قبیله عبدالقیس از قبایل جنوبی و قحطانی است که ابتدا در تهامه ساکن شدند ولی زمان‌های بعد و پیش از اسلام به بحرین کوچیده و پس از آن در دوران اسلامی به بصره و کوفه و مدائن منتقل شدند. قبیله عبدالقیس گرایش‌های شیعی پررنگ و قوی داشتند. در عصر امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) پیرو محض آن حضرت بودند و نقش موثری در گسترش تشیع داشتند. اوج اطاعت این قبیله از حضرت در جنگ جمل نمایان است.
طایفه و قبیله عبدالقیس یا عبدقیس از قبایل قدیم عرب در تهامه در عربستان شرقی که شاخه‌ای از قبیله «ربیعه» است. این طایفه از ذریه "عبدالقیسبنافصیبنربیعةبننزاربنمعد بن عدنان" است. عبدالقیس نام قبیله به معنی بنده قیس (از بت‌های عرب جاهلی) می‌باشد نه اینکه اسم کسی باشد. وطن اصلی آنها در زمان جاهلیت «تهامه» بود و بعدا به دو منطقه بزرگ عربستان یکی «بحرین» و یکی «ساحل قطیف» مهاجرت کردند و این بحرین، ناحیه‌ای است که از قرن دهم میلادی به «الاحساء» معروف شده است و اکنون جزء استان‌های عربستان است. در سال‌های بعد به علت اینکه این طایفه جمعیت زیادی پیدا کردند عده‌ای به عمان و بعضی دیگر به سواحل ایران کوچ کردند. عبدالقیس در سال ۹ هجری دعوت پیغمبر اسلام را به گرمی قبول کرده و اسلام آوردند و نماینده آنان به خدمت پیغمبر رسید و حضرت اوامر و نواحی چهارگانه‌ای به آنان اعلام و اسلامشان را پذیرفت.
همراه با فتوحات مسلمین، عبدالقیس مهاجرت تازه‌ای به کوفه کردند و در زمان عمر بن خطاب، محله‌ای را به خود اختصاص دادند و مسجدی بنا کردند و با قبیله «بنی جمراء» که از تبار ایرانی بودند هم‌پیمان شدند. بنی عبدالقیس، از قبائل شیعه بودند و با امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام)بیعت کردند و در جنگ جمل شرکت کردند و بسیار شجاعانه جنگیدند. در جنگ صفین، همراهی علی (علیه‌السّلام) کرده و حضرت "صعصعة بن صوحان" را فرمانده سپاه آنها کرد و نیز جنگ‌های خونینی با خوارج نمودند. عبدالقیس در لشکرکشی مسلمانان به موصل و خراسان، شرکت داشتند، جنگجویان آنها در خراسان در سال ۹۶ هجری قمری، چهار هزار نفر بودند. این طایفه در سیاست و حکومت منطقه‌های فتح شده نقش عمده‌ای نداشتند و عموما در هر محل به آداب محیط مانوس می‌شدند.
مورخین مساجد زیادی را در ممالک اسلامی به نام "عبدالقیس" نقل کرده‌اند از جمله مسجدی در شهر جوانه در سرزمین «احساء» یکی از مراکز شیعه‌نشین در آن سوی خلیج فارس. اهمیت این مسجد در اینست که اولین نماز جمعه در عالم اسلامی بعد از مسجد نبوی در آنجا بر پا شد. آثار این مسجد تاکنون باقی است.
• رسول جعفریان، تاریخ خلفا. • دایرة المعارف فارسی. • دایرة المعارف تشیع به نقل از: الاغانی، تاریخ ابن خلدون، تاج الفروس، جهره انساب العرب و چند منبع دیگر.
