• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

متقابلتان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



متقابلتان، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای دو قضیه مختلف در سلب و ایجاب و متّحد در موضوع و محمول است.



تقابل به‌معنای امتناع اجتماع دو امر در يک موضوع؛ يا امتناع صدق دو قضيه با هم است. تقابل بر ۲ قسم است:

۱.۱ - تقابل الفاظ

تقابل در مفردات (تقابل الفاظ) و آن عبارت است از: امتناع اجتماع دو امر در يک موضوع. تقابل در مفردات شامل ۴ قسم مي‌شود:
۱. تقابل به سلب و ايجاب (تناقض مفردات يا تناقض الفاظ)؛
۲. تقابل به تضایف؛
۳. تقابل به تضاد (تضاد الفاظ)؛
۴. تقابل عدم و ملکه.

۱.۲ - تقابل در قضايا

تقابل در قضايا و آن عبارت است از: امتناع صدق دو قضيه با هم.


متقابلتان از اقسام قضایای متباین است. دو قضیه را در صورتی متقابل گویند که به لحاظ سلب و ایجاب مختلف باشند و در موضوع و محمول و لواحق آن‌ها (اضافه و قوه و فعل و جزء و کل و مکان و زمان) متحد باشند. پس هر گاه کیف قضیه‌ای را تغییر دهیم بدون تغییر موضوع و محمول، قضیه‌ای که به دست می‌آید، متقابل قضیه نخستین است. مانند: «هر مرغی تخم‌گذار است» و «هیچ مرغی تخم‌گذار نیست».


تقابل در قضايا شامل سه قسم است: ۱. تناقض؛ ۲. تضاد؛ ۳. داخل در تحت تضاد بودن.

۳.۱ - متناقضتان

دو قضیه مختلف به حسب کمّ و کیف. دو قضیه‌ای که تقابل‌شان از نوع تقابل تناقض باشد، نه صدق هر دو ممکن است، و نه کذب هر دو. مانند: «هیچ مسلمانی خائن نیست» و «بعضی مسلمان‌ها خائن هستند».

۳.۲ - متضادتان

دو قضیه کلیه مختلف در کیف، مانند: «هر انسانی حیوان است» و «هیچ انسانی حیوان نیست». دو قضیه‌ای که تقابل‌شان از نوع تقابل تضاد باشد، صدق هر دو ممکن نیست، ولی کذب هر دو ممکن است. مانند: «هر انسانی سیاه پوست است» و «هیچ انسانی سیاه پوست نیست».

۳.۳ - داخلتان تحت تضاد

دو قضیه جزئیه مختلف در کیف، مانند: «بعضی از انسان‌ها عالم‌اند» و «بعضی از انسان‌ها عالم نیستند». دو قضیه‌ای که تقابلشان از نوع تقابل دخول تحت تضاد باشد، صدق هر دو ممکن است، ولی کذب هر دو محال است.
[۶] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۰۳.
[۷] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۱۵.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    


۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۵۳.    
۲. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۵۵.    
۳. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۲۳.    
۴. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۷۴.    
۵. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۹۷.    
۶. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۰۳.
۷. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۱۵.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «متقابلتان»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.    




جعبه ابزار