لزوم حقیقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

لزوم حقیقی، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای لزوم عقلی و غیر قابل انفکاک است.

---

قضیه شرطیه به حسب اختلاف نوع لزوم، به شرطیه لزومیه و شرطیه اتفاقیه تقسیم می‌شود. قضیه شرطیه لزومیه، قضیه‌ای است که بین مقدم و تالی، لزوم حقیقی برقرار باشد. لزوم حقیقی در مقابل لزوم حکمی یا لزوم غیر حقیقی قرار دارد.

---

لزوم حقیقی آن است که بین جزء اول قضیه و جزء دوم لزوم عقلی وجود داشته و به حسب وجود قابل انفکاک از یکدیگر نباشند. لزوم حقیقی در جایی یافت می‌شود که بین دو چیز رابطه علّی و معلولی موجود باشد که یا یکی علت دیگری و یا هر دو معلول یک علت بوده و یا وجود یکی بالذات مستلزم عدم دیگری باشد، مثل قضیه: "هر گاه آفتاب بر آمده باشد روز موجود خواهد بود".

---

لزوم حکمی در جائی است که گوینده حکم به لزوم، و ادعای ملازمه بین دو چیز کند ولی در واقع و نفس الامر بین آن‌ها ملازمه‌ای نباشد. لزوم در قضیه شرطیه اتفاقیه از سنخ لزوم غیر حقیقی، یعنی لزوم حکمی است، مثل قضیه: "هرگاه در اول هر ماه به کبوتر نظر افکنند تا آخر ماه سالم خواهند ماند". لزوم حکمی نیز نوعی از لزوم است زیرا اساساً مفاد قضیه شرطیه، حکم به لزوم است، و تا لزوم در کار نباشد شرطیه منعقد نخواهد گردید.

---

محقق طوسی در اساس الاقتباس، لزوم حقیقی را مقابل "لزوم لفظی" قرار داده و در توضیح آن می‌گوید: "گاه بُوَد که لزوم در قضیه حقیقی نبُوَد، بل به حسب وضع لفظ باشد نه آنکه فی نفس الامر واجب بُوَد. چنان که گویند: اگر پنج زوج است پس عدد است، چه لزوم تالی نه به این علت است فی نفس الامر. و این قضیه در لفظ صادق بُوَد و به معنا کاذب، چه مشتمل بر وضع محالی است".

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---