• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ملک - به فتح میم (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





مَلَک (به فتح میم و لام) از واژگان نهج البلاغه به معنای فرشته و جمع آن مَلائکه (به فتح میم) است. اكثر علماء معتقدند كه ملک از الوک مشتق است و آن به معنى رسالت مى‌باشد، پس ملک يعنى كسى كه از خدا رسالت دارد خواه در آوردن وحى يا در كارهاى ديگر باشد. ملک و ملائكه بارها در نهج‌ البلاغه آمده که ملائكه بيست و دو بار در خطبه‌هاى مختلف در نهج البلاغه آمده است.



مَلَک (مثل شرف) به معنای فرشته و جمع آن ملائكه است. طبرسی فرمايد: اكثر علماء معتقدند كه ملک از الوک مشتق است و آن به معنى رسالت مى‌باشد. پس ملک يعنى كسى كه از خدا رسالت دارد خواه در آوردن وحى يا در كارهاى ديگر باشد. مطالب و حقایقى درباره آن‌ها نقل شده است كه به بعضى اشاره مى‌شود.


امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «وَ لَيْسَ في أَطْبَاقِ السَّمَاوَاتِ مَوْضِعُ إِهَاب إِلاَّ وَعَلَيْهِ مَلَكٌ سَاجِدٌ، أَوْ سَاع حَافِدٌ» «در طبقات آسمان محلى به قدر پوست حيوانى يافته نيست مگر آن كه در آن ملكى است در حال سجده يا در تلاش سريع.» (شرح‌های خطبه: )
و نيز حضرت فرموده: «إِنَّ لله مَلَكاً يُنَادِي فِي كُلِّ يَوْم: لِدُوا لِلْمَوْتِ، وَاجْمَعُوا لِلْفَنَاءِ، وَ ابْنُوا لِلْخَرَابِ» (خداوند فرشته‌اى دارد كه همه روز بانک مى‌زند: بزاييد براى مرگ و گرد آوريد براى فنا و بنا كنيد براى ويران شدن. يعنى سرانجام كار جهان چنين است و هيچ چيز پايدار نمى‌ماند.) (شرح‌های حکمت: ) كه در «فناء و خرب» گذشت.
و ايضا می‌فرمايد: «إِنَّ مَعَ كُلِّ إِنْسَان مَلَكَيْنِ يَحْفَظَانِهِ، فَإِذَا جَاءَ الْقَدَرُ خَلَّيَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَهُ» «با هر انسان دو نفر ملک هست كه او را حفظ مى‌كنند و چون قدر حتمى رسد او را ميان قدر و خودش رها مى‌كنند.» (شرح‌های حکمت: )
در رابطه با كبر و خروج شیطان از بهشت فرموده: «مَا كَانَ اللهُ سُبْحَانَهُ لِيُدْخِلَ الْجَنَّةَ بَشَراً بِأَمْر أَخْرَجَ بِهِ مِنْهَا مَلَكاً» در اين‌جا شيطان «ملک» محسوب شده و حضرت فرموده: «وقتى كه خداوند ملک (شيطان) را به علت «أبى و استكبر» از بهشت خارج كرد چطور ممكن است آدم متكبّر را داخل بهشت كند.» (شرح‌های خطبه:) اين ظاهرا از آن جهت است كه شيطان با «ملائكه» بود و خطاب «اسجدوا» شامل همه بود و گرنه: شيطان به حكم (وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا ) (و ياد كن هنگامى را كه به فرشتگان گفتيم: «براى آدم سجده و خضوع كنيد!» همگى سجده كردند؛ جز ابلیس.) از جنّ بود، من اين مطلب را در قاموس قرآن «شطن- شيطان- ملک» به طور مشروح آورده‌ام.


ناگفته نماند: ملائكه بيست و دو بار در خطبه‌هاى مختلف در نهج البلاغه آمده و اعمال گوناگون براى آنها ذكر شده كه شايد در هيچ كتابى به اين تفصيل نيامده باشد، به بعضى از آنها اشاره مى‌شود.
۱: «ثُمَّ خَلَقَ سُبْحَانَهُ لِإِسْکَانِ سَمَاوَاتِهِ وَ عِمَارَهِ الصَّفِیحِ الْأَعْلَی مِنْ مَلَکُوتِهِ خَلْقاً بَدِیعاً مِنْ مَلاَئِکَتِهِ وَ مَلَأَ بِهِمْ فُرُوجَ فِجَاجِهَا وَ حَشَا بِهِمْ فُتُوقَ أَجْوَائِهَا وَ بَیْنَ فَجَوَاتِ تِلْکَ الْفُرُوجِ زَجَلُ المُسَبّحِینَ مِنهُم فِی حَظَائِرِ القُدُسِ وَ سُتُرَاتِ الحُجُبِوَ سُرَادِقَاتِ الْمَجْدِ وَ وَرَاءَ ذَلِکَ الرَّجِیجِ» «خداوند براى اسكان آسمان‌ها و آبادى آسمان مخلوق عجيبى از ملائكه آفريد و به وسيله آنها وادی‌ها و فضاهاى آسمان‌ها را برگردانيد، ميان آن شكاف‌هاى مهيب و فضاها مملوّ است از ملائكه تسبيح‌گو كه صداهاى تسبيح آنها در حظيره‌هاى قدس و سراپرده‌هاى حجاب‌ها و سرادقات مجد، گوش‌ها را «كر» مى‌كند.» (شرح‌های خطبه: )
۲: «أَنْشَأَهُمْ عَلَى صُوَر مُخْتَلِفَات، وَ أَقْدَار مُتَفَاوِتَات، (أُولِي أَجْنِحَة مَثْنَى وَ ثُلاَثَ) تُسَبِّحُ جَلاَلَ عِزَّتِهِ، لاَ يَنْتَحِلُونَ مَا ظَهَرَ فِي الْخَلْقِ مِنْ صُنْعِهِ، وَ لاَ يَدَّعُونَ أَنَّهُمْ يَخْلُقُونَ شَيْئاً مَعَهُ مِمَّا انْفَرَدَ بِهِ، جَعَلَهُمُ اللهُ فِيَما هُنَالِكَ أَهْلَ الاَْمَانَةِ عَلَى وَحْيِهِ، وَ حَمَّلَهُمْ إِلى الْمُرْسَلِينَ وَدَائِعَ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ » خداوند آنها را در شكل‌هاى مختلف و توانایی‌هاى متفاوت آفريده، خود را بندگان خدا مى‌دانند بى‌آن‌كه ادعایى در دخالت در خلقت داشته باشند، آن‌ها امين وحى الهى هستند و ودائع امر و نهى خدا.» (شرح‌های خطبه: )
۳: «وَمِنْهُمْ مَنْ قَدْ خَرَقَتْ أَقْدَامُهُمْ تُخُومَ الاَْرْضِ السُّفْلَى... قَدِاسْتَفْرَغَتْهُمْ أَشْغَالُ عِبَادَتِهِ» «بعضی از آنها قدم‌هايشان ريشه زمين را شكافته و پایين‌تر رفته، مطلقا در عبادت خداوند خستگى عارضشان نمى‌شود، در طبقه‌هاى آسمان زير محلى و لو به قدر پوست حيوانى پيدا نيست مگر آن‌كه در آن ملكى در حال سجده يا در حال تلاش سريع است.» (شرح‌های خطبه:)
۴: «مِنْ مَلاَئِکَتِهِ مِنْهُمْ سُجُودٌ لاَ یَرْکَعُونَ وَ رُکُوعٌ لاَ یَنْتَصِبُونَ وَ صَافُّونَ لاَ یَتَزَایَلُونَ وَ مُسَبِّحُونَ لاَ یَسْأَمُونَ لاَ یَغْشَاهُمْ نَوْمُ الْعُیُونِ وَ لاَ سَهْوُ الْعُقُولِ وَ لاَ فَتْرَهُ الْأَبْدَانِ وَ لاَ غَفْلَهُ النِّسْیَانِ» «بعضى از آن‌ها هميشه در حال سجده است كه ركوع نكرده و بعضى در حال ركوعند كه ايستادن يادشان نمى‌آيد، بعضى پيوسته به حال صف ايستاده‌اند و بعضى تسبيح گويند بى‌آنكه خسته شوند، نه خواب دارند، و نه اشتباه و نه سستى بدن و نه غفلت و فراموشى.» (شرح‌های خطبه: )
۵: «مِنْهُمْ أُمَنَاءُ عَلَی وَحْیِهِ وَ أَلْسِنَهٌ إِلَی رُسُلِهِ .... وَ السَّدَنَهُ لِأَبْوَابِ جِنَانِهِ وَ مِنْهُمُ الثَّابِتَهُ فِی الْأَرَضِینَ السُّفْلَی أَقْدَامُهُمْ وَ الْمَارِقَهُ مِنَ السَّمَاءِ الْعُلْیَا أَعْنَاقُهُمْ وَ الْخَارِجَهُ مِنَ الْأَقْطَارِ أَرْکَانُهُمْ وَ الْمُنَاسِبَهُ لِقَوَائِمِ الْعَرْشِ أَکْتَافُهُمْ نَاکِسَهٌ دُونَهُ أَبْصَارُهُمْ مُتَلَفِّعُونَ تَحْتَهُ بِأَجْنِحَتِهِمْ مَضْرُوبَهٌ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ مَنْ دُونَهُمْ حُجُبُ الْعِزَّهِ وَ أَسْتَارُ الْقُدْرَهِ لاَ یَتَوَهَّمُونَ رَبَّهُمْ بِالتَّصْوِیرِ» «بعضى امين وحى و مبيّن وحى بر پيامبرانند، و بعضى دربانان درهاى بهشت، بعضی‌ها پاهايشان در پایين‌ترين زمين‌ها ثابت است و گردن‌هايشان از آسمان بالاتر رفته و دست‌هايشان از اطراف كائنات بيرون رفته و شانه‌هاى آن‌ها با قائمه‌هاى عرض الهى برابر است، در مقابل عظمت خداوند، سر به زير افكنده و بر بال‌هاى خود پيچيده‌اند، موحّد خالص هستند.» (شرح‌های خطبه: ) درباره ملک الموت، مالک خازن آتش، حافظان و نويسندگان اعمال، عاملان عرش و غيره نيز مطالبى آمده است.


ملائكه بيست و دو بار در خطبه‌هاى مختلف در نهج البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۹۱.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۵، ص۲۹۲.    
۳. قرشی بنایی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ۹، ص۸.    
۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۹۵، خطبه ۹۰.    
۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۷۲، خطبه ۸۹.    
۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۳۱، خطبه ۹۱.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۸۹، خطبه ۹۱.    
۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۵.    
۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۶۵.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۱۳۳.    
۱۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۹۵.    
۱۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۴۲۵.    
۱۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۰۵، حکمت ۱۲۷.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۸۳، حکمت ۱۳۲.    
۱۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۹۳، حکمت ۱۳۲.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۶۷، حکمت ۱۳۲.    
۱۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۳۴.    
۱۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۳۴.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۳، ص۹۷.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۲۰۵.    
۲۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۳۲۸.    
۲۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۲۱، حکمت ۱۹۱.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۱۹۸، حکمت ۲۰۱.    
۲۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۰۵، حکمت ۲۰۱.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۸۳، حکمت ۲۰۱.    
۲۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۸۶.    
۲۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۵۸۶.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۳، ص۵۵۵.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۳۵۱.    
۳۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۱۹، ص۲۱.    
۳۱. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۵۰، خطبه ۱۹۲.    
۳۲. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۶۲، خطبه ۱۹۰.    
۳۳. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۸۷، خطبه ۱۹۲.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۴۷، خطبه ۱۹۲.    
۳۵. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۱۷.    
۳۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۴۲۴.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۳۶۵.    
۳۸. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۶۴.    
۳۹. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۱۳، ص۱۳۵.    
۴۰. بقره/سوره۲، آیه۳۴.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۶.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۲۲.    
۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۱۸۷.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۵۹.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۲۵.    
۴۶. سید رضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۸۹، خطبه ۹۰.    
۴۷. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۶۷، خطبه ۸۹.    
۴۸. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۲۸، خطبه ۹۱.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۸۵، خطبه ۹۱.    
۵۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۲.    
۵۱. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۵.    
۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۱۰۰.    
۵۳. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۷۸.    
۵۴. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۴۲۳.    
۵۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۹۰، خطبه ۹۰.    
۵۶. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۶۸، خطبه ۸۹.    
۵۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۲۹، خطبه ۹۱.    
۵۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۸۵، خطبه ۹۱.    
۵۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۲.    
۶۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۸.    
۶۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۱۰۴.    
۶۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۸۰.    
۶۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۴۲۳.    
۶۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۱۹۲، خطبه ۹۰.    
۶۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۶۹، خطبه ۸۹.    
۶۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۳۰، خطبه ۹۱.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۸۷، خطبه ۹۱.    
۶۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۳.    
۶۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۷۵۳.    
۷۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۱۰۵.    
۷۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۸۸.    
۷۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۴۲۴.    
۷۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۰، خطبه ۱.    
۷۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۲، خطبه ۱.    
۷۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۱، خطبه ۱.    
۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷، خطبه ۱.    
۷۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ص۲۹۰.    
۷۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ص۳۲۶.    
۷۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ص۱۵۳.    
۸۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲.    
۸۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ص۹۱.    
۸۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۱، خطبه ۱.    
۸۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ص۱۳، خطبه ۱.    
۸۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۱، خطبه ۱.    
۸۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷، خطبه ۱.    
۸۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ص۲۹۰.    
۸۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ص۳۲۶.    
۸۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ص۱۵۶.    
۸۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله‌، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲.    
۹۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، ص۹۱.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ملک»، ج۲، ص۹۹۱.    






جعبه ابزار