عیسی بن علی آل خلیفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آلِ خَلیفه، سلسله‌ای
مالکی مذهب از عرب‌های عَتوبی
عربستان که در نخستین سال‌های
سده ۱۸م به کرانه‌های جنوبی
خلیج فارس کوچیدند، درحدود ۱۱۹۶ق/۱۷۸۲م مجمع الجزایر بحرین را گرفتند و تا امروز بر
بحرین فرمانروایی دارند. یکی از شخصیت‌های این
خاندان،
عیسی بن علی است.
عیسی بن علی (۱۲۸۶-۱۳۴۱ق/۱۸۶۹-۱۹۲۳م)، یکی از شخصیت‌های خاندان
آل خلیفه است.
شیخ عیسی به دستیاری انگلیسی‌ها روی کار آمد. پشتیبانی انگلیسی‌ها از وی باعث شد که مدعیانی در حکومت نداشته باشد. اما
ترکان در ۱۲۸۷ق/۱۸۷۰م بر احساء استیلا یافتند و در پی تسخیر
بحرین برآمدند. «سرهنگ پلی»، نماینده سیاسی مقیم انگلیس، از
بوشهر به بحرین آمد و براساس پیمان ۱۲۷۷ق/۱۸۶۰م به
شیخ نویدِ پشتیبانی داد. سرانجام دولت بریتانیا در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م پیمانی با
شیخ عیسی بست که سرآغاز تحت‌الحمایگی بحرین بود.
در این قرارداد آمده بود: «من
عیسی بن علی آل خلیفه،
شیخ بحرین، بدین‌وسیله خود و جانشینانم را در دولت بحرین در برابر دولت بریتانیا متعهد می‌سازم که از گفت و گو یا بستن هرگونه پیمانی با هر کشور یا دولتی بجز بریتانیا بدون موافقت این دولت خودداری کنم و به هیچ دولتی جز بریتانیا ـ و بدون موافقت دولت بریتانیا ـ اجازه تأسیس نمایندگی سیاسی یا کنسولی در سرزمین خود ندهم».
همچنین در قرارداد ۱۳۰۹ق/۱۸۹۲م، دولت بریتانیا فروش یا اجاره زمین را در جزیره بحرین، بدون اجازه نماینده انگلیس ممنوع ساخت.
در ۱۳۱۲ق/۱۸۹۴م
قبیله آل علی ساکن
قطر به پُشت‌گرمی ترک‌ها در پی تسخیر بحرین برآمد. بریتانیا از این فرصت سود جست و به
شیخ پیشنهاد کرد که از این پس یک نماینده سیاسی انگلیس در بحرین ماندگار شود تا به کارهای اتباع انگلیسی رسیدگی کند و در همه مسائل مربوط به اتباع خارجی، طرف مشورت
شیخ قرار گیرد.
شیخ پذیرفت و ناوگان انگلیس با شلیک چند توپ شورشیان را پراکند و پیمان صلحی میان آل علی و آل خلیفه بسته شد.
از حدود ۱۳۱۸ق/آغاز
سده۲۰م، بریتانیا برای حفظ منافع خود در بحرین، کوشید حکومت را در وضع مطمئن‌تری جای دهد. از این‌رو به
شیخ عیسی فشار آورد که یا اصلاحات ضروری را پیاده کند یا یک رایزن انگلیسی را بپذیرد، اما
شیخ سخت با اصلاحات مخالفت ورزید.
در این دوران دو مسأله مهم حقوق گمرکی و اختیارات قانونی نسبت به بیگانگان، در کانون توجه به بریتانیا جای داشت.
هم ازاین‌رو
لرد کرزن در دیدار خود از بحرین در ۱۳۲۰ق/۱۹۰۲م، نیاز اصلاحات را به
شیخ یادآور شد، اما
شیخ پاسخ داد که این مسأله به شخص او مربوط می‌شود.
در ۱۳۲۲ق/۱۹۰۴م
انگلستان فرصت مناسبی یافت و با فرستادن ناوگان دریایی خود به سواحل بحرین و تهدید به بمباران
منامه، شرایط خود را بر
شیخ تحمیل کرد.
در ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م بریتانیا پیمانی با
عثمانی بست که براساس آن عثمانی از همه ادعاهای خود از
خلیج فارس چشم پوشید و
کویت را به عنوان ایالتی مستقل شناخت. این
پیمان دست انگلستان را بیش از پیش بازگذاشت.
در همین دهه، احساسات ملیّت گرایی عربی که در کشورهای پیشرفته‌تر
مصر،
عراق و
سوریه پدید آمد، از رهگذر نوشته‌های گروه‌های عرب مقیم در
استانبول،
پاریس و
بیروت، پنهانی به بحرین راه یافت و راه را برای رشد آگاهی سیاسی و جنبش‌های اجتماعی بعدی هموار ساخت.
در ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ق/۱۹۲۱ و ۱۹۲۲م، مردم بحرین ـ به ویژه
شیعیان که از تبعیض رنج می‌بردند ـ اصلاحاتی همچون رعایت
عدالت براساس قانون
شریعت و نظارت «مجلس العُرْف» یا «محاکمه‌های سُلْفه»، الغای سخره (بیگاری) از چارپاداران، برانداختن رسم «رَقَبیّه» (مالیات سرانه)، حفظ
حرمت مزارع خصوصی در برابر آسیب‌های ناشی از چرای گله‌های
شیخ و اصلاح وضع کنونی زندان‌ها را خواستار شدند.
در ۱۳۴۱ق/۱۹۲۳م نیز کنگره ملی بحرین تشکیل شد و خواستار اجرای قوانین اسلامی، عدم مداخله کنسول بریتانیا در کارها و نظارت ۱۲ تن از اعضای کنگره بر تحقق این خواسته‌ها گردید.
سرانجام بریتانیا ناگزیر شد که
شیخ عیسی را بردارد و پسرش
شیخ حَمَد را جانشین وی کند.
شیخ عیسی در ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م درگذشت.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خلیفه»، ج۱، ص۴۱۳.
