معالجات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«معالجات» تالیف سید محمدحسین بن محمدهادی عقیلی از کتب
طب سنتی است که به زبان فارسی نگارش یافته است.
با توحه به تصریح مؤلف در مقدمه کتاب به این که در سال ۱۱۹۵ قمری به تالیف خلاصة الحکمة پرداخته است، باید گفت تالیف این کتاب مسلما چند سالی بعد از سال ۱۱۹۵ قمری بوده است، هر چند تاریخ دقیق آن را نمی‌دانیم.
البته مؤلف قبل از تالیف این کتاب و در سال ۱۱۸۳ قمری به نگارش کتابی دیگر در همین موضوع و البته به زبان عربی پرداخته بوده، ولی بنا بر دلائلی- که ما نیز به درستی از آن اطلاع نداریم- ناتمام مانده است.
این اثر بنابر تصریح مؤلف مشتمل بر دوازده مقاله است، که هر مقاله از این کتاب مشتمل بر چند باب می‌باشد و هر باب نیز خود به چند فصل تقسیم می‌شود.
مؤلف در بیان معالجه بیماری‌ها، ابتدا به تعریف بیماری و انواع آن می‌پردازد، آن گاه علائم آن را ذکر می‌کند و در آخر علاج هر بیماری را متذکر می‌شود. در ضمن بیان معالجه هر بیماری، گاه مؤلف طرز ساختن دارویی را نیز بیان می‌دارد، هر چند بیشتر تنها به ذکر داروها بسنده می‌کند و گویا خواننده را به کتاب دیگر خویش- یعنی
قرابادین کبیر- ارجاع می‌دهد.
این اثر همانند دیگر آثار مؤلف از جمله جامع‌ترین و تحقیقی‌ترین آثار طب سنتی است که آن را پس از تالیف سه کتاب دیگرش تالیف کرده، و بالطبع با پشتوانه سه اثر مهم قبلی از پختگی و عمق علمی بیشتری برخوردار است.
نگاهی به فصول کتاب نشان گر استفاده مؤلف از انبوهی از اقوال و منابع پیشینیان است؛ اشاره به اقوال اطبایی همانند: زوفوس
، ارجیجانس
، طبری
، خوذی
، امین الدولة
، احمد بن هبة الله
و ابن بطلان
در کنار اشاره به کتاب‌هایی همانند: کتاب فصد جالینوس
، ازمان الامراض جالینوس
، تقدمة الانذار بقراط
، تذکره انطاکی
و معالجات بقراطیه طبری
، و نیز اشاره به مکاتب ادبی همچون بصره و فارس
تنها گوشه‌ای از این استنادات است.
آنچه مؤلف در بخش معالجات ذکر می‌کند یا تجربیات شخصی اوست و از آن جهت که وی
طبیب کار آزموده‌ای است، تجربیات وی قابل اعتماد است و یا برگرفته از منابعی است که به دست ما نرسیده و یا نقل سینه به سینه از اساتیدی است که هیچ نگاشته‌ای از خود به جا نگذاشته‌اند. این نقل‌ها نیز هم از لحاظ علمی مورد توجه است و هم برای کسانی که می‌خواهند در زمینه
تاریخ کهن پزشکی تحقیق کنند، کارگشا خواهد بود.
بلکه حتی می‌توان گفت: هر آنچه مؤلف در این اثر از کتب بر جای مانده دیگران هم نقل می‌کند، باز قابل اعتنا و درخور توجه است، چرا که نقل مطلبی از کتاب دیگران آن هم توسط دانشمندی محقق و نه تنها نویسنده‌ای مقلد اگر بدون نقد و اشکال بر آن باشد، به منزله تایید آن است و اگر با انتقادی همراه باشد، هشداری است به پژوهش گر طب سنتی که بر هر مطلبی بدون تحقیق اعتماد ننماید.
مقاله‌های کتاب به ترتیب به امراض سر، بیماری‌های چشم، بیماری‌های گوش، بیماری‌های بینی، بیماری‌های دهان و دندان، بیماری‌های حلق و مری، بیماری‌های قلب و پستان، بیماری‌های معده و کبد و امعاء، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های اعضای تناسلی و بیماری‌های گوناگون از جمله داء الفیل اختصاص یافته است.
خاتمه کتاب نیز پیرامون بیماری‌های اطفال، مانند تب‌ها، بحران‌ها، ورم‌ها و بثورات است.
این کتاب که به فارسی نگاشته شده، تا کنون به زبان دیگری ترجمه نشده است. کتاب به چاپ سنگی در قطع وزیری به سال ۱۲۷۵ ق در
هندوستان به کوشش محمد حسین لکهنوی به چاپ رسیده است.
نسخه حاضر نیز همانگونه که ناشر نیز در مقدمه کتاب به آن اشاره کرده است در بخش‌هایی فاقد کیفیت لازم و ناخواناست.
فهرست مطالب در ابتدای اثر آمده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
