وقایع اتفاقیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وقایع اتفاقیه، نخستین نشریۀ فارسی‌زبان چاپ
ایران در عهد ناصرالدین‌شاه بوده است.
نخستین شمارۀ این نشریه – که بالای سرلوحه‌اش «یا اسدالله الغالب» نوشته شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه ۵
ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ در
تهران ، با قطع ۳۵×۲۲، در هشت صفحه چاپ سنگی شد
از شمارۀ ۲ تا ۴۷۰ این نشریه را
روزنامه وقایع اتفاقیه نامیدند. شمارۀ ۴۷۱،
روزنامۀ وقایع نام داشت و از شمارۀ ۴۷۲ به
روزنامه دولت علیّۀ ایران تغییر نام و محتوا داد.
کلمۀ
روزنامه جزئی از نام
روزنامۀ وقایع اتفاقیه است. نام وقایع– که مراد از آن اخبار بوده است وآن را ترجمۀ نیوز انگلیسی یا نوول فرانسه دانسته اند– از نام تقویم وقایع
یا وقایع مصریه قاهره اقتباس شده است و صفت اتفاقیه را بدان افزوده‌اند
روزنامۀ وقایع اتفاقیه در ۴۱ شمارۀ نخست تا پنجشنبه ۱۹
محرّم ۱۲۶۸، در عهد صدارت میرزاتقی‌خان امیرکبیر منتشر شد و از آن شماره تا شمارۀ ۳۹۶ (پنجشنبه ۲۳ محرّم ۱۲۷۵) در دورۀ صدارت میرزاآقاخان نوری انتشار یافت.
گردانندگان اصلی این نشریه، میرزاجبار ناظم‌المهام خویی (تذکره چی خویی)، ادوارد برجیس (بورجس)، عبدالله نامی خلجستانی و علی نائینی (صفاءالسلطنه) بودند.
انگیزۀ انتشار نشریه را در شمارۀ نخست، «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آن‌ها از امورات داخله و وقایع خارجه» ذکر کرده‌اند.
روزنامۀ وقایع اتفاقیه تا شمارۀ ۱۶ (جمعه ۲۱
رجب ۱۲۶۷)، تاریخ روز جمعه را دارد و از شمارۀ ۱۷ (پنجشنبه ۲۷ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ پنجشنبه را.
ترتیب نشر آن درنه سال نخست، هفتگی و از سال دهم نامنظم بوده است. شکل نشریه در سه سال نخست، از شمارۀ ۱ تا ۳۱۸، دوستونی بوده و پس از آن سطح چاپی تک‌ستونی سراسری شده است. از میانۀ سال هشتم تفاوتها‌یی در نوع خط و صفحه‌آرایی نشریه به وجود آمده است. مثلاً در شمارۀ ۳۹۴ (پنجشنبه ۹ محرّم ۱۲۷۵) مطالبی در خارج از ستون و چهارچوب معمول و در حاشیه نوشته‌اند و در شمارۀ ۳۹۵ (پنجشنبه ۱۶ محرّم ۱۲۷۵) مطالب، دوستونی یا سه ستونی آمده است.
در آغاز، مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل می‌آمده است: «اخبار خود دارالخلافه»، «سایر بلاد ممالک محروسه» یا «اخبار ولایات»، «اخبار دول خارجه»، و «احوالات متفرقه». بعدها، به مناسبت سفرهای ناصرالدین‌شاه، سرفصل «اردوی همایون» به آن افزوده شد. «امورات قشونی، «قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی» دیگر سرفصلهایی هستند که بیشترین مطالب را در بردارند. اوقات شرعی
وضع آب و هوا
و شعر
از دیگر مطالب نشریه است. به طور کلی، گزیده‌ای از رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری جهان وشهرهای ایران، به‌ویژه تهران، در نشریه درج شده است که در این میان بازتاب اخبار حوادث جایگاه ویژه‌ای دارد. اخبار «دارالخلافۀ طهران» و چند شهر بزرگ
ایران بیشترین سطح چاپی را در بردارد و اخبار کشورهای جهان، کمتر است
در دورۀ نشریه بندرت مقالۀ سیاسی و ادبی و تاریخی دیده می‌شود
.
بیشترین منابع اخبار خارجی
روزنامه، نشریه‌های چاپ خارج از کشور بوده‌اند که با پست به تهران می‌رسیده اند. در مورد خبرهای داخلی نیز از
روزنامه‌های ولایات – که گزارش حکمرانان به مرکزنشینان و درباریان بوده است – استفاده می‌کرده‌اند. در آغاز عمر نشریه، حاکمان ولایات، با دستیاری مباشران خود، امور نمایندگی و خبرنگاری را بر عهده داشته‌اند.
برای ساماندهی امور
روزنامۀ وقایع اتفاقیه در تهران، مکانی را به عنوان دفتر این نشریه در میدان ارک برپا کردند و مرکز فروش را در دکان میرسید کاظم بلور فروش در بازار قرار دادند.
از سال دوم انتشار نیز دکان میرسیدعلی بلورفروش و میرسیدعلی نقی بلورفروش به محل فروش
روزنامه افزوده شدند.
در شمارۀ یک نشریه قیمت تک نسخه را ننوشته‌اند، اما از شمارۀ دوم پانصد دینار و شمارۀ سوم ده شاهی در زمان انتشار تعیین کرده‌اند.
روزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که ضمیمه و فوق‌العاده با عنوانهای «اشتهارنامه»، «اشتهارنامه دولتی»، «انتشارنامه» و گاهی «
روزنامه یدکی» داشته است.
چاپ تصویر در مطبوعات فارسی عهد
ناصری با
روزنامه وقایع اتفاقیه شروع شد. در این نشریه افزون بر تصویرهای سرلوحه برای نخستین‌بار «شکل پول قدیم که در شهر شوش پیدا کرده» بودند به چاپ رسید.
روزنامه وقایع اتفاقیه نخستین نشریۀ فارسی در ایران است که برای چاپ آگهی قیمت تعیین کرده است.
نخستین اعلانهای بازرگانی فارسی مطبوعاتی را در این نشریه می‌توان دید.
انتشار
روزنامه با عنوان وقایع اتفاقیه، که ده سال به طول انجامید، پیشتاز یک رشته
روزنامه‌های دولتی بود که انتشارشان، با تغییر نامهای مکرر، تا پس از جنگ جهانی اول ادامه یافت.
(۱)
روزنامۀ وقایع‌اتفاقیه، تهران: کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، ۱۳۷۳ – ۱۳۷۴ش.
(۲) ناصرالدین پروین، تاریخ
روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۳) محمدصدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان ۱۳۶۳ ـ ۱۳۶۴.
(۴) فرید قاسمی، سرگذشت مطبوعات ایران، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۵) محمدمحیط طباطبایی، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران ۱۳۶۶ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «وقایع اتفاقیه»، شماره۷۲۰۰.
