صبر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صَبْر (به فتح صاد و سکون باء) از واژگان به کار رفته در
قرآن کریم به معنای حبس، امساک، خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که
شرع و
عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن
نهی می‌کند.
[ویرایش]
صَبْر به معنای حبس، امساک است.
در
اقرب الموارد آمده «صَبَرَ الدَّابَّةَ حَبَسَهَا بِلَا عَطْفٍ»
اما
راغب اصفهانی، امساک در تنگی را گفته است.
صبر همچنین به معنای خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی‌که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی‌که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است. بحسب اختلاف موارد نام آن فرق می‌کند اگر خویشتن‌داری در
مصیبت باشد آن‌را صبر گویند، ضد آن
جزع است. اگر در
جنگ باشد
شجاعت نامند، ضد آن
جبن است. اگر در پیش آمد باشد آن‌را
سعه صدر گویند. اگر در امساک از سخن باشد کتمان نامند.
در اقرب الموارد از کلیات اضافه کرده: اگر در امساک نفس از فضول مال باشد آن‌را
عفت و
قناعت گویند.
در
مجمع البیان و
مفردات راغب می‌گوید: در حدیث،
ماه رمضان را شهر الصبر فرموده است که روزه نوعی حبس و منع نفس است...
[ویرایش]
(فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ) (آن‌گونه كه پيامبران «
اولوا العزم» صبر كردند، و براى
عذاب آنان شتاب مكن!..)
این صبر همان سعه صدر و استقامت در راه حق است.
(وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَاْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَاْسِ) (..و همچنين كسانى كه به
عهد خود- به هنگامى كه عهد بستند- وفا مى‌كنند؛ و در برابر سختى‌ها و زيان‌ها و هنگام جنگ، استقامت مى‌ورزند..)
[ویرایش]
•
(وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ اِنَّها لَکَبِیرَةٌ اِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ) (از صبر و
نماز يارى جوييد؛ و با شكيبايى و مهار هوس‌هاى درونى و توجه به
پروردگار، نيرو بگيريد؛ و اين كار، جز براى خاشعان، دشوار و سنگين است.)
(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ) (اى كسانى كه
ایمان آورده‌ايد! از صبر و
استقامت و نماز، يارى بگيريد؛ زيرا خداوند با صابران است.)
مراد از صبر خویشتن‌داری است که سبب توفیق دو چیز است: توجه به خدا، و استمداد از ساحت حق و استقامت و ثبات در کار. در بعضی روایات صبر
روزه معنی شده است. در
تفسیر عیاشی از اباعبداللّه (علیه‌السّلام) نقل کرده «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» فرمود: صبر روزه است.
و از
ابی‌الحسن (علیه‌السّلام) نقل کرده «
الصَّبْرُ الصَّوْمُ. اِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ الشِّدَّةُ اَوِ النَّازِلَةُ فَلْیَصُمْ» قَالَ: اللَّهُ یَقُولُ «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ الصَّبْرُ الصَّوْمُ».
به‌نظر می‌آید: منظور از روایت، بیان مصداق باشد نه انحصار.
•
(فَما اَصْبَرَهُمْ عَلَی النَّارِ) (..راستى چه قدر در برابر
آتش دوزخ، شكيبا هستند؟!)
راغب اصفهانی از
ابوعبیده نقل کرده: صبر در آیه به معنی جرئت است و آن لغتی است در صبر.
در مجمع البیان فرموده: آن عقیده حسن و قتاده است و
علی بن ابراهیم آن‌را از
حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده است.
•
(وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَاِنَّکَ بِاَعْیُنِنا) (در راه ابلاغ حكم پروردگارت صبر و استقامت كن، چرا كه تو تحت مراقبت و حفظ ما هستى...)
راغب اصفهانی آن‌را
انتظار معنی کرده است.
یعنی (منتظر حکم خدا باش که بر له تو و علیه
کفّار حکم کند.) در وجه آن گفته: چون انتظار از صبر منفک نیست بلکه آن نوعی صبر است.
[ویرایش]
[ویرایش]
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «صبر»، ج۴، ص۱۰۵-۱۰۷.
