیروت: دارالرائد العربی، ۱۴۰۳. وی صاحب تفسیر فتح البیان فی مقاصد القرآن در ۱۰ و ۱۵ جلد است.
۱۱۱ـ۱۱۲. نثر الدرر الایتام فی شرح آیات الاحکام (بسیط) ـ الدرر الایتام فی تفسیر آیات الاحکام (وجیز)، (مولی محمد) علی بن جعفر الاسترآبادی شریعت‌مداری (م: ۱۳۱۵) شیعه. صاحب کتاب دررالاحکام. گفته شده (الدرر الایتام) از (نثرالدرر) استخراج شده (۱۱۹/۸/۱)
۱۱۴. احکام القرآن، سیدشرف‌الدین علی الحسینی المرعشی (م: ۱۳۱۶) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۱۱۵. الفتوحات الربانیة فی تفسیر ما ورد فی القرآن من الاوامر والنواهی الالهیة، ۲ جلد، عبدالعزیز (محمد بن عبدالعزیز) بن عمرراسم بن حسن الکریدی (م: پس از ۱۳۲۴) سنی. (۲۸۹/۱/۴)
۱۱۶. لب الالباب فی تفسیر احکام الکتاب، عبد علی ابن ابی‌القاسم جعفر بن السید المهدی الموسوی الخوانساری (م: ۱۳۳۶) شیعه. (۲۸۳/۸/۱)
۱۱۷. آیات الاحکام فشندی، محمدعلی مشهور به شیخ حمزه‌علی (۱۲۶۷-۱۳۳۸) شیعه. (۵۶۴/۴/۳)
۱۱۸. مقلاد الرشاد فی شرح آیات الاحکام، محمد بن فضل‌الله موسوی ساروی (م: ۱۳۴۲) شیعه. (۱۰/۶)
۱۱۹. موضح آیات الاحکام فی شرحها (موضح الاحکام فی شرح آیات الاحکام. محمدمهدی بنابی مراغه‌ای (م: حدود ۱۳۴۵یا ۱۳۶۵) شیعه. (۱۰/۶)
۱۲۰. آیات الاحکام، اسماعیل بن نقی التبریزی (تولد یا وفات: ۱۲۹۵) شیعه. (۴۲/۱/۱)
۱۲۱. آیات الاحکام، محمدباقر بن محمدحسن قاینی بیرجندی (۱۲۷۶-۱۳۵۲) شیعه، صاحب کتاب بغیة الطالب و کبریت الاحمر و…. (۴۳/۱/۱)
۱۲۲. تفسیر آیات الاحکام من سورة النساء، محمد بن محمد الخانجی (م: ۱۳۶۳)، این اثر خطی در کتاب‌خانه غازی خسرو سارایوو (بوسنی و هرزگوین) موجود است. (۹/۲/۸۲۸)
۱۲۳. شرح آیـات الاحکـام، یحیی بن محمد الحسنی (م: ۱۳۶۷) زیدی. (۱۰/۶)
۱۲۴. آیات الاحکام، سید محمدابراهیم الحسینی الاصفهانی (م: ۱۳۷۷) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۱۲۵. تفسیـر آیات الاحکام، محمدعبدالله دراز (م: ۱۳۷۷) سنی. (۵۶۴/۲/۴)
۱۲۶. آیات الاحکام، طرز دادرسی و مسئولیت کیفری در حقوق اسلام، ابراهیم خجسته. در نشریه سایبان، سال ۱۳۲۸ و در رشت به چاپ رسیده است.
۱۲۷. آیات الاحکام، شیخ خلف آل‌عصفور البحرانی، (م: اواخر قرن ۱۴) شیعه. (۲۵/۱/۷)
۱۲۸. الجمان الحسان فی احکام القرآن، سید محمود بن مهدی الموسوی (متولد ۱۳۴۵) شیعه. تهران: چاپ سنگی، ۱۳۷۸، نجف: ۱۳۷۹ (۱۳۰/۲/۵)
۱۲۹. آیات الاحکام، علامه قاضی حسین بن العمری الیمانی الصنعائی (م: حدود ۱۳۸۰) زیدی. (۱۰/۶)
۱۳۰. الفتاوی، محمود شلتوت (۱۳۱۰-۱۳۸۳) سنی. بیروت: دارالقلم.
۱۳۱. تفسیر آیات الاحکام وفق المذهب الجعفری والمذاهب الاربعة، سید محمدحسین طباطبایی یزدی (۱۳۳۲-۱۳۸۶) شیعه، نجف: ۱۳۸۵، قم: مکتبة الداوری.
۱۳۲. آیات الاحکام، سید یحیی یزدی (م: ۱۳۸۸) شیعه. نجف: مطبعة الآداب.
۱۳۳. مسائل معارف القرآن (منتخب از معارف قرآن ـ آیات الاحکام تفسیر معارف القرآن)، محمدشفیع دیوبندی، سنی. کراچی: دارالاشاعت، ۱۹۸۹، گردآورنده: محمداقبال قریشی، اردو.
۱۳۴. دفع ایهام الاضطراب عن آیات الاحکام، محمدامین بن مختار الجکنی الشنقیطی (۱۳۰۵-۱۳۹۳) سنی، صاحب تفسیر اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن در ده جلد. ریاض: مطابع الریاض، ۱۳۷۵. (۱۲۹/۲/۵)
۱۳۵. بدایع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام، محمدباقر الملکی المیانجی (تألیف سنه ۱۳۹۸) شیعه. بیروت: مؤسسة الوفاء، اول،۱۴۰۰.
۱۳۶. ادوار فقه اسلامی در المیزان، سید محمدحسین طباطبایی (۱۳۲۱-۱۴۰۲) شیعه. انتشارات نور فاطمه.
۱۳۷. آیات الاحکام، احمد میرخانی (م: ۱۴۱۴) شیعه. تهران: (بی‌نا).
۱۳۸. احکام القرآن، محمد خزائلی (تولد۱۲۹۲ش) شیعه. تهران: سازمان انتشارات جاویدان، پنجم،۱۳۶۱.
۱۳۹. احکام القرآن، سید ابوالفضل برقعی، شیعه. تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی. در این اثر ضمن بیان ۲۶۶۴ مسئله فقهی به
آیات قرآن استناد شده است.
۱۴۰. تبصرة الفقهاء بین الکتاب والسنة، محمد صادقی تهرانی (تولد۱۳۰۷) شیعه. تهران: دفتر انتشارات اسلامی، اول، ۱۴۱۲.
۱۴۱. اقصی البیان فی آیات الاحکام وفقه القرآن، مسعود سلطانی، شیعه.
۱۴۲. تفسیر آیات الاحکام، مناع قطان (تألیف۱۳۸۴) سنی. قاهره: مطبعة المدنی؛ دمشق: المکتب الاسلامی.
۱۴۳. تفسیر آیات الاحکام من سورتی الانعام والاعراف، فرید مصطفی سلمان، سنی. ریاض: دارالنفائس؛ عمان (اردن): دارالفرقان، اول، ۱۴۱۳.
۱۴۴. الدین والقرآن،
زین
العابدین التونسی، سنی. مطبعه ابی‌العلاء، ۱۳۹۶.
۱۴۵. روائع البیان ـ تفسیر آیات الاحکام من القرآن، محمدعلی الصابونی، سنی. دمشق: مکتبة الغزالی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴، مؤسسة مناهل العرفان، عزالدین.
۱۴۶. احکام من القرآن، عبدالجبار الراوی، سنی. دمشق: مطبعة الکفاح،۱۳۹۰.
۱۴۷. تفسیر آیات الاحکام، محمدعلی السایس، سنی. قاهرة: مطبعة محمد علی صبیح؛ بیروت، دمشق: دار ابن‌کثیر و دار‌القادری، ۱۳۵۷ق، تصحیح: حسن السماحی.
۱۴۸. البرهان لعلوم القرآن (بخشی از جلد ۲ و ۳ در ۲۷۰ ص)، شیخ موسی الشیخ جعفر السودانی، شیعه. بغداد: مطبعة الآداب، ۱۹۹۰-۱۹۹۱.
۱۴۹. تفسیر آیات الاحکام، احمد محمد الحصری (تألیف۱۴۰۹) سنی. بیروت: دارالجیل، اول، ۱۴۱۱.
۱۵۰. مع القرآن فی آیات الاحکام، محمودعبدالله. قاهره: دارالکتاب الجامعی، ۱۳۹۷. (۱۳۰/۲/۵)
۱۵۱. احکام القرآن (ارث، ربا)، محمدباقر بهبودی، شیعه. تهران: معراجی ـ آخوندی.
۱۵۲. ادوار فقه (جلد ۲)، محمود شهابی، (م: ۱۳۶۵)، شیعه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوم: ۱۳۶۶، طبقه‌بندی آیات احکام براساس کتاب
کنز العرفان فی فقه القرآن، اثر فاضل مقداد سیوری.
۱۵۳. مذکرة فی تفسیر آیات الاحکام، سلطان حسینی و دیگران. قاهره: وادی الملوک، ۱۳۵۳. (۱۲۹/۲/۵)
۱۵۴. مذکرة فی تفسیر آیات الاحکام، عبدالسلام العسکری. قاهره: وادی الملوک، ۱۳۵۷ در ۳۸۴ صفحه. (۱۲۹/۲/۵).
۱۵۵. ترجمه و تلخیص زبدة البیان، مقدس اردبیلی. ترجمه و تلخیص از سید جعفر سجادی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی، ۱۳۶۲.
۱۵۶. قبس من التفسیر الفقهی (بحوث فی بعض آیات القرآن الکریم)، الشافعی عبدالرحمن السید، سنی. دارالطبـاعة المحمدیة، اول، ۱۴۰۱، ۲۰۸ صفحه، (۴۳۶/۲/۱۰)
۱۵۷. دراسات فی تفسیر بعض آیات الاحکام، کمال جودة ابو المعاطی، سنی. قاهرة: جامعة الازهر، کلیة الشریعة والقانون، ۱۴۰۰، ۱۸۱ صفحه. (۴۳۶/۲/۱۰)
۱۵۸. احکام قرآن یا قانون اسلام، غلام‌رضا امیری (گروسی)، شیعه. کرمان‌شاه: کتاب‌فروشی علمی، ۱۳۲۸، (تألیف ۱۳۲۸).
۱۵۹. فقه القرآن و خصائصه، فرج توفیق الولید، سنی. بغداد: مطبعة الرشاد، ۱۹۹۰، ۵۴۴ صفحه.
۱۶۰. احکام القرآن، محمدبن احمد عبدالله خویز، مالکی.
۱۶۱. احکام القرآن علی مذهب المالک (مؤلف آن نامشخص است).
۱۶۲. الایضاح عن احکام القرآن (مؤلف آن نامشخص است).
۱۶۳. الامام فی بیان ادلة الاحکام، عزالدین عبدالسلام السلمی (۵۷۷-۶۶۰) سنی. این کتاب درباره بحث فنی احکام قرآن است. بیروت: دارالبشائر الاسلامیة، اول، ۱۴۰۷، تحقیق رضوان مختار بن عزیة.
۱۶۴. اهل بیت و آیات الاحکام، گردآورنده: قاضی زاهدی و بخشایشی (جمع‌آوری بخشی از سخنان اهل بیت (علیه‌السلام) درباره آیات احکام از کتاب‌های روایی به مناسبت چهارمین کنفرانس تحقیقاتی علوم و مفاهیم قرآن کریم). قم: دار‌القرآن الکریم، ۱۳۷۰.
۱۶۵. آیات الاحکام، هاشم هاشم زاده هریسی، (دو دوره در دست انتشار).
۱۶۶. تاریخ الاحکام والتشریع فی الاسلام، محمود فرحات، (معاصر) شیعه. بیروت: الدار العالمیة، اول، ۱۴۱۴.
۱۶۷. فقه القرآن، محمد یزدی، شیعه. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۲ جلد، اول، ۱۳۷۴.
۱۶۸. تفسیر جامع آیات الاحکام،
زین
العابدین قربانی لاهیجی، شیعه. تهران: نشر سایه (چاپ‌خانه الهادی قم)، اول، ۱۳۷۴. شنیده شده که این کتاب ۴ جلد است که فعلاً جلد اول و دوم منتشر شده است.
۱۶۹. بررسی سیر تدوین و تطور تفسیرهای فقهی و رجال‌شناسی مؤلفین آن‌ها، نعمت‌الله سلیمانی. عنوان مورد نظر پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس تهران است که در سال ۱۳۷۲ به راه‌نمایی ابوالفضل شکوری و مشاورت سید محمدباقر حجتی تدوین شده و در بخشی از آن به بررسی سیر تاریخی تفسیرهای فقهی و احکام قرآن (به طور ناقص و بدون استقصای کامل) پرداخته شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کتاب‌شناسی احکام قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۹.
