محمدحسین عقیلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«محمد حسین عقیلی» که گاه از او به سید محمد حسین خان، میر محمد حسین خان بهادر و
محمد حسین بن محمد هادی عقیلی علوی نیز تعبیر می‌شود، از مشهورترین طبیبان ایرانی ساکن شبه قاره
هند بوده است.
سال تولد وی در تاریخ ثبت نشده است. محل تولد وی به نیز درستی معلوم نیست. او گاهی به توصیف محله‌ای از
ایران - مثل رکن آباد
شیراز می‌پردازد که این نشان گر حضور او در ایران بوده، ولی در عین حال نمی‌توان اقامت او و نیز گزارش‌هایی را که از هندوستان نقل می‌کند نادیده گرفت.
بررسی زندگی وی نیازمند احاطه بر کتب او، اطلاع دقیق از اساتید او و میزان تاثیرپذیری او از گذشتگان و تاثیرگذاری او بر آیندگان است.
او در خانواده‌ای زندگی می‌نموده که همگی آن‌ها از بزرگان عرصه
طب در روزگار خود بوده‌اند. عقیلی از تجربیات استاد خود، علوی خان، پدر و دیگر اقوام خود استفاده‌های فراوان برده و در جای جای کتب خود این تجربیات را نقل کرده است.
از استادانی که وی به ارادت آنان تصریح نموده، شخصی به نام می
ر محمد علی حسینی است که وی به اشارت این استاد دست به تالیف «
مجمع الجوامع » زده است. البته گزارشی از زندگانی او در تاریخ نقل نشده است و به نظر می‌رسد این فرد استاد معنوی مؤلف بوده نه استاد او در علوم پزشکی.
از دیگر اساتید عقیلی اطلاع دقیقی در دسترس نیست. هر چند وی از اطبای فراوانی در کتب خویش یاد می‌کند و این امر نشان گر آن است که وی به طور مستقیم یا مع الواسطه از خرمن اساتید فراوانی خوشه چینی نموده است. از جمله این افراد می‌توان به
حکیم محمد باقر فرزند
حکیم عماد الدین محمود شیرازی ،
حکیم صالح خان ،
حکیم داود خان و
حکیم لطف الله خان - که هر سه دایی علوی خان‌اند-،
حکیم محمد رضا و
حکیم احمد موسوی- که هر دو فرزندان
حکیم سلیمان‌اند- و ح
کیم محسن خان فرزند
حکیم صالح خان اشاره کرد.
کتب عقیلی بیان کننده ارزش و جایگاه علمی او هستند. کتاب‌های بر جا مانده از او شاید از مفصل‌ترین کتب بر جا مانده در زمینه طب سنتی باشد.
به هر حال، این آثار به عقیلی نسبت داده شده است:
۱. «
دستور شفایی ».
۲. «
قرابادین صغیر ». این کتاب اکنون به دست ما نرسیده، ولی مؤلف خود به چنین اثری تصریح می‌کند.
۳. «
خلاصة الطب » که بنا بر آنچه مرحوم
آقا بزرگ احتمال داده این اثر همان خلاصة
الحکمه است.
۴. «
زبدة النکات فی شرح الکلیات ».
۵.
رساله‌ای در باب طحال اطفال .
۶. رساله‌ای در باب حجامت.
۷.
رساله‌ای در باب حصبه و جدری و حمیقا .
۸.
رساله عرق مدنی .
۹.
رساله‌ای در باب جنین .
۱۰.
کتابی درباره معالجه ذات الریه اطفال .
۱۱.
معالجات (عربی).
از مجموع این یازده اثر تنها «
خلاصة الطب و زبدة النکات » به دست ما رسیده و از حال بقیه آثار خبری گزارش نشده است.
۱۲. معالجات (فارسی): این کتاب که پس از
قرابادین کبیر تالیف شده، بخشی از
موسوعه مجمع الجوامع است.
۱۳.
ذخائر التراکیب یا
قرابادین کبیر : این کتاب اولین بخش نگاشته شده از موسوعه مجمع الجوامع است که در
سال ۱۱۹۵ ق نگاشته شده است.
۱۴.
مخزن الادویه و
تذکره اولی النهی .
۱۵.
خلاصة الحکمة .
چهار اثر اخیر همه به چاپ رسیده و در دسترس است.
سال وفات، محل در گذشت و خاکسپاری او در تاریخ گزارش نشده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور).
