شرایط انتاج شکل اول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرایط انتاج شکل اول به معنای شرایط لازم برای نتیجهبخش بودن
قیاس اقترانی شکل اول از اَشکال مطلقات و مختلطات به حسب
کم،
کیف و
جهت است.
اشکال اربعه قیاس اقترانی به لحاظ اینکه مقدمات آنها
حملیه باشند یا
شرطیه، به
اقترانی حملی و شرطی
منقسم میشوند و به لحاظ اینکه مقدمات آنها از
قضایای مطلقه باشد یا
موجّهه به اَشکال مطلقات و مختلطات
منقسم میشوند.
انتاج اَشکال اربعه مشروط به شرایطی است که برخی از آنها مشترک میان همه اَشکال است که از آنها تحت عنوان «شرایط عمومی اشکال» یاد میشود و برخی دیگر، شرایط اختصاصیاند که نسبت به هر شکل متفاوت از شکل دیگرند. از سوی دیگر، این شرایط به لحاظ کمّ، کیف و جهت، به شرایط کمّی، کیفی و جهتی
تقسیم میشوند. شرایط جهتی به اَشکال مختلطات اختصاص دارند که قضایای تشکیلدهنده قیاس در آن اَشکال، از نوع قضایای موجّههاند و اما شرایط کمِّی و کیفی، بین اَشکال مختلطات و مطلقات مشترکاند.
شرایط اختصاصی شکل اول به لحاظ کمّ، کیف و جهت به شرح ذیل است:
مقدمه
کبرا باید
کلّی باشد، زیرا اگر جزئیه باشد معلوم نخواهد شد که
حد اصغر، جزء کدام دسته خواهد بود؛ مثلاً در «اسب علفخوار است و بعضی علفخواران شکافته سُماند» معلوم نیست که آیا اسب جزء آن دسته از علفخوارانی است که شکافته سُماند یا جزء دسته دیگر.
مقدمه
صغرا باید
موجبه باشد، تا حد اصغر در
حد اوسط مندرج شود و حکمی که در مقدمه
کبرا در باره حد اوسط صادر میشود به اصغر هم سرایت کند؛ مثلاً اگر بگوییم: «کبوتر پستاندار نیست و هر پستانداری مهرهدار است» حکمی که در باره پستانداران شده به کبوتر سرایت نمیکند.
مقدمه صغرا باید فعلیه باشد نه ممکنه؛ به عبارت دیگر،
جهت در صغرا باید حداقل
مطلقه عامه باشد؛ یعنی حد اصغر بالفعل مندرج در حد اوسط و متحد با آن باشد، زیرا تا عنوان حد اوسط برای حد اصغر فیالجمله حاصل نشده باشد حکم
کبرا شامل
اصغر نخواهد شد، زیرا محتمل است امکان هیچگاه به فعلیت نرسد.
با این شرط، دو
قسم قضیه ممکنه (عامه و خاصه) از صغرا خارج خواهد شد و مضرب این دو
قسم در سیزده
قسم کبرا (که ۲۶
قسم میشود) از مجموع ۱۶۹ صورت متصوَّر خارج میشود و ۱۴۳
قسم باقی میماند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• تفتازانی، عبدالله بن شهابالدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطبالدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط انتاج شکل اول»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۱۷.