پاوه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پاوه، شهرستان و شهری در
استان کرمانشاه می‌باشد.
این شهرستان در شمال غربی استان کرمانشاه واقع است و از شمال و شمال خاوری به شهرستان مریوان، از جنوب و جنوب خاوری به شهرستان جوانرود، و از باختر به کشور
عراق محدود می‌شود.
شهرستان پاوه، از ۴ شهر پاوه (مرکز)، باینگان، نودِشه و
نوسود تشکیل شده، و دارای ۳ بخش مرکزی (شامل دهستان‌های هولی، شمشیر و منصور آقایی)، باینگان (ماکوان، کلاشی و شیوه سر) و
نوسود (سیروان) است.
شهرستان پاوه سرزمینی است کوهستانی با کوهها بلند که از آن جمله است: شاهو با ارتفاع ۳۹۰‘۳ متر و یکی از مرتفع‌ترین کوه‌های زاگرس،
تخت: ۸۵۰‘۲ متر، دربند: ۷۷۰‘۲ متر،
آتشگاه یا آتشکده: ۴۸۵‘۲ متر، و ماکوان: ۶۳۰‘۲ متر.
شهرستان پاوه دارای تابستان‌های خنک و زمستان‌های سرد است.
وجود کوه‌های بلند منطقه که تحت‌تأثیر بادهای مرطوب غربی، از
برف و
باران نسبتاً زیادی برخوردارند، موجب پیدایش رودهای متعددی در این شهرستان گردیده‌اند که از آن جمله است: آب لیله، مره خیل و رود پاوه یا گلال دره (آب شمشیر) که به رودخانۀ بزرگ سیروان می‌ریزند و سیروان پس از آبیاری بخش‌هایی از شهرستان پاوه، خط مرزی
ایران و عراق را تشکیل می‌دهد و در خاک عراق به رود دیاله می‌پیوندد،
نیز آب هواسان، زیمکان و آب سفیدبرگ.
غار زیبای کاوات که آن را بزرگ‌ترین غار آبی جهان و نیز طولانی‌ترین غاز ایران دانسته‌اند، در درۀ قوری قلعه و در دامنۀ کوه شاهو قرار گرفته است
و برخی این غار را از شگفتی‌های طبیعت دانسته‌اند.
در سرشماری ۱۳۷۵ش،
جمعیت شهرستان پاوه، ۹۱۸‘۶۱تن بوده است که ۲۹/۴۱٪ از آنان در شهرها و ۷۱/۵۸٪ در روستاها می‌زیسته‌اند.
از آن‌جا که شهرستان پاوه بیشتر کوهستانی است و برای کشاورزی چندان مناسب نیست، روستاییان ناگزیرند بخشی از
گندم مصرفی خود را از دیگر شهرستان‌ها تهیه نمایند. با این همه، این شهرستان باغ‌های میوه‌ای همچون سیب، گلابی،
انجیر، گردو،
انار، توت،
انگور و آلوچه دارد
که انار، انجیر و آلوچۀ آن از دیرباز مشهور بوده،
به ویژه آلوچۀ سیاه کردستان، به «آلوچۀ پاوه» شناخته می‌شده است.
افزون بر باغداری و کشاورزی مردم شهرستان پاوه به دامداری و نیز بافتن پارچه‌های پشمی، گیوه، جاجیم و نمدمالی اشتغال دارند.
بیشتر مردم این شهرستان پیرو
مذهب تسنن (
شافعی) و
اهل حق‌اند و به گویش هورامی (اورامی) و جافی سخن می‌گویند که دارای شاخه‌های گوناگونی است.
تیره‌هایی از ایل بزرگ جاف در نقاط مختلف این شهرستان زندگی می‌کنند.
مهم‌ترین آثار باستانی شهرستان پاوه اینهاست: آرامگاه سیدعبیدالله
که با قدمتی ۸۰۰ ساله در روستای «کوسه هجیج/حجیج» قرار دارد و او را یکی از برادران
امام رضا (علیه‌السلام) می‌دانند
دیگر زیارتگاه سلطان ابواسحاق در ۴کیلومتری شهر
نوسود است که آن را نیز آرامگاه یکی از برادران امام رضا (علیه‌السلام) دانسته‌اند.
این شهر که مرکز شهرستان پاوه است، در °۴۶ و´۲۲ طول شرقی و °۳۵ و ´۳ عرض شمالی
و در ۱۲۴ کیلومتری شمال باختری
کرمانشاه،
بر سر راه اصلی کرمانشاه ـ پاوه و در ارتفاع ۶۰۰‘۱ متری از سطح
دریا واقع است. کوه شاهو، شمال، شمال خاوری و جنوب باختری آن قرار گرفته است و کوه آتشگاه (آتشکده) در جنوب و جنوب باختری آن قرار دارد. شهر پاوه از آب و هوای نسبتاً سرد مایل به اعتدال و نیمه مرطوب برخوردار است و در پیرامون آن درختان بلوط، ارژن، بنه، گلابی وحشی، گز و انجیر کوهی دیده می‌شود
و نیز باغ‌های میوه که تا قله‌های کوهها کشیده شده، منظره‌ای زیبا و تماشایی به آن بخشیده است.
جمعیت شهر پاوه در ۱۳۷۵ش، ۹۹۷‘۱۶ تن بوده است.
پاوه را که معرب آن فاوج است،
برگرفته از نام «پاو» یا «باو»، سردار یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی دانسته‌اند.
شهر پاوه مرکز منطقۀ اورامان (هورامان) به شمار می‌آید.
بزرگان اورامان خود را منسوب به تهمورث کیانی، شهریار اسطوره‌ای
ایران می‌دانند.
گفته‌اند که تیگلت پیلسر (حک ۱۱۱۵-۱۱۰۰ق‌م)، پادشا آشور در یک
سفر جنگی به حوالی دریاچۀ وان، کوهستان اورامان را نیز به تصرف درآورد.
از آثار تاریخی اورامان پوست‌نوشته‌های یونانی است که تاریخ یکی از آن‌ها را سدۀ نخست ق‌م دانسته‌اند.
در
خلافت عمر (۱۳-۲۳ق /۶۳۴-۶۴۴م)، هنگامی که یزدگردسوم در برابر حملۀ اعراب، از مداین، پایتخت خود به حوالی کرمانشاهان گریخت، سردار خود پاوه را برای یاری خواستن نزد بزرگان کرد فرستاد؛
که ویرانه‌های آن هنوز بر فراز کوه آتشگاه باقی است.
به هنگام حملۀ اعراب به
ایران، آتشکدۀ پاوه از شهرتی بسزا برخوردار بوده است.
مردم پاوه بر این باورند که دو قلعۀ «دژ» و «پاسگه» که هنوز در پاوه دیده می‌شوند، بازماندۀ برج و باروهایی هستند که پاوه در آن سرزمین ساخته است و نیز معتقدند که در جایی نزدیک پاوه (که اکنون «جنگاه» نامیده می‌شود) با
سعد بن ابی‌وقاص سردار عرب به جنگ پرداخته‌اند.
در حملۀ اعراب به پاوه،
عبدالله بن عمر، فرماندهی سپاه را برعهده داشت. او پس از تصرف شهر زور (که اکنون در خاک
عراق قرار گرفته است)، از رود سیروان گذشت و به پاوه تاخت. مردم این شهر که آیین زردشتی داشتند، در برابر اعراب به سختی پایداری کردند و از بامداد تا
غروب آفتاب جنگیدند، چنان‌که کسی از مردان آن‌ها زنده نماند. عبدالله ابن عمر
آتشکدۀ پاوه را ویران کرد و به جای آن مسجدی ساخت که تاکنون باقی است.
پاوه و نواحی اطراف آن در نیمۀ دوم سدۀ ۱۰ق در تصرف فرمانروایی دلیر به نام سهراب‌بیک بوده است.
این شهر تا پیش از انقلاب مشروطیت ایران (۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م) حاکم‌نشین ییلاقی جوانرود بود و سپس مرکز فرمانروایان اورامان گردید.
پاوه در جریان جنگ عراق با ایران دچار حملات، ویرانی و خسارت بسیار گردید، چنان‌که از ۱۳۵۸تا ۱۳۶۰ش ۱۴بار هدف حملۀ هوایی و توپخانۀ دشمن قرار گرفت و خود شهر، بخش‌ها و روستاهای آن از ۳۰تا۶۵٪ تخریب شد.
در ۱۳۵۸ش پاوه درگیر شورش‌های برخی از گروه‌های سیاسی کُرد گردید و به وسیلۀ آن‌ها اشغال شد، ولی نیروهای ارتش به همراهی داوطلبان، بار دیگر آن‌جا را آزاد کردند.
مهم‌ترین آثار باستانی شهر پاوه اینهاست: ۱.
مسجد جامع که مردم آن را به صدر
اسلام نسبت می‌دهند و براین باورند که در روزگار خلافت عمر به وسیله فرزندش عبدالله ساخته شد. چنین به نظر می‌رسد که این مسجد بر بقایای یک آتشکدۀ دورۀ ساسانی بنا گردیده است. مسجد جامع پاوه از ۱۳۶۵تا ۱۳۶۶ش بازسازی گردید.
۲. آرامگاه امام‌زاده سید محمود اصفهانی که حدود ۳۰۰ سال قدمت دارد.
(۱) آمارنامۀ استان کرمانشاه (۱۳۷۷ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان کرمانشاه، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۲) حمید احمدی، قومیت و قوم‌گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۳) محمدحسن اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۴) ایرج افشار سیستانی، کرمانشاهان و تمدن دیرینۀ آن، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۵) اهم فعالیتهای بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده (در سال ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲)، دبیرخانۀ ستاد مرکزی بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۶) عبدالقادر بابانی، سیرالاکراد، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران، ۱۳۴۶ش.
(۷) شرف‌خان بدلیسی، شرف‌نامه، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۸) هوشنگ پورکریم، پاوه، هنر ومردم، تهران، ۱۳۴۴ش، شم ۳۲ و ۳۳.
(۹) پیگولوسکایا ن و، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۱۰) حبیب‌الله تابانی، وحدت قومی کرد و ماد، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۱۱) عباس جعفری، دائرة المعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۱۲) عباس جعفری، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۳) عباس جعفری، کوهها و کوه‌نامۀ ایران، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۱۴) جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۱۵) غلامرضا رشید یاسمی، کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۱۶) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان پاوه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۷) محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۱۸) شکرالله سنندجی، تحفۀ ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، به کوشش حشمت‌الله طبیبی، تهران، ۱۳۶۶ش.
(۱۹) صدیق صفی‌زاده، تاریخ کرد و کردستان، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۲۰) فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (بانه)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۳ش، ج۳۴.
(۲۱) محمد مردوخ کردستانی، تاریخ، تهران، چاپخانۀ ارتش.
(۲۲) لطف‌الله مفخم پایان، فرهنگ آبادیهای ایران، تهران، ۱۳۳۹ش.
(۲۳) نشریۀ دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش.
(۲۴) بهرام ولدبیگی، تاریخ سیاسی اجتماعی پاوه و اورامانات، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۲۵) Edmonds, C J, Kurds, Turks, and Arabs, London, ۱۹۵۷.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پاوه»، شماره۵۴۷۴.
