• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مراحل تطور تفسیر (علوم قرآنی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مراحل تفسیر، مراحل تطور تفسیر در میان شیعه و اهل سنت را می‌گویند.



پیشینه تفسیر قرآن کریم به عصر نزول قرآن برمی گردد. نخستین مفسر قرآن شخص رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. مفسران، روایات تفسیری پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را در تفسیرهای ماثور آورده‌اند.


محمدحسین ذهبی مراحل تکوین و تدوین تفسیر را پنج مرحله می‌داند:
۱. مرحله اول که صرفا نقل روایت بوده، روایات تفسیری صحابه از قول پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یا از قول یکدیگر نقل می‌شده و تابعان نیز از صحابه یا از همدیگر نقل می‌کرده‌اند. این مرحله تا پایان قرن اول هجری ادامه داشت.
۲. مرحله دوم از ابتدای تدوین رسمی حدیث (آغاز قرن دوم) با تدوین و تبویب احادیث از جمله احادیث تفسیری آغاز شد. در این مرحله هنوز قرآن به صورت سوره به سوره و آیه به آیه و به ترتیب از آغاز تا پایان تفسیر نشده بود.
۳. در مرحله سوم، تفسیر از حدیث جدا شد و به صورت علمی مستقل در آمد و تفاسیر جامعی تدوین شد.
۴. در مرحله چهارم، تفسیر از حدود تفسیر ماثور فراتر رفت و احادیث تفسیری مانند دیدگاه مفسران بدون اشاره به حدیث بودنشان عرضه شد. در این مرحله، اسرائیلیات و نصرانیات با تفسیر در هم آمیخت.
۵. مرحله پنجم گسترده‌ترین دوره تاریخ تفسیر است که از عصر عباسی تا امروز ادامه دارد و مشخصه آن آمیزش تفسیر عقلی با تفسیر نقلی است که انواع گوناگون دارد.
مراحل تکوین و تدوین تفسیر نزد شیعه امامیه با گفته ذهبی در التفسیر و المفسرون فرق دارد. علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه می‌نویسد: شیعه برای اقوال صحابه و تابعان هیچ گونه حجیت و اعتبار خاصی قائل نیست و آنان را مانند دیگر مسلمانان می‌داند. تنها قول پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم … و به نص خبر متواتر ثقلین قول عترت و اهل بیت پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حجت است.


به نظر ایشان مفسران شیعه به سه طبقه بزرگ تقسیم می‌شوند:
۱. بعضی از صحابه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اصحاب ائمه علیه‌السّلام همچون زراره و محمد بن مسلم ؛
۲. نخستین مؤلفان در حوزه شیعه ؛ کسانی چون فرات بن ابراهیم ، ابوحمزه ثمالی ، عیاشی ، علی بن ابراهیم قمی و نعمانی ؛
۳. ارباب علوم مختلف؛ مانند: سید رضی ، سید مرتضی ، شیخ طوسی ، شیخ طبرسی تا ملاصدرا ، فیض کاشانی ، سید هاشم بحرانی و معاصران.
[۱] خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی)، ص (۱۴۷-۱۵۰).
[۲] ذهبی، محمد حسین، -۱۹۷۷م، التفسیروالمفسرون، ج۱، ص (۱۴۰-۱۴۸).
[۳] طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، قرآن دراسلام، ص (۷۱-۸۵).
[۴] حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، سه مقاله درتاریخ تفسیرونحو، ص (۱۹-۷۵).



۱. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی)، ص (۱۴۷-۱۵۰).
۲. ذهبی، محمد حسین، -۱۹۷۷م، التفسیروالمفسرون، ج۱، ص (۱۴۰-۱۴۸).
۳. طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، قرآن دراسلام، ص (۷۱-۸۵).
۴. حجتی، محمد باقر، ۱۳۱۱ -، سه مقاله درتاریخ تفسیرونحو، ص (۱۹-۷۵).



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مراحل تفسیر ».    




جعبه ابزار