نَمْلُ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَمْلُ:(يا أَيُّها النَّمْلُ ادْخُلوا) «نَمْلُ» (من اعلام القرآن)
اسم جنس و معنى جمع دارد (مورچگان) و واحد آن «
نملة» است و كلمۀ «
نملة» يک‌بار و «
نمل» دو بار در
قرآن مجید در آيۀ مورد بحث به كار رفته است.
به موردی از کاربرد «
نَمْلُ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(حَتَّى إِذا أَتَوْا عَلَى وادي النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ يا أَيُّها النَّمْلُ ادْخُلوا مَساكِنَكُمْ لا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَ جُنودُهُ وَ هُمْ لا يَشْعُرونَ) «سپس
حرکت كردند تا به سرزمين مورچگان رسيدند؛ مورچه‌اى گفت: «اى مورچگان! به لانه هاى خود برويد تا
سلیمان و لشكرش شما را پايمال نكنند در حالى كه نمى‌فهمند.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
معناى آيه اين است كه: وقتى سليمان و لشكريانش به راه افتاده، بر فراز وادى
نمل شدند مورچه‌اى به ساير مورچگان خطاب كرد و گفت:
(يا أَيُّها النَّمْلُ)، هان، اى مورچگان! به درون لانه‌هاى خود شويد تا سليمان و لشكريانش شما را حطم نكنند، يعنى نشكنند، و به عبارت ديگر، لگد نكنند،
(وَ هُمْ لا يَشْعُرونَ) درحالى كه توجه نداشته باشند، از همين جا معلوم مى‌شود كه راه پيمايى سليمان و لشكريانش روى زمين بوده.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
مورچه، حشره‌اى ريز است كه در زير
زمین براى خود لانه مى‌سازد و به‌طور اجتماع زندگى مى‌كند، سرى بزرگ و كمرى باريک دارد و نسبت به جثّۀ خود بسيار قوى و پرزور است، چنان‌كه چند برابر
وزن خود بار برمى‌دارد.
«
نمل» نام بيست و هفتمين سورۀ قرآن مجيد است و يكى از امتيازات اين سوره بيان بخش مهمّى از داستان سليمان (ع) و
ملکۀ سباء و سخن گفتن پرندگانى، همچون
هدهد و حشراتى همچون مورچه، با سليمان است.
اين سوره به خاطر همين معنى، «سورۀ
نمل/مورچه» ناميده شده و در بعضى از روايات به نام سورۀ سليمان آمده است (گاه سورۀ سليمان و گاه مورچه)، اين نامگذاريها بسيار حساب شده است، چرا كه از تعليمات پيامبر (ص) سرچشمه مى‌گرفته، به‌طورى كه بيانگر واقعيات مهمّى است كه مردم در شرايط عادى از آن غافلند.
به‌هرحال، حكومت سليمان (ع) جنبۀ عادى نداشت، بلكه توأم با خارق عادات و معجزات بود، او بر جن و انس و پرندگان و درك كلام مورچگان و گفتگو با هدهد و تسخير باد و غيره
حکومت و تسلط داشت، از جمله او با سپاهى عظيم
حرکت كرد تا به وادى مورچگان رسيد، در اين‌جا مورچه‌اى (
نمله دراين‌جا يا منظور يک مورچه است و يا مؤنث آن است، شايد ملكه مورچگان باشد) از مورچگان، همنوعان خود را مخاطب ساخت و گفت:
«اى مورچگان داخل لانه‌هاى خود شويد تا سليمان و لشكريانش شما را پايمال نكنند در حالى كه نمى‌فهمند.»
اين مطلب رساننده
عدالت سليمان (ع) است كه حتى بر مورچگان، آشكار بود كه اگر سليمان و سپاهيانش متوجه باشند حتى مورچۀ ضعيفى را پايمال نمى‌كنند.
ما از جهان حيوانات اطلاعات زيادى در دست نداريم و با تمام پيشرفتهايى كه در اين زمينه شده، هنوز هم ابهامهاى فراوانى بر روى آن سايه افكنده است، از اين گذشته بسيارى از حيوانات بر اثر آموزش و تربيت، كارهاى شگفت‌انگيزى انجام مى‌دهند كه حتى انسانها از آن عاجزند، امّا بدرستى روشن نيست كه آنها تا چه حد از دنياى انسانها باخبرند، آيا آنها واقعا مى‌دانند كه ما كيستيم و چه مى‌كنيم؟ و آيا ممكن است چنين هوش و ادراك و تشخيصى در آنها باشد يا نه؟ روى اين حساب اگر در اين داستان مى‌خوانيم كه مورچگان از آمدن لشكر سليمان (ع) به آن سرزمين باخبر شدند و اعلام رفتن به لانه‌ها كردند تا زير دست‌وپاى لشكر له نشوند و سليمان نيز از اين ماجرا آگاه شد جاى تعجب نيست.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
نمل»، ج۴، ص ۵۳۸.
