قیاس صناعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس صناعی، بهمعنای
قیاس اقامه شده برای مطلوبِ از پیش تعیین شده است.
ابن سینا در
منطق شفا در ابتدای مباحث قیاس، از این مطلب سخن میگوید که به صورت متعارف و
عادتاً مباحث پیرامون قیاس را "
علم تحلیل" هم میگویند. و وجه این نامگذاری آن است که استدلال، برای امر مطلوب و از پیش تعیین شده است. یعنی ابتدا غرض و هدفی داریم، سپس به دنبال چیزی میگردیم که همان یا مقابل آن را نتیجه بدهد. و آنچه منتجِ یک شئ میگردد، به یک اعتبار
علت آن شئ است (به این اعتبار که شئ مذکور، نتیجه آن است). پس در حقیقت ما از معلول به طرف علت رفتهایم. و از طرف دیگر، در فرایند تشکیل قیاس، در حقیقت امر مجملی (مطلوب) را به واسطه ادخال
حد وسط تفصیل میدهیم؛ یعنی امر واحدی را به امر کثیر تحلیل میکنیم. پس میتوان مباحث قیاس را "علم تحلیل بالعکس" دانست، یعنی امر واحد را تحلیل به امور کثیر کرده و همچنین از معلول به طرف علت رفتهایم (که عکس حالت طبیعی، یعنی از علت به سمت معلول رفتن، است).
ایشان در ضمن توضیح مطلب فوق، "قیاس صناعی" را استدلالی میداند که برای امر مطلوب و از پیش تعیین شده اقامه میشود. اما اگر قیاسی به صورت غیر هدفمند و اتفاقی اقامه شده و نتیجهای بدهد که
اصلاً دغدغه ذهنی ما نیست، چنین قیاسی قیاس غیر صناعی، بلکه شانسی و اتفاقی است.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• ابنسینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس صناعی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۹.