صَبْر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

صَبْر (به فتح صاد و سکون باء) از واژگان قرآن کریم به معنای حبس و امساک است.
در تعریفی دیگر صَبْر خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند.
یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است.
مشتقات صَبْر که در آیات قرآن آمده عبارتند از:

---

صَبْر به معنای حبس و امساک است.
در اقرب الموارد آمده: «صَبَرَ الدَّابَّةَ حَبَسَهَا بِلَا عَطْفٍ» .
اما راغب اصفهانی امساک در تنگی را گفته است.
صبر همچنین به معنای خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است.
به حسب اختلاف موارد نام آن فرق می‌کند اگر خویشتن‌داری در مصیبت باشد آن‌را صبر گویند، ضد آن جزع است.
اگر در جنگ باشد شجاعت نامند، ضد آن جبن است.
اگر در پیش آمد باشد آن‌را سعه صدر گویند. اگر در امساک از سخن باشد کتمان نامند.
در اقرب الموارد از کلیات اضافه کرده: اگر در امساک نفس از فضول مال باشد آن‌را عفت و قناعت گویند.
در مجمع البیان و مفردات راغب می‌گوید: در حدیث، ماه رمضان را شهر الصبر فرموده است که روزه نوعی حبس و منع نفس است.

---

به مواردی از صَبْر که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - فَاصْبِرْ (آیه ۳۵ سوره احقاف)

(فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ)
(آن‌گونه كه پيامبران «اولوا العزم» صبر كردند، و براى عذاب آنان شتاب مكن!..)
این صبر همان سعه صدر و استقامت در راه حق است.

۲.۲ - الصَّابِرِینَ‌ (آیه ۱۷۷ سوره بقره)

(وَ الصَّابِرِینَ‌ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ)
(و همچنين كسانى كه به عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام جنگ، استقامت مى‌ورزند.)

۲.۳ - اصْطَبِرْ (آیه ۶۵ سوره مریم)

(فَاعْبُدْهُ وَ اصْطَبِرْ لِعِبادَتِهِ)
(او را پرستش كن، و در عبادتش شكيبا باش.)

۲.۴ - صابِرُوا (آیه ۲۰۰ سوره آل‌عمران)

(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)
«ای اهل ایمان در راه خدا صبر کنید و به دشمنان در صبر بر جهاد غلبه کنید و از آنها صابرتر باشید و سرحدات خویش را حفظ کنید.»

۲.۵ - صَبَّارٍ (آیه ۱۹ سوره سبا)

(وَ مَزَّقْناهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ اِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِ‌ صَبَّارٍ شَکُورٍ)
«هر آن‌که دارای مجاهدت در صبر و بسیار حق‌شناس باشد برای او در این گفتار آیات و عبرت‌هایی است.»

۲.۶ - بِالصَّبْرِ (آیه ۴۵ سوره بقره)

(وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ)
(از صبر و نماز يارى جوييد؛ و با شكيبايى و مهار هوس‌هاى درونى و توجه به پروردگار، نيرو بگيريد؛ و اين كار، جز براى خاشعان، دشوار و سنگين‌ است.)

۲.۷ - بِالصَّبْرِ (آیه ۱۵۳ سوره بقره)

(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ‌ الصَّابِرِینَ‌)
(اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از صبر و استقامت و نماز، يارى بگيريد؛ زيرا خداوند با صابران است.)
مراد از صبر خویشتن‌داری است که سبب توفیق دو چیز است:
در بعضی روایات صبر روزه معنی شده است.
در تفسیر عیاشی از اباعبداللّه (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ (اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ) فرمود: صبر روزه است.
از ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) نقل کرده‌ «الصَّبْرُ الصَّوْمُ. اِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ اَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ» قَالَ: اللَّهُ یَقُولُ‌ «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ الصَّبْرُ الصَّوْمُ» به‌نظر می‌آید: منظور از روایت، بیان مصداق باشد نه انحصار.

۲.۸ - اَصْبَرَهُمْ‌ (آیه ۱۷۵ سوره بقره)

('فَمَآ أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ)
(راستى چه قدر در برابر آتش دوزخ، شكيبا هستند؟!)

۲.۹ - اصْبِرْ (آیه ۴۸ سوره طور)

(وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَاِنَّکَ بِاَعْیُنِنا)
(در راه ابلاغ حكم پروردگارت صبر و استقامت كن، چرا كه تو تحت مراقبت و حفظ ما هستى)

---