مدافعان ورود اهل بیت به کربلا در اربعین اول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در میان شیعیان مشهور است که کاروان اهل بیت
حضرت سید الشهدا (علیه‌السّلام) در راه بازگشت از
شام در روز بیستم
صفر به
کربلا رسیدند و
در آنجا
جابر بن عبدالله انصاری را که به
زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) رفته بود؛ ملاقات کردند؛ اما
در این مطلب که آیا اهل بیت
امام حسین (سلام‌الله‌علیه)
در اولین اربعین به کربلا رسیدند؛ اختلاف است. برخی از اندیشمندان موافق نظریه ورود اهل بیت به کربلا را
در اربعین اول هستند.
در ادامه، دیدگاه‌های شاخص‌ترین چهره‌های این گروه را از نظر می‌گذرانیم.
در میان شیعیان مشهور است که
جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در روز بیستم صفر به
زیارت قبر امام حسین (علیه‌السّلام) رفت و
در همان روز، اهـل بیـت
در راه بازگشت از
شام، به
کربلا رسیده، جابر را
در آنجا ملاقات کردند. همچنین
در این روز
سر امام حسین به بدن ملحق، و همان جا دفن شد.
شیخ مفید،
شیخ طوسی در این باره می‌نویسند: «روز بیستم صفر روزی است که حرم
امام حسین (علیه‌السّلام) از
شام به سوی
مدینه بازگشتند. همچنین
در این روز، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا، برای زیارت
امام حسین (علیه‌السّلام) از مدینه به کربلا آمد و او نخستین کسی بود که قبر
امام حسین را زیارت کرد».
در این که آیا اسرای کربلا، مستقیما از
شام به مدینه رفته‌اند یا از کربلا عبور کرده‌اند؛ اختلاف است. از بعضی از گزارشات استفاده می‌شود که خروج از
شام در بیستم ماه صفر یعنی روز اربعین بوده است.
اگر این
روایت را بپذیریم، نمی‌توانیم قائل شویم که اهل بیت (علیه‌السّلام)
در اربعین به کربلا رسیده‌اند. بنابراین برخی از اندیشمندان نظریه ورود اهل بیت به کربلا را
در اربعین اول، بعید و حتی محال دانسته‌اند. اندیشمندانی همچون
ابن طاووس،
علامه مجلسی،
میرزاحسین نوری،
شیخ عباس قمی،
ابوالحسن شعرانی،
شهید مطهری،
رسول جعفریان،
محمدابراهیم آیتی و ... منکر ورود اهل بیت به کربلا
در اربعین اول هستند.
اما طبق برخی از نقل‌ها
سر مقدس امام حسین (علیه‌السّلام) و سایر شهدای کربلا، که به
شام منتقل شده بود، به
امام سجاد (علیه‌السّلام) سپرده شد و آن حضرت بیستم ماه صفر آنها به بدن‌ها ملحق کرد و به مدینه رفت.
لذا
در مقابل منکران، برخی از اندیشمندان، همچون
ابوریحان بیرونی،
مستوفی هروی،
ملاحسین واعظ کاشفی،
شیخ بهایی،
میرزامحمد اشراقی،
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی و ... قایل به حضور اهل بیت
در کربلا
در اربعین اول شده‌اند، یا دست کم از ظاهر کلام‌شان چنین استفاده می‌شود.
در این میان بعضی از آنها برای کلام خود دلیلی ذکر نکرده‌اند و برخی دیگر شهرت این قضیه را
در بین علمای شیعه دلیل این ادعا دانسته‌اند و برای اثبات آن دلیـل هـایی آورده‌اند، که
در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
ابوریحان بیرونی (م٤٤٠ق) یکی از مدافعان ورود اهل بیت به کربلا
در اربعین اول است.
در ميان منابع كهن
در الآثار الباقیة بيرونى تصريح شده كه اهل بيتِ سيّدالشهدا (علیه‌السّلام)
در اربعين اول به كربلا باز گشته‌اند. وی قضیه برگشت اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) از
شام را چنین بیان می‌کند:
«و فی العشرین ردّ راس الحسین (علیه‌السّلام) الی جثته حتّی دفن مع جثّته، وفیه زیارة الاربعین وهم حرمه، بعد انصرافهم من
الشام؛ و
در روز بیستم ماه صفر،
سر نورانی
امام حسین (علیه‌السّلام) به بدن مبارک او برگشت داده شد تا اینکه با بدن او دفن شد و
در آن روز، زیارت اربعین است
در حالی که اهل‌بیت او بعد از برگشت از
شام به زیارت آن حضرت آمدند».
از ظاهر عبارت ابوریحان چنین برمی آید که مقصود وی، بیستم صفر سال ۶۱ قمری است. بنا بر عبارت فوق، ابوریحان بیرونی، افزون بر وجه مشهور برای علـت نـام گـذاری زیارت اربعین به این نام، وجه تسمیه دیگری هم بیان کرده و آن اینکه معتقـد اسـت چهل تن از اهل بیت
امام حسین (علیه‌السّلام)
در روز بیستم صفر موفق به زیارت قبر سیدالشهداء شده‌اند، و از این رو آن زیارت را زیارت اربعین نام نهاده‌اند.
مستوفی هروی از مورخـان قـرن ششم و مترجم
کتاب الفتوح ابن اعثم کوفی، بـر‌ایـن بـاور است که علی بن الحسین (علیه‌السّلام) با سایر اهـل بیـت
در روز بیستم صفر
در کربلا حضور داشته است.
ملاحسین واعظ کاشفی (۹۱۰ق) از قـول
خوارزمی نوشته است: «
امـام زین العابدین (علیه‌السّلام)
سر پدر بزرگوار خود را با سرهای دیگر تحویل گرفت و به کربلا رفت و
در بیستم ماه صفر،
سر آن سرور به بدن اطهر انضمام یافت».
نویسنده کتاب نور العین نیز بر آن است که اهل بیت روز بیستم صفر
در کربلا حضور داشته و
در آنجا جابر و گروهی از اهل مدینه را ملاقات کرده‌اند.
برخی از محققان معاصـر گـفتـه انـد مطالـب این کتاب بسیار ضعیف و غیر قابل اعتمـاد اسـت.
افزون بر این، نثر و اسلوب این کتاب با نثر قرن چهارم سازگاری ندارد، از این رو بعید نیست که انتساب این کتاب به اسفراینی جعلی باشد.
شیخ بهایی (۱۰۳۰ق)
در بیان بیستم ماه صفر و آمدن جابر و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) به سرزمین کربلا چنین می‌نویسد: «وفی هذا الیوم وهو یوم الاربعین من شهادته (علیه‌السّلام) کان قدوم جابر بن عبدالله الانصاری رضی الله عنه لزیارته (علیه‌السّلام) واتفق فی ذلک الیوم ورود حرمه (علیه‌السّلام) من
الشام الی کربلاء قاصدین المدینة علی ساکنها السلام والتحیة؛ و
در این روز یعنی چهل روز بعد از شهادت
امام حسین (علیه‌السّلام) جابر بن عبدالله انصاری (رضی‌الله‌عنه) به زیارت آن حضرت آمد و اتفاقا
در این روز حرم
امام حسین (علیه‌السّلام) (منظور اهل بیت (علیهم‌السلام)) که از
شام به کربلا آمدند
در حالی که عازم مدینه بودند به زیارت آن حضرت آمدند».
از عبارت شیخ بهایی چنین برمی آید که روز اربعین، چهل روز از شهادت
امام می‌گذشت، و روز ورود جابر بن عبدالله انصاری برای زیارت قبر حضرت است و آن روز با روز ورود اهـل بـیـت
امام از
شام به کربلا یکی شد.
میرزامحمد اشراقی معروف به ارباب (١٣٤١ق) پس از بیان گزارش
طبری در بشارة المصطفی، درباره زیارت جابر می‌نویسد: «
در این خبر معتبر، مذکور نیست که زیارت جابر
در روز اربعین بوده یا روز دیگر، و نیز ذکر نشده که زیارت جابر
در سال اول شهادت بوده یا بعد؛ لیکن مذکور
در کتب شیعه، تحقق دو امر (زیارت جابر
در اربعین
در سال اول) است.
در هر حال ورود اهل بیت را به کربلا
در روز اربعین، بسیاری ذکرکرده‌اند، از عامه و خاصه... و
در سیره و تاریخ محفوظ است که بعد از سـال شهادت، اهل بیت مسافرتی به عراق ننموده‌اند».
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی در قالب پاسخ گویی به شبهات
محدث نوری که منکر رسیدن اهل بیت به کربلا
در روز اربعین است، دلایلی برای امکان ورود اهـل بیـت
در اربعین
سال ۶۱ قمری آورده است. وی برخلاف نظر علامه نوری، معتقد است که اولین اربعین،
در ۲۰ ماه صفر سال ۶۱ هجری بوده است و سعی دارد با رد دلائل علامه نوری این مطلب را به اثبات برساند.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۲۹۰-۲۹۲.
