قاعده وجوب دفع ضرر مُحتَمَل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعدۀ وجوب دفع ضرر مُحتَمَل از قواعد کاربردی در
فقه و قاعدهای عقلی به معنای
حکم عقل به لزوم دفع
ضرر محتمل است.
به آن در مباحث کلامی
و اعتقادی
و نیز ابواب مختلف فقه استناد شده است.
مقصود از وجوب، لابدّیت
و لزوم عقلی است، بدینمعنا که
عقل به گونۀ استقلالی، قطع نظر از
شرع، حکم به لزوم آن میکند. مقصود از
ضرر، اعم از دنیوی
و اخروی است.
برخی،
ضرر دنیوی را به
ضرر مهم غیر قابل جبران، همچون تلف جان یا عضوی از اعضای بدن اختصاص دادهاند.
بنابراین، در
ضرر ناچیز
و اندک، قاعده جاری نمیشود.
نمونههایی از مواردی که به قاعدۀ یاد شده استناد شده عبارت است از:
۱.
اجتهاد و تقلید:
بر هر مکلفی واجب است در
عبادات و معاملات خود،
مجتهد یا
مقلّد و یا محتاط باشد. از ادلۀ آن، قاعدۀ عقلی وجوب دفع
ضرر محتمل است، چه اینکه در ترک هر سه وظیفه، احتمال زیان
و عقوبت اخروی میرود.
بنابراین، وجوب یکی از سه وظیفه علی البدل بر مکلف، وجوب عقلی خواهد بود.
۲.
روزه:
شرط صحّت
و نیز وجوب
روزه ماه رمضان، نداشتن بیماریای که روزه برای آن زیان دارد، میباشد، بنابراین، بر چنین بیماری روزه واجب نیست
و چنانچه بگیرد، صحیح نخواهد بود. از ادلۀ این حکم، قاعدۀ وجوب دفع
ضرر محتمل است.
۳.
توبه:
بر وجوب توبه از
گناه، بر ادلهای، از جمله قاعدۀ یاد شده استدلال شده است، زیرا در ترک توبه، احتمال کیفر
و عقوبت اخروی میرود
و دفع
ضرر محتمل واجب است. بنابراین، توبه واجب خواهد بود.
با توجه به عقلی بودن اصل قاعده، دلیل آن، حکم عقل به لزوم دفع
ضرر محتمل میباشد.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهمالسلام)، ج۶، ص۴۴۴.