ظهر (مفرداتقرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ظَهْر (به فتح ظاء و سکون هاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای پشت است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
ظِهْرِیّ (به کسر ظاء) چیزی است که به پشت انداخته و فراموشش کنند،
مُظَاهَرَه (به ضم میم و فتح ظاء) به معنای همپشتی و یاری،
ظَهیر (به فتح ظاء) به معنای همپشت و کمک و
ظَهیرَه (به فتح ظاء و راء) به معنای وقت
ظهر است.
ظَهْر به معنای پشت است. معنی اصلی کلمه بنا بر قول
راغب اصفهانی همین است و معانی دیگر به اعتبار آن میباشد، به طور استعاره گفتهاند:
ظهر الارض و بطنها. یعنی «روی
زمین و شکم آن»
(وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ • الَّذِی اَنْقَضَ ظَهْرَکَ) (و بار سنگينت را از دوش تو برنداشتيم؟! • همان بارى كه سخت بر پشت تو سنگينى مىكرد.)
در آیه ذیل به معنی اصلی است، و در آیه
(ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ) (...جنبندهاى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت...)
مراد روی زمین است. جمع آن در
قرآن ظهور است:
(وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَاْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها) (...و
کار نیک، آن نيست كه از پشت خانهها وارد شويد...)
ظِهْرِیّ چیزی است که به پشت انداخته و فراموشش کنند. راغب اصفهانی گوید: «مَا تَجْعَلُهُ
بِظَهْرِکَ فَتَنْسَاهُ»
به نظر
جوامع الجامع تبدیل فتح آن به کسر در اثر اضافه به یاء نسبت است.
(اَ رَهْطِی اَعَزُّ عَلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ اتَّخَذْتُمُوهُ وَراءَکُمْ ظِهْرِیًّا) «آیا طائفه من بر شما از
خدا عزیزتر است که او را پشت سرانداخته و بیاعتنا هستید.»
این کلمه در قرآن فقط یک بار آمده است.
مُظَاهَرَه به معنای همپشتی و یاری است.
(وَ ظاهَرُوا عَلی اِخْراجِکُمْ) (...و كسانى كه به بيرون راندن شما كمک كردند...)
(تَظاهَرُونَ عَلَیْهِمْ بِالْاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ) (...و در اين
گناه و تجاوز، از يكديگر پشتيبانى مىكنيد...)
ظَهیر به معنای همپشت و کمک است.
(وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً) (...هر چند در اين كار پشتيبان يكديگر باشند.)
(وَ کانَ الْکافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً) «
کافر بر علیه پروردگارش کمک
شیطان است.»
ظَهیرَه به معنای وقت
ظهر است، و «
اظهر فلان» یعنی داخل وقت
ظهر شد.
(وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ الظَّهِیرَةِ) (...و نيمروز هنگامى كه لباسهاى معمولى خود را بيرون مىآوريد...)
(وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ) یعنی «وقت عشاء و آنگاه که وارد وقت
ظهر میشوید.»
•
قرشی بنابی، علیاکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ظَهر»، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۵.