• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محتوای سوره بینه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



سوره بیّنه، نود و هشتمین سوره قرآن کریم است.



این سوره مدنی است. برخی آن را مکی دانسته‌اند ؛ ولی همه روایات ترتیب نزول و نیز روایتی از ابوخیثمه بدری که می‌گوید:پس از نزول سوره بینه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ابی بن کعب انصاری فرمود که مأمور شده‌ام تا این سوره را بر تو تلاوت کنم، مدنی بودن سوره را تأیید می‌کند. مؤید دیگر مدنی بودن سوره مضمون آن است که دربردارنده توبیخ اهل کتاب است.
[۱۰] التفسیرالحدیث، ج ۸، ص ۳۴۷.

سوره بیّنه نود و هشتمین سوره در ترتیب مصحف و صدمین سوره در ترتیب نزول است که پس از سوره طلاق و پیش از حشر نازل شده است
[۱۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۶۱۳.
و چون سوره حشر در ربیع الاول سال چهارم هجری در جریان غزوه بنی نضیر نازل شده است
[۱۷] السیرة النبویه، ج ۳، ص ۱۹۰ ۱۹۲.
بنابراین می‌بایست سوره بینه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم نازل شده باشد. این سوره دارای ۸ آیه و ۹۴ کلمه است.
[۲۰] المعجم‌الاحصائی، ج ۱، ص ۳۰۵.
قاریان بصره برخلاف دیگر قاریان بر «مُخلِصینَ لَهُ الدّین» وقف و آن را آیه‌ای مستقل و در نتیجه شمار آیات سوره را ۹ آیه دانسته‌اند.


نام مشهور آن «بیّنه» (به معنای دلیل آشکار) است که از واژه «اَلبیِّنه» در آیات اول و چهارم سوره گرفته شده است. در منابع کهن
[۲۹] صحیح البخاری، ج ۶، ص ۱۰۸.
و روایات از آن به سوره «لَم یَکُن» و «لَم یَکُنِ الَّذینَ کَفَروا» یاد شده و ابی بن کعب در مصحفش آن را سوره «اَهلِ‌الکِتبِ» نامیده بود. «قیّمه» ، «بریّه»
[۳۷] املاء ما من به الرحمن، ص ۲۹۱.
، «منفکّین» و «انفکاک» نیز نامهای دیگر این سوره است. در الاتقان و تفسیر روح المعانی « قیامت » نیز از نامهای این سوره شمرده شده است که به دلیل شباهت رسم‌الخط آن با قیّمه با صرف نظر از حرکات (قِیمَه قَیِّمه) به نظر می‌رسد تصحیف «قیّمه» باشد. شاهد این نظر آن‌که در این دو منبع از نام «قیّمه» با وجود شهرتش یاد نشده است. همه این نامها برگرفته از واژه‌هایی است که در این سوره به کار رفته است.


سوره بیّنه چهاردهمین سوره‌ای است که در مدینه در اواخر سال سوم یا اوائل سال چهارم هجری قبل از غزوه بنی نضیر در حالی نازل شد که دشمنی و کینه توزی یهود بر ضدّ اسلام به اوج خود رسیده بود.
[۴۵] سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۰.

این سوره که رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را جهانی و برای همه مردم معرفی می‌کند در بخش اول می‌گوید: اهل کتاب و مشرکان قبل از اسلام ادّعا می‌کردند که ما از آیین خود دست برنمی‌داریم تا دلیل روشن و پیامبری از جانب خدا برای ما بیاید که صحیفه‌های پاک دربردارنده موضوعات و مطالب محکم و پابرجا را بر ما تلاوت کند؛ ولی پس از ظهور اسلام و آمدن بینه و پیامبر الهی در آن اختلاف کردند و از سخن خود سرباز زدند و جز گروهی اندک به رویارویی و ستیز با آن برخاستند، در حالی که در آیین جدید فقط به عبادت خالصانه پروردگار ، دوری از شرک ، برپا داشتن نماز و دادن زکات که اصول ثابت همه ادیان الهی است فرمان داده شده‌بود.
در بخش دوم جزای دو گروه مؤمنان و کافران را بیان می‌کند و می‌گوید: کافران از اهل کتاب و مشرکان همواره در آتش دوزخ می‌مانند و آنان بدترین مخلوقات‌اند؛ ولی آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند بهترین مخلوقات‌اند و پاداش آن‌ها بهشت جاویدان است. هم خدا از آنان خشنود است و هم آن‌ها از خدا خشنودند. در روایات متعددی که امیرمؤمنان ، علی (علیه‌السلام)، ابن عباس ، جابر بن عبدالله ، ابوسعید و ابوبرزه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل کرده‌اند خیرالبریه به علی و شیعیانش تفسیر شده است. جابر می‌گوید: در حضور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بودیم که علی (علیه‌السلام) به سوی ما آمد و آن حضرت با دیدنش فرمودند: سوگند به کسی که جانم در دست اوست این مرد و شیعیانش در قیامت از رستگاران‌اند و آیه «اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُوا الصّلِحتِ اُولئِکَ هُم خَیرُ البَریَّه» نازل شد، از این‌رو اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با آمدن علی (علیه‌السلام) می‌گفتند:«خیر البریّه» آمد.
[۵۶] کفایة الطالب، ص ۲۴۵.
در روایت دیگری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به علی (علیه‌السلام) فرمودند:ای علی! تو و شیعیانت خیرالبریّه‌اید
[۵۷] طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج ۳۰، ص ۳۳۵.
و وعده‌گاه من و تو کنار حوض کوثر است.
[۶۰] مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی (علیه‌السلام)، ص ۳۴۷.
در روایتی از ابن عباس خیر البریّه به علی (علیه‌السلام) و اهل‌بیتش تفسیر شده است. روایاتی به این مضمون نیز از امامان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) گزارش شده است.


پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مسلمانان را به یادگیری و تلاوت این سوره توصیه، و برای تلاوتش ثوابهای فراوانی بیان کرده‌اند. آن حضرت فرمودند: هرگاه خداوند از بنده‌ای تلاوت سوره «لم‌یکن الذین کفروا» را بشنود، به او خطاب می‌کند: بنده من بشارت بر تو، من تو را در بهشت جای می‌دهم تا خشنود شوی.
[۶۷] فضائل سور القرآن، ص ۳۵۹.
از امام باقر (علیه‌السلام) نیز روایت شده: کسی که سوره بینه را بخواند از شرک بیزار و در دین محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) داخل شده است و خداوند او را مؤمن برمی‌انگیزد و در حساب بر او آسان می‌گیرد.


الاتقان فی علوم القرآن؛ املاء ما من به الرحمن؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ البیان فی عد آی القرآن؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تفسیر التحریر و‌التنویر؛ تفسیر جوامع الجامع؛ التفسیر الحدیث؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر نمونه؛ التمهید فی علوم القرآن؛ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ جمال القرّاء؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ السیرة‌النبویه، ابن هشام؛ شواهد التنزیل؛ صحیح البخاری؛ فضائل سور القرآن؛ الکشاف؛ کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب (علیه‌السلام)؛ مجاز القرآن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معانی القرآن، فراء؛ معانی القرآن و اعرابه، زجاج؛ المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم؛ المغازی؛ مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی (علیه‌السلام)؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نهج‌البیان عن کشف معانی القرآن.


۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۱.    
۲. زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۹۴.    
۳. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۶۰.    
۴. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۴، ص ۷۸۱.    
۵. شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، ج ۵، ص ۴۰۰.    
۶. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج ۱، ص ۵۳۳.    
۷. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۱۵، ص ۴۲۴.    
۸. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۶۰.    
۹. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷ - ۴۶۸.    
۱۰. التفسیرالحدیث، ج ۸، ص ۳۴۷.
۱۱. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۳۳۶.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۶۱۳.
۱۳. زرکشی، بدرالدین، البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۹۴.    
۱۴. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۳۸.    
۱۵. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج ۱، ص ۳۶۳.    
۱۶. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج ۱، ص ۳۸۰.    
۱۷. السیرة النبویه، ج ۳، ص ۱۹۰ ۱۹۲.
۱۸. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.    
۱۹. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج ۱، ص ۵۳۳.    
۲۰. المعجم‌الاحصائی، ج ۱، ص ۳۰۵.
۲۱. بیّنه/سوره۹۸، آیه۵.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۱.    
۲۳. سخاوی، علی بن محمد، جمال القرّاء و کمال القرار، ج ۱، ص ۳۱۶.    
۲۴. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج ۲۴، ص۵۳۹.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۱.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۱۹۶.    
۲۷. ابو عبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، ج ۲، ص ۳۰۶.    
۲۸. فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، ج ۳، ص‌۲۸۱.    
۲۹. صحیح البخاری، ج ۶، ص ۱۰۸.
۳۰. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج ۸، ص ۵۸۵.    
۳۱. حسینی بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۷۱۷.    
۳۲. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.    
۳۳. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۵۵.    
۳۴. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.    
۳۵. زجاج، ابراهیم بن سری، معانی القرآن و اعرابه، ج ۵، ص ۳۴۹.    
۳۶. دانی، ابوعمرو، البیان فی عد آی القرآن، ص‌۲۸۲.    
۳۷. املاء ما من به الرحمن، ص ۲۹۱.
۳۸. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۵۵.    
۳۹. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.    
۴۰. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۱۵، ص۴۲۴.    
۴۱. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۵۵.    
۴۲. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۱۵، ص ۴۲۴.    
۴۳. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۷.    
۴۴. ابن عاشور، محمدطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، ج ۳۰، ص ۴۶۸.    
۴۵. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۲۰.
۴۶. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،، ج ۲۰، ص ۳۳۶.    
۴۷. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۴، ص ۷۸۲.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۳، ص ۸۲۲.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۱۹۹ -۲۰۳.    
۵۰. حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۵۹ ۴۷۳.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۵.    
۵۲. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج ۸، ص ۵۸۹.    
۵۳. بیّنه/سوره۹۸، آیه۷.    
۵۴. حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، ج ۲، ص ۴۶۸.    
۵۵. ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ دمشق، ج ۴۲، ص ۳۷۱.    
۵۶. کفایة الطالب، ص ۲۴۵.
۵۷. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج ۳۰، ص ۳۳۵.
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۵.    
۵۹. آلوسی، شهاب الدین، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۱۵، ص ۴۳۲.    
۶۰. مناقب علی بن ابی طالب و ما نزل من القرآن فی علی (علیه‌السلام)، ص ۳۴۷.
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۵.    
۶۲. حسینی بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۷۲۲- ۷۲۴.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۱.    
۶۴. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج ۱، ص ۵۳۳ - ۵۳۴.    
۶۵. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج ۴، ص ۵۷۴.    
۶۶. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج ۸، ص ۵۸۵.    
۶۷. فضائل سور القرآن، ص ۳۵۹.
۶۸. صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص ۱۲۴.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۴۱۱.    



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «سوره بینه».    




جعبه ابزار