مشهورات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مشهورات، یکی از اصطلاحات
علم منطق بوده و به‌معنای قضایائی است که زبانزد همه مردم باشد.
قضایای مشهورات به آن دسته از قضایا اطلاق می‌شود که بین مردم شهرت دارد، و مقبولیت آنها نزد جمیع عقلاء یا اکثر آنان و یا نزد عده خاصی شیوع پیدا کرده است. شهرت بخشی از این قضایا، نتیجه زندگی در اجتماع است و اگر کسی از ابتدا به حال انفراد و دور از اجتماع زیسته باشد ممکن است آنها را باور نکند، اما منشا شهرت برخی دیگر، مطابقت آنها با واقع، و پذیرش مفاد آنها توسط عقول فردی است. از همین رو،
قضایای اولیات هم از حیث شهرت در زمره مشهورات قرار می‌گیرد.
از قضایای مشهورات در
صناعت جدل و
خطابه استفاده می‌شود، و قضایای اولیات که مشهور هم هستند؛ از آن جهت که اولیه‌اند در
صناعت برهان، و از آن جهت که از مشهوراتند، در صناعت جدل استفاده می‌شوند.
«اما مشهورات که جز مشهوری ندارند، مقدماتی‌اند که عامه و ماننده عامه چنین پندارند که اندر طبع
خرد به اوّل کار است و نه چنان بود، و لیکن از کودکی مردم آن شنود، و همه شهرها یا بیشتر شهرها بر آن اتفاق کرده باشند. یا چیزی بود که عقل واجب نکند به اوّل طبع، و لیکن خوی مردم از معنی شرم و رحمت و هرچه بدین ماند... و مثال مشهورات چنان بود که گویند «داد واجب است»، و «دروغ نشاید گفتن»، و چنانکه گویند «پیش مردمان عورت نباید گشاد»، و «کس را بی‌گناه نباید آزردن»، و چنانکه گویند «خدای بر هر چیزی قادر است»، و «هرچیزی را داند».
«و مشهوری از مشهوری قوی‌تر بود. و بعضی از مشهورات مر همه مردم را یکسان بود، چنانکه گویند «دروغ زشت است»، و بعضی از مشهورات در میان گروهی بود، ... و نقیض حق باطل بود، و نقیض مشهور شنیع».
تقسیمات متعددی برای قضایای مشهورات ذکر شده است. از باب مثال، به اعتبار گستره و دامنه شهرت، به
مشهورات مطلقه و مشهورات محدوده منقسم می‌شوند، و به اعتبار حقیقی یا ظاهری بودن و زوال پذیری شهرت، به
مشهورات حقیقیه و مشهورات ظاهریه منقسم می‌شوند، و به لحاظ اسباب شهرت، به
قضایای واجب القبول،
تادیبات صلاحیه،
خلقیات،
انفعالیات،
عادیات و
استقرائیات تقسیم می‌شوند.
به قضایای مشهورات، «ذایعات» هم گفته می‌شود، اما از تعبیر برخی اهل منطق، همچون
علامه حلی در
الجوهر النضید چنین استفاده می‌شود که ذایعات، مترادف مشهورات حقیقیه بوده، و شامل مشهورات غیر حقیقیه نمی‌شود. به گفته
صاحب کتاب رهبر خرد، ذایعات گاهی بر آن دسته از مشهورات اطلاق می‌شود که صدق آنها متوقف بر انضمام یک قید است در حالی که بدون آن قید شهرت یافته است، مثل: «آزار غیر برای انتفاع خویش ناپسند است» که به طور اطلاق صادق نیست؛ زیرا عقل، کشتن حیوان برای انتفاع را ناپسند نمی‌داند.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مشهورات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۸/۲/۲۶. خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۴۴.
