پیاس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پَیاس، یا قاچیق کنونی، بندری کوچک در استان ختای
ترکیه می‌باشد.
این نام در متون
عربی به صورت‌های بیاس،
بیّاس
و بایاس
آمده است. گفته‌اند که نام این شهر برگرفته از واژه‌ای لاتینی به معنای محل
استحمام است.
این بندر با ۷۰۰‘۲۷ تن
جمعیت (۱۳۵۹ش/۱۹۸۰م) در °۳۶ و ´ ۴۷ عرض شمالی و °۳۴ و ´۱طول شرقی در شهرستان دورت‌یول در کرانه‌های شمال شرقی
خلیج اسکندرون واقع است.
این شهر در باریکه ساحلی میان خلیج اسکندرون و کوه‌های جبل لکام یا آمانوس قرار دارد.
از پیاس در شرح وقایع
جنگ ایسوس که میان
اسکندر مقدونی و داریوش سوم هخامنشی درگرفت و نیز در نبردی که میان
خسرو پرویز و هراکلیوس در حوالی
انطاکیه روی داد، یاد شده است.
پیاس در سده‌های نخستین اسلامی، به سبب واقع شدن در نزدیکی مرزهای امپراتوری بیزانس از اهمیت سوق‌الجیشی برخوردار، و دارای قلعه‌های نظامی بوده است.
در دوره
عباسیان این شهر از توابع
شام و از شهرهای کوره
قنسرین به شمار می‌رفته است.
در آن دوره پیاس شهری کوچک با کشتزارهای سرسبز و نخلستان‌های بسیار بوده است.
در سال‌های ۷۸۰-۹۸۰ق/ ۱۳۷۸-۱۵۷۲م این شهر جزو قلمرو
بنی‌رمضان بوده است.
پیاس در دوره عثمانیان به سبب داشتن موقعیت مناسب بندرگاهی، افزون بر آن‌که از اهمیت خاص تجارتی و اقتصادی برخوردار بود، موقعیت سوق‌الجیشی خود را نیز همچنان حفظ کرده بود؛ به سبب اهمیت آن نزد عثمانیان،
محمدپاشا در اواسط
سده ۱۰ق/۱۶م به استحکامات آن افزود و مجموعه‌ای شامل کاروان‌سرایی بزرگ و
مسجد جامع (امروزه جامع کبیر)، مدرسه و
حمام عمومی و بازاری سرپوشیده در آن بنا کرد.
اولیا چلبی حدود ۵۰ سال پس از این
تاریخ، از باروها و قلعه‌های نظامی بسیار مستحکم آن‌که مجهز به توپخانه بوده‌اند و دیگر ابنیه این شهر در سفرنامه خود سخن گفته است.
در سده ۱۳ق/ ۱۹م، شهر پیاس با حدود ۵ هزار تن جمعیت مرکز قضایی (شهرستان) به همین نام در ولایت آدانابه شمار می‌رفته است. قضای پیاس نیز ۴۹ روستا و ۱۱ هزارتن جمعیت داشته است که از آن میان ۸ هزار تن
مسلمان و ۳ هزارتن
مسیحی رومی و ارمنی بوده‌اند. شهر پیاس علاوه بر مسجد جامع، دارای دو
کلیسا (یکی برای مسیحیان ارمنی و‌دیگری برای مسیحیان رومی) بوده است. کشاورزی نیز در این دوره رونق داشته، و محصولاتی چون بنشن،
خرما،
زیتون، لیمو و پرتقال در آن به فراوانی به عمل می‌آمده است.
در اواخر
جنگ جهانی اول (۱۹۱۸م) نیروهای فرانسوی پیاس را به
تصرف درآوردند که این امر با اعتراض عثمانیان روبه رو شد و سرانجام در ۱۳۰۰ش/۱۹۲۱م با امضای معاهده‌ای میان طرفین، پیاس به دولت عثمانی واگذار شد، اما به سبب واقع شدن این شهر در سرحدات عثمانی با متصرفات فرانسه، مرکز قضا از پیاس به دورت یول منتقل شد. در ۱۳۱۸ش/ ۱۹۳۹م با تشکیل استان ختای، قضای دورت یول همراه پیاس ضمیمه این استان گردید.
(۱) ابن خردادبه، عبیدالله، المسالک و الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
(۲) ابن شداد، محمد، الاعلاق الخطیرة، به کوشش یحیی زکریا عباره، دمشق، ۱۹۹۱م.
(۳) ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
(۴) اسکندری، ابوالفتح، الامکنة و المیاه و الجبال، به کوشش مازن عماوی، فرانکفورت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
(۵) اولیا، چلبی، سیاحت‌نامه، به کوشش احمد جودت، استانبول، ۱۳۱۴ق.
(۶) حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۷) حلو، عبدالله، تحقیقات تاریخیة لغویة، بیروت، ۱۹۹۹م.
(۸) زامباور، معجم الانساب و الاسرات الحاکمة، ترجمه زکی محمد حسن و حسن احمد محمود، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۹) سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق/۱۸۸۹م.
(۱۰) لین‌پول، استانلی، دول اسلامیه، ترجمه خلیل ادهم، استانبول، ۱۳۴۵ق/۱۹۲۷م.
(۱۱) مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.
(۱۲) حموی، یاقوت، معجم البلدان.
(۱۳) EI ۲.
(۱۴) IA.
(۱۵) Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
(۱۶) YA.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پیاس»، شماره۵۵۸۸.
