• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضُحیٰ (مفردا‌ت‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ضُحیٰ (به ضم ضاد) از واژگان نهج البلاغه به معنای گسترش شعاع آفتاب است. این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند: ضَاحِيَه (به فتح ضاد و کسر حاء) به معنای ناحیه اطراف شیء و اُضْحیّه (به ضم الف و سکون ضاد) به معنای قربانی. حضرت علی (علیه‌السلام) درباره قربانی و توجه به نفس و ... از این واژه استفاده نموده است.



ضُحیٰ به معنای گسترش شعاع آفتاب آمده است. در الصحاح‌ آمده «ضَحْوَةُ» بعد از طلوع خورشید و بعد از آن «ضحی» است.
ضَاحِيَه به معنای ناحیه اطراف شیء یا ناحیه آشکار آمده است.
اضحیّه به معنای قربانی آمده است. این تسمیه بدان علت است که قربانی در چاشت و وقت ضحی ذبح می‌شود، آن‌گاه در اثر کثرت استعمال این علّت از بین رفته و به آن اضحیّه گفته‌اند هر چند در آخر روز باشد.


• امام (صلوات‌الله‌علیه) آن‌گاه که هیئت کوفه و هیئت شام از «دومة الجندل» برگشتند و حیله معاویه و عمرو بن عاص از زدن قرآن‌ها به نیزه، معلوم شد. فرموده است:«أَمَرْتُكُمُ أَمْري بِمُنْعَرَجِ اللِّوَى ••• فَلَمْ تَسْتَبِينُوا النُّصْحَ إِلاَّ ضُحَى الْغَدِ» «من دستور خودم را در مکان منعرج اللوی به شما گفتم ولی شما صلاح معلوم‌تان نشد مگر در چاشت فردا.» امام این را با شعر آن عرب هوازنی بیان کرد که گفته بود. یعنی من در صفّین جریان را به شما گفتم ولی آن روز از من قبول نکردید و الان بیدار شدید که فائده‌ای ندارد»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در نامه ۴۱ درباره توجه به نفس فرموده است:«فَضَحِّ رُوَيْداً، فَكَأنَّكَ قَدْ بَلَغَتَ الْمَدَى، وَدُفِنْتَ تَحْتَ الثَّرَى» «با مهلت و تانّی بچران (درباره خودت بیدار باش) به نظر آور گویا که به آخر عمرت رسیده و در زیر خاک دفن شده‌ای.» «ضَحَّى فلانٌ غنمَه» یعنی گوسفند را در چاشت چرانید.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) در خطبه ۱۳۸ و خطبه ۱۰۰ درباره حوادث آينده فرموده است:
«كأَنَّي بِهِ قَدْ نَعَقَ بِالشَّامِ، وَفَحَصَ بِرَايَاتِهِ فِي ضَوَاحِي كُوفَانَ» و «قَدْ نَعَقَ بِالشَّامِ، وَفَحَصَ بِرَايَاتِهَ فِي ضَوَاحِي كُوفَانَ» «گویا می‌بینم رئیس ضلالت را که در شام نعره کشیده و پرچم‌هایش را در نواحی کوفه پخش کرده است.» «ضواحی کوفان» یعنی ناحیه‌های کوفه.
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره توجه به خود فرموده است: «الضَّاحِيَ مِنْ حَرِّ الشَّمْسِ» «آن‌که در مقابل آفتاب نشسته و آفتاب ناراحتش کرده است.»
• امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره قربانی فرموده است:«وَمِنْ تَمَامِ الاُْضحِيَةِ اسْتِشْرَافُ أُذُنِهَا، وَسَلاَمَةُ عَيْنِهَا، فَإِذَا سَلِمَتِ الاُْذُنُ وَالْعَيْنُ سَلِمَتِ الاُْضْحِيِةُ وَتَمَّتْ» «کمال قربانی در آن است که ملاحظه و مراعات کنی گوش او را که بریده و دریده نباشد و چشمش سالم باشد، اگر چنین شد سالم و تمام است.»


این ماده هفت بار در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۵۸.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۲۶۹.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۱، ص۲۵۲.    
۴. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۳، ص۲۶۵.    
۵. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۶، ص۲۴۰۶.    
۶. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۶، ص۲۴۰۶.    
۷. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۳، ص۲۶۵.    
۸. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۶، ص۲۴۰۷.    
۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۹۷، خطبه ۳۵.    
۱۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۸۲، خطبه ۳۵.    
۱۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۸۰، خطبه ۳۵.    
۱۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲۰۵.    
۱۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۶۷۱، نامه ۴۱.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۷۴، نامه ۴۱.    
۱۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۱۴، نامه ۴۲.    
۱۶. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۱۶۸.    
۱۷. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة، ج۶، ص۲۴۰۷.    
۱۸. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۳، ص۲۶۵.    
۱۹. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۰۳، خطبه ۱۳۸.    
۲۰. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۳۰، خطبه ۱۳۶.    
۲۱. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۹۶، خطبه ۱۳۸.    
۲۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۴۶.    
۲۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۲۲۵، خطبه ۱۰۰.    
۲۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۹۴، خطبه ۹۹.    
۲۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۴۷، خطبه ۱۰۱.    
۲۶. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۷، ص۹۸.    
۲۷. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۵۴۹، خطبه ۲۲۲.    
۲۸. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۴۰، خطبه ۲۱۸.    
۲۹. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۴۴، خطبه ۲۲۳.    
۳۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۳۸.    
۳۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۱۴، خطبه ۵۲.    
۳۲. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۹۸، خطبه ۵۳.    
۳۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۹۰، خطبه ۵۳.    
۳۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۳.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ضحی»، ج۲، ص۶۵۸.    






جعبه ابزار