عبدالرحمان پیاله پاشا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پیاله پاشا، عبدالرحمان (د ۹۸۶ق/ ۱۵۷۸م)، دولت‌مرد و دریاسالار (قَپودان دریا) معروف
عثمانی به روزگار سلیمان قانونی، سلیم دوم و مراد سوم می‌باشد.
پیاله پاشا احتمالاً در ۹۱۶ق/۱۵۱۰م و یا در ۹۲۱ق/ ۱۵۱۵م،
در شهر تولنه از شهرهای
مجارستان زاده شد.
پدرش کفش‌دوزی از اهالی کرواسی بود.
پیاله از غلامان اسکندر چلبی بود که بعد از
اعدام اسکندر، او را همراه با چند تن دیگر به فرمان
سلیمان قانونی به دربار آوردند.
وی در اندرون
تربیت یافت و نخست به مرتبه مابین‌چی (قپوچی، حاجب) و سپس با عنوان سنجاق بیگی به امارت رسید و مدتی بعد به بیگلربیگی ارتقا یافت و پس از درگذشت قپودان
سنان پاشا، برادر صدراعظم
رستم پاشا، با عنوان قپودان دریا به سرداری ناوگان دریایی دولت عثمانی برگزیده شد.
پیاله پاشا با همکاری دریانوردان باتجربه‌ای مانند تورقود و صالح رئیس به تقویت نیروی دریایی عثمانی پرداخت و بر اعتبار و اهمیت آن افزود.
وی مورد توجه سلطان سلیمان قرار گرفت و با
ازدواج با نوه سلیمان، دختر سلیم، به دامادی دربار عثمانی مفتخر شد.
در پی درخواست کمک هانری دوم پادشاه فرانسه از سلطان سلیمان، به دستور سلطان
پیاله پاشا در مدیترانه غربی شهر رچیو را
تصرف، و اهالی آنجا را
اسیر کرد. همچنین بنادر وهران (اوران)، تلمسان، بنزرت در ساحل شمالی
تونس، سیودادِلا از شهرهای جزیره مینورکا (میورقه) و سورانتو را به تصرف درآورد
و با موفقیت به
استانبول بازگشت.
در همین زمان، یعنی در ۹۶۶ق/ ۱۵۵۹م، دولت‌های مسیحی که در تدارک حمله به
طرابلس و جزیره جربه، واقع در غرب طرابلس و شرق تونس بودند، به منظور جلوگیری از پیشرفت نیروی دریایی عثمانی، اتحادیه‌ای مرکب از
اسپانیا،
پاپ، دولت‌شهرهای ایتالیا شامل جنوا، فلورانس، سیسیل و ناپل تشکیل دادند و نیرویی مرکب از ۲۰۰ فروند کشتی به سرفرماندهی دریاسالار آندره آدوریان، و همکاری دریاسالاران دیگر ازجمله ژنرال دون‌آلواروی اسپانیایی تجهیز کردند و به جانب طرابلس غرب بادبان برافراشتند.
نیروی متفق به جزیره جربه حمله کردند، اما این نبرد که در تاریخ عثمانی به جنگ جربه
شهرت دارد، با پیروزی عثمانی و اسارت دون آلوارو پایان یافت. پیاله پاشا با پیروزی به استانبول بازگشت و مورد استقبال سلطان قرار گرفت.
پیروزی پیاله پاشا در جنگ جربه و تصرف طرابلس غرب، تسلط
اسلام را در مدیترانه مرکزی تثبیت کرد.
با این‌همه، اسپانیایی‌ها که جزیره جربه و تسلط خود بر طرابلس غرب را از دست داده بودند، جزیره بسیار کوچک پیگون دوولز را تصرف کردند و با تقویت نیروهای متفق در جزیره مالت
امنیت رفت و آمد سفاین عثمانی را برهم زدند. از جمله کشتی حامل کالا به مقصد دربار عثمانی در نزدیکی زانطا (زانت) و کفالونیه (سفالونیا) از جانب دزدان دریایی که مورد حمایت متفقین بودند، غارت شد.
از این‌رو، تصرف جزیره مالت برای تأمین امنیت قلمرو عثمانی در شمال
آفریقا اجتناب‌ناپذیر می‌نمود
و سلطان فرمان تسخیر آنجا را صادرکرد. در این تصمیم اصرار مهرماه سلطان دختر
مؤمن و
پرهیزگار سلیمان قانونی (که
جهاد بر ضد
کفار را بزرگ‌ترین وظیفه
مسلمانان می‌دانست) نیز مؤثر بوده است.
در پی صدور فرمان سلطان، نیروی عثمانی به فرماندهی مصطفی قیزیل احمدلو که وزیر پنجم بود و پیاله پاشا در رأس نیروی دریایی به سوی مالت به حرکت درآمد.
سپاه عثمانی در این جنگ موفقیتی کسب نکرد و دریاسالار تورقود نیز کشته شد.
از اقدامات دیگر پیاله پاشا، تصرف جزیره ساقز در ۹۷۳ق/ ۱۵۶۶م، و افزودن آن به قلمرو عثمانی است
که پس از این پیروزی به وزارت (وزیر قبّه که در معیت صدراعظم بود) ارتقا یافت و علی پاشا مؤذن‌زاده به جای او به فرماندهی نیروی دریایی منصوب شد.
پیاله پاشا به عنوان یک دریانورد باتجربه در جریان لشکرکشی عثمانی به جزیره
قبرس هم شرکت داشت. در این تاریخ (۹۷۸ق/۱۵۷۰م)، قبرس تحت
حاکمیت دولت‌شهر ونیز بود که با عثمانیان قرارداد
صلح داشتند.
مزاحمت قبرسی‌ها یا به عبارت دیگر ونیزی‌ها برای کشتی‌های بازرگانی عثمانی و نیز کشتی‌های
حجاج، موجب
خشم دولتمردان عثمانی شد و آنان پادشاه را به اقدام
تشویق کردند، چنان‌که لالاقره مصطفی پاشا و پیاله پاشا نیز برای تجدید اشتهار رو به افول خود بـه طرفداری از لشکـرکشی به قبـرس برخاستنـد.
از سوی دیگر سلیم دوم از همان دوران ولیعهدی به جزیره قبرس تعلق خاطر ویژه‌ای داشت و می‌خواست آنجا را تصرف کند، اما وجود عهدنامه صلح مانع این امر بود.
سرانجام با صدور فتوای ابوالسعود
مبنی بر مجاز بودن نقض عهد در صورتی که منافع مسلمانان ایجاب نماید، اندیشه لشکرکشی به قبرس تحقق یافت.
سپاه زمینی عثمانی به فرماندهی لالامصطفی پاشا و نیروی دریایی با دریاسالاری پیاله پاشا و با همکاری مؤذن‌زاده، قپودان دریا، و بیگلربیگی‌های آناتولی، مرعش و قرامان، لشکرکشی را آغاز کردند
و موفق شدند جزیره قبرس را تصرف کنند. حاکمیت دولت عثمانی بر این جزیره با عقد قـرارداد صلح، از جانب و نیز به رسمیت شناخته شد.
پیاله پاشا پس از درگذشت در جوار مسجدی که خود ساخته بود، در محله قاسم پاشا به خاک سپرده شد.
وی دریانوردی شجاع و آگاه به امور نظامی بود؛ در مدت فرماندهی موفق شد که ۶۷ جزیره کوچک و بزرگ را در دریای مدیترانه (سواحل اسپانیا، ایتالیا و فرانسه) تصرف، و به قلمرو عثمانی ضمیمه کند. او همچنین مردی نیکوکار و خیّر بود، چنان‌که آثار بسیاری از او چون
مسجد، مدرسه، مکتب، تکیه، چشمه و حمام در استانبول و جاهای دیگر به یادگار مانده است.
(۱) احمد، راسم، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق.
(۲) اینالجیک،
خلیل و م
طیب گوک بیلگین، استانبول و فتح آن، ترجمه علی کاتبی، تهران، ۱۳۷۳ش.
(۳) پچوی، ابراهیم، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق.
(۴) سامح، عزیز، الاتراک العثمانیون فی افریقیا الشمالیة، ترجمه عبدالسلام ادهم، بیروت، ۱۳۸۹ق/ ۱۹۶۹م.
(۵) سرهنگ، اسماعیل، تاریخ الدولة العثمانیة، بیروت، دارالفکر.
(۶) کین راس، پ ب، قرون عثمانی، ترجمه پروانه ستاری، تهران، ۱۳۷۳ش.
(۷) هامر پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ترجمه محمد عطا، استانبول، ۱۳۳۰ق.
(۸) EI ۲.
(۹) Evliya Çelebi، Seyahatname، Istanbul، ۱۹۳۵.
(۱۰) IA.
(۱۱) Mantran R، Histoire de l'empire ottoman، Lille، ۱۹۸۹.
(۱۲) Martiny، von Günter، Die Piyale Pasha Moschee، Ars Islamica، New York، ۱۹۳۶، vol III.
(۱۳) Türk ansiklopedisi، Ankara، ۱۹۷۸.
(۱۴) Uzunçarԫılı İ H، Osmanlı tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
(۱۵) مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان پیاله پاشا»، شماره۵۵۸۹.
