شجاعت در سیره نبوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفت
شجاعت که از خصائص
و فضائل برجسته انسانی است در شکل کامل خود، در وجود نازنین
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) رخ نموده بود به گونهای که رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در همه جلوهها
و گونههای آن کامل
و بیهمتا بود آن گونه که اگر سخن حقی میبایست،
اظهار شود، حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بیپروا
و به صراحت از آن سخن میگفت
و اگر صحنه نبردی بود پیشتاز همه صفها میشد
و اگر فریادرسی میبایست، او در فریادرسی بر همگان پیشی میگرفت؛ او در همه جبههها
و در هر حال رادمردی
دلاور بود.
شجاعت کلمهای است
عربی برگرفته از واژه شجع، یشجع
و به معنای استواری
و پابرجا بودن
قلب در زمان بروز سختیها
و مشکلات است.
واژه
شجاعت بر جرات
و پیشروی دلالت دارد. شجاعت به معنای قوت
قلب در هنگام رویارویی با مشکلات است.
نمودهای شجاعت در صحنههای اجتماعی
و ظاهری بسیار است؛ ولی مهمتر از آن، جلوه این
فضیلت در جبهه
نفس است. اگر شخص قوت قلب
و شجاعت
روح در نفسش ظاهر شود
و در برابر تمایلات نامشروع نفس شجاعانه
مقاومت کند، به بالاترین مقام شجاعت
و قوت قلب رسیده است. همچنان که رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در اینباره میفرماید: «اشجع الناس من غلب هواه»
البته
افراط در شجاعت باعث انجام کارهای نامعقول
و تفریط در آن باعث
ذلت و خواری میگردد.
در تاریخ نمونههای فراوانی از شجاعت
رسولخدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) از افراد مختلف ذکر شده است که در این جا به بعضی از آنها
اشاره میکنیم.
از رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در قبل
بعثت، بعنوان مردی
شجاع یاد شده است فردی که
حق را بر
زبان جاری میساخت
و در راه
اظهار حق، از
سرزنش هیچ ملامت گری
بیم به دل راه نمیداد؛ ایشان در کردار خود به محیط
و آداب و رسوم موجود
و یا گذشته آن توجهی نداشت، او
حق را آشکار میساخت
و عادات
و تقالید اغلب ناروا
و نادرست
عرب جاهلی را که از اندیشه نورزیدن
و عدم
درک حقایق از سوی آن مردم نشات میگرفت را بی هیچ واهمهای رد میکرد. در زمانی که
قریش همه
بت میپرستیدند او در مقابل هیچ بتی
سجده نکرد؛ در زمانی که آنان به
لات،
عزی،
منات و دیگر نامهایی که آنان را خدایان خود میخواندند
و بدانها
سوگند میخوردند، او به هر که از او میخواست تا چنین سوگندی بخورد پاسخ منفی میداد
و میفرمود: «آن بتان را خوش ندارد.» نقل است که روزی میان آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با فروشندهای در مورد کالایی اختلاف افتاد فروشنده از ایشان خواست تا به لات
و عزی سوگند یاد کند، اما آن بزرگ این خواسته را رد کرده شجاعانه پاسخ دادند که این نامها را دوست ندارد.
از دیگر عرصههایی که شجاعتهای رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را پیش از بعثت، در خود به نمایش گذارده است
سفر حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) به
شام در سن بیست
و پنج سالگی جهت امر
تجارت برای
خدیجه (سلاماللهعلیهم) بود. منع شهامت آمیز اعضای کاروانش از مسابقه گزاردن با
تجار کاروان دیگر
و نیز اقدام ایشان در انتخاب راه دیگری جهت عبور کاروان که معمول بین کاروانهای آن روز
عرب نبود نیز حکایت از شجاعت زایدالوصف آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) دارد. این راه از
ابواء و از کنار
قبر مادرش -
آمنه- میگذشت. او با آن که به زعم همراهان این راه صعب العبور مینمود آن را راهی هموار
و قابل عبور میدانست
و بدین ترتیب بی آن که هیچ مسابقهای در کار باشد، موفق شد کاروانش را زودتر از کاروان دیگر به
مقصد رسید.
داوری میان قبایل عرب در ماجرای تجدید بنای
کعبه و نصب
حجر الاسود، توسط رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را میتوان گواه
صادق دیگری از شجاعت بی مانند آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در قبل از بعثت دانست. چرا که ایشان با آگاهی از حساسیت بسیار این مساله
و نیز با اطلاع از این امر که یک داور نمیتواند همه طرفهای یک
دعوا را از خود خشنود سازد به چنین کاری اقدام نمود، هر چند به توفیق
خداوند توانست با ابتکار خود همه آنان را
راضی و خشنود سازد.
پس از بعثت نیز
پیامبر خدا در امر
رسالت و در
میدان نبرد نیز شجاعت خاصی داشتند، که در دو زمان پیش از هجرت
و پس از هجرت مطرح میشود.
شجاعت رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پس از بعثت، در کاملترین شکلش خود را در امر رسالت نشان داد. این حقیقتی روشن است که رویارویی با
دشمنان یک تفکر جدید به شجاعت، ثبات قدم
و بردباری و شکیبایی بسیار نیاز دارد
و «
خداوند که خود میداند رسالت خویش را در کجا قرار دهد»،
پیامبری ترسو، رسولی پریشان خاطر
و پیغمبری بر نمیگزیند که در نخستین برخورد یاس
و نومیدی در دل او قرار گیرد، بلکه
پیامبری را برمی انگیزد که با پایداری به کار خود ادامه دهد
و برای رویارویی با مشکلات یکی پس از دیگری
و گاه همه با هم آن هم به صورتی سخت
و علاج ناپذیر آماده است، مشکلاتی که هیچ کس جز مردان شجاع
و برخوردار از عزمی استوار
و آرامش و استوار دلی شایسته
مؤمنان توان رویارویی با آن را ندارد.
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در تبلیغ
دین خود شجاعت خاصی داشت. ایشان تمام مشکلات
و سختیهایی که مشرکان بر سر راه تبلیغ دین
اسلام قرار میدادند، با شجاعت
و روحیهای خستگی ناپذیر
و با
توکل بر
خدا، تمام آنها را با جان
و دل میخرید
و در این راه تردیدی به خود راه نداد.
صبر و تحمل در برابر شکنجهها، محاصره اقتصادی، ناسزاگوییهای مشرکان، تطمیع،
و...
و حرکت در مسیر
حق، نمونه بارز شجاعت آن حضرت است.
رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در طول ایام رسالتش دشمنانی داشت سرسخت
و کینه توز، اما هیچ گاه هراسی از آنان به خود راه نداد، در همان نخستین سالهای بعثت، افرادی چون
ابوجهل آزار مستمر مسلمانان را پیشه
و وجهه همت خویش ساخته بودند تا شاید بتوانند محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)
و اصحابش را از طریق حق برگردانند، دشمنان در این راه تمامی امکانات
و لوازم از
تطمیع،
تهدید و تهمت، گرفته تا آزار
و شکنجه
و محاصره اقتصادی - سیاسی همه جانبه را به کار گرفتند
و چون سودی نبخشید، در نهایت اقدام به
قتل را، در دستور کار خود قرار دادند؛ اما هیچکدام از این اقدامات موجب نشد که رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در راه حق گامی وا پس گذارد، بلکه این همه او را در راه نجات انسانها استوارتر ساخت؛ هرچه آزار آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)
و آزار
مؤمنان شدیدتر، متنوع تر
و فشرده تر شد، رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) نیز بر تلاش خویشتن میافزود، نه لحظهای خسته میشد
و نه بیم به دل راه میداد، بلکه با شجاعت
و اطمینان دل حق را فریاد میزد.
نقل شده در اوایل دعوت علنی، سران
و اشراف
قریش نزد
ابوطالب عموی
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) رفتند
و با عباراتی تهدیدآمیز او را به ترک حمایت از
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) فرا خواندند
و گفتند: «ای ابوطالب تو از نظر سن
و سال
و شرافت
و منزلت بر ما سبقت داری از تو درخواست کردیم که برادرزاده ات را از این کار (دعوت الهی) بازداری؛ ولی چنین نکردی به
خدا قسم دیگر نمیتوانیم بر ناسزاگویی به خدایان
و پدرانمان
و سبک شمردن عقل هایمان
و عیب جویی از آیین مان
صبر کنیم یا خودت او را از این کار بازدار
و یا آن که بر ضد تو
و او وارد عمل خواهیم شد
و با شما کارزار خواهیم کرد تا یکی از دو گروه هلاک شود». ابوطالب که اوضاع را نگران کننده دید، سخنان اشراف
و سران قریش را با
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در میان گذاشت
و از او خواست تا دست از دعوت خویش بردارد؛ اما
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) به دور از هر گونه واهمهای شجاعانه پاسخ دادند: «یا عم لو وضعت الشمس فی یمیینی
و القمر فی یساری ما ترکت الامر حتی یظهره
الله او اهلک فیه ما ترکه؛ ای عمو اگر
خورشید را در دست راست من
و ماه را در دست چپ من قرار دهند، دست از دعوت الهی بر نمیدارم تا اینکه امر
خدا را آشکار کنم یا جان بر سر این راه گذارم.»
یکی دیگر از شواهدی که نشانگر شجاعت
و قاطعیت رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) است، طرد نژادگرایی
و تفاخرات قبیلگی بود که در دوران
جاهلیت یک اصل محسوب میشد. به همین خاطر در موقعیتهای مختلف، جامعه اسلامی را از این کار بر حذر میداشت
و میفرمود: «نسبهای خود را نزد من نیاورید بلکه عملهای خود را بیاورید»
تا آن جا که این
آیه نازل شد: «یا ایها الناس! انا خلقناکم من ذکر
و انثی
و...؛ ما شما را از نری
و مادهای آفریدیم. شما را جماعتها
و قبیلهها کردیم تا یکدیگر را بشناسید. هر آینه بهترین شما نزد
خدا، با تقواترین شماست».
نیز جریان بدعتشکنی آن حضرت درباره ازدواج
زید بن حارثه یعنی پسر خوانده
و غلامش یکی از نمونههای آشکار شجاعت آن حضرت است.
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) برای درهم کوبیدن
سنت نادرست
حرمت ازدواج دختران
اشراف با طبقه تهیدست، دختر عمه خود «زینب» را که نوه
عبدالمطلب بود، به
ازدواج غلام سابق خود
و آزاد شده آن روز، زید بن حارثه درآورد
تا مردم بدانند که این مرزهای موهوم باید برچیده شود
و اگر
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) میگوید: «ملاک برتری
تقوا و پرهیزکاری است
و دختر
مسلمان، هم شان مرد مسلمان است»
خود، نخستین مجری آن است.
یکی دیگر از اقدامات شجاعانه
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)، ازدواج با
همسر مطلقه پسر خوانده خود «زینب» بود. این عمل موجی از
اعتراض و انتقاد را از جانب منتقدان
و کوته فکران پدید آورد. در همه جا به عنوان یک امر ناپسند میگفتند: «محمد با همسر پسر خواندهی خود ازدواج کرده است.»
خدا برای سرکوبی این افکار، آیه زیر را نازل فرمود: «ما کان محمّد ابا احد من رجالکم
و لکن رسول
الله و خاتم النبیّین
و...؛ محمد
پدر یکی از شما نیست، او جز این که رسول
خدا و خاتم پیامبران است سمتی دیگر ندارد
و...»
قرآن تنها به این اکتفا نکرد، بلکه
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) خود را که در اجرای فرمان
خدا، شجاع
و بیباک بود؛ با آیههای ۳۸
و ۳۹
سوره احزاب مورد ستایش قرار داد. خلاصه این دو آیه این است: محمد بسان پیامبران است که پیامهای
خدا را میرساند
و در
اطاعت فرمان
خدا از هیچ کس نمیهراسد.
شجاعت
و استواری رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) تا قبل از
هجرت، در حوزه تبلیغ
و در قالب گفتار
و کردار بود. این امر بعد از هجرت بیشتر در عرصه نبرد بروز پیدا کرد. ایشان در جنگهایی که خود شخصا حضور داشتند، قوت قلب
و پشتیبان محکم
و مطمئنی برای مسلمانان بودند.
علی (علیهالسّلام) میفرماید: «وقتی که
جنگ و نبرد شدت میگرفت
و نبرد تن به تن آغاز میشد به رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پناه میبردیم
و او را سپر خویش قرار میدادیم
و در این هنگام هیچ کدام از ما از او نزدیک تر به
دشمن نبود.»
عمران بن حصین گوید: «
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در برابر لشکری قرار نگرفت، مگر اینکه او اول کسی بود که ضربه میزد.»
در سفر هجرت در آن هنگام که به
غار ثور پناه برده بود
و مشرکان نیز
شمشیر به دست او را تا دهانه غار تعقیب کرده در محاصره خود گرفته بودند با شجاعت
و استواری دل به آن همراه خود که
ترس بر او چیره شده بود فرمود: «اندیشه مدار که
خدا با ماست».
.
انس بن مالک میگوید:
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) زیباروتر
و بخشندهتر
و شجاعترین مردم بود، شبی مردم مدینه از صدای هولناکی سخت ترسیدند،
و از خانهها بیرون ریختند،
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پیش از همه آنها سوار بر
اسب برهنه ابیطلحه شده
و به سمت صدا تاخته بود
و چگونگی ماجرا را تحقیق فرموده بودند
و میگفتند نترسید چیزی نیست، ضمنا
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) فرمود این اسب مثل دریاست، با وجودی که آن اسب کندرو بود؛ ولی پس از این که
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بر آن سوار شدند، چنان شد که در هیچ مسابقهای عقب نمیماند
و همیشه پیش تاز بود.
از بارزترین فعالیتهای شجاعانه
و انقلابی رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)، میتوان به
اخراج یهودیان «بنیالنضیر»
و ضبط نمودن قسمتی از اموال ایشان به سبب پیمان شکنی، اشاره نمود. این اقدام رسول
خدا که نشانگر عدم سازش با پیمان شکنان، جدیت
و یک حرکت انقلابی
و قاطع بر ضد
یهود بود، در پی سوء قصد به جان ایشان از سوی یهودیان
بنیالنضیر صورت گرفت. حضرت به آنان ده روز فرصت دادند تا از
مدینه خارج شوند
و در غیر این صورت خون آنها هدر شمرده میشود.
مواجهه رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با یهودیان
و منافقان مدینه نیز از دیگر مصادیق شجاعت در سیره نبوی (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)]] به شمار میرود. ایشان با اطلاع از حیلههای یهودیان
و آزار دهی آنان
و نیز نیرنگهای خباثتآمیز آنها که از هیچ شیوه مکارانهای فروگذار نداشتند، با یهودیان رودررو شده با آنان به مقابله برخاستند. از جمله این خباثتها میتوان از
خیانت و نقض پیمان یهودیان
بنی قریظه یاد کرد؛ آن هم در زمانی که
مسلمانان در اوج
غربت و فشار
و سختی ناشی از لشکرکشی
کفار قریش و همپیمانان آنان بودند. در گرماگرم نبرد
خندق به رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) خبر رسید که یهودیان بنی قریظه پیمان شکسته
و با کفار قریش همراه شدهاند حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)
سعد بن عباده را به همراه دو نفر جهت جست
و جو از صحت
و سقم خبر به سوی بنی قریظه فرستادند آنان پس از اطمینان از پیمان شکنی یهودیان نزد
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) برگشته
و چون به حضور آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) رسیدند سعد بن عباده با گفتن کلمه «عضل
و قاره» خبر مکر آنان نسبت به مسلمانان را مخفیانه به اطلاع حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) رساندند.
اما این خبر وحشتناک نتوانست کوچکترین
بیم و هراسی در دل رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بنشاند حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با روحیهای عالی که نشان از اوج شجاعت
و جسارت در ایشان داشت
تکبیر گفتند
و مژده یاری
و کمک خداوند را به مسلمانان دادند.
این در حالی بود که انتشار خبر پیمان شکنی بنی قریظه در میان مسلمانان موج عظیمی از
ترس و اضطراب را در بین مسلمانان موجب گردیده بود
و کار را بر ایشان بسیار سخت
و دشوار کرده بود.
آن چنان سخت که خداوند در
قرآن در توصیف اوضاع آشفته آنان میفرماید: «اذ جاؤکم من فوقکم
و من اسفل منکم
و اذ زاغت الابصار
و بلغت القلوب الحناجر
و تظنون بالله الظنونا؛ (به خاطر بیاورید) زمانی را که آنها از طرف بالا
و پایین (شهر) بر شما وارد شدند (
و مدینه را
محاصره کردند)
و زمانی را که چشمها از شدت
وحشت خیره شده
و جانها به لب رسیده بود،
و گمانهای گوناگون بدی به
خدا میبردید.»
.
در سال دوم
هجرت و در پی قدرت گرفتن نیروهای مسلمین آیات ۱۹۳ - ۱۹۰
سوره بقره از سوی خداوند
نازل شد
و جهاد بر مسلمانان
واجب گردید؛
چرا که دعوت اسلامی میبایست به راه خویش ادامه دهد
و دشمنان را از سر راه کنار زند تا دین الهی همه گیر
و دلها به راستی رهنمون شود
و دیگر فتنهای
و اکراهی بر ترک آیین هدایت
و سر در گمراهی فرو بردن وجود نداشته باشد. این مهم در هنگامی صورت میپذیرفت که خداوند با فرستادن دین حق بر
مؤمنان منت نهاده بود
و اهل ایمان از این بیش نمیتوانستند
خواری و ذلت ببینند
و به یاری آن
دین که منتی الهی بر آنان است، نپردازند. به همین سبب نیز به مؤمنان اجازه
دفاع و نبرد داده شد.
با نزول این
آیات، رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) خود در راس مجاهدان راه حق قرار گرفت
و جهاد در راه
خدا را در همه جبههها
و در همه مناطق
و در همه اشکال
و گونههای خود رهبری میکرد.
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) خود بار سنگین جهاد
و نبرد رویاروی در صحنه
پیکار را بر دوش میکشید
و در این راه از بذل جان
و مال دریغی نداشت
و صابرتر
و پایدارتر از همه اصحاب خود در صحنه نبرد حاضر بود، چه این که او هرگز از صف پیکار نگریخت
و هرگز جای امنی برای خود انتخاب نکرد، هر چند همه اطرافیان از پیرامون او گریخته باشند.
او در سختترین میدانها حضور مییافت،
و با کمال ثبات
و استواری در آن مستقر میشد. «
پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بارها در صحنههای سختی حاضر شد که جنگاوران
و قهرمانانی از آن گریخته بودند. اما او هم چنان ثابت
و استوار بود
و از جای خود تکان نمیخورد، به دشمن روی میآورد
و بدانان پشت نمیکرد
و هرگز دچار
تزلزل نمیگشت. این در حالی است که هیچ دلاور مردی جز او نیست که فراری در تاریخ زندگی او ثبت
و گریزی از او به خاطر سپرده نشده باشد.»
حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با این که در زمان جاهلیت سوارکارانی بنام چون
عامر بن طفیل،
و عتبة بن حارث بن شهاب
و بسطام بن قیس بودند که هر یک از آنان در تاخت
و تاز شهرتی به هم رسانده بودند، ولی او هیچ گاه به آن دلاوران پشت نکرد
و نگریخت، حتی اگر او را احاطه کرده بودند.
رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در اوج قله
صلابت و شجاعت، قرار داشت، او در حملات سخت متهور
و دلیر
و در نبرد از همه کس شجاعتر
و جسورتر بود
به گونهای که پرچم
هدایت مسلمانان در
میدان نبرد و شجاعترین
و پایدارترین
مجاهدان به شمار میآمد؛ جنگ در کنار
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) معیار شهامت
و جسارت در میان رزمندگان مسلمان به حساب میآمد، چرا که آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) نزدیکترین فرد به دشمن بود.
عمران بن حصین میگوید: «هیچ وقت رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) گروه سربازی را ندید، مگر آن که نخستین کسی بود که به آنان حمله میبرد.»
امیرمؤمنان
علی (علیهالسّلام) در وصف شجاعتهای نبی اکرم (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) میفرمایند: «به گاه
جنگ، زمانی که آتش جنگ، سخت زبانه میکشید
و دو لشکر به هم میرسیدند ما خود را در پناه رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) قرار میدادیم
و هیچ یک از ما به
دشمن، نزدیکتر از آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) نبود،»
«در
جنگ بدر ما در برابر شدت حملات دشمن، به
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پناه میبردیم
و هیچ کس از آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) به دشمن نزدیکتر نبود. او نزدیکترین فرد به گروه دشمن بود،
و در آن نبرد از همه جنگجویان دلاورتر
و سخت تر
و استوارتر میجنگید
و از همه ما شجاعت بیشتری نشان داد.»
از
براء بن عازب نیز روایت شده که میگفت: «هرگاه جنگ بالا میگرفت، ما خود را در پناه
پیامبر خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) قرار میدادیم
و شجاع، کسی بود که جرات میکرد با او هم ردیف شود.»
عبدالله بن عمر که خود شاهد جنگهایی بوده است، میگوید: «هرگز از رسول
خدا شجاع تر، کاراتر، بخشنده تر
و خشنودتر ندیدهام.»
او شجاعی خشنود به
تقدیر الهی،
بزرگوار و بخشنده و صبور و پایدار بود که در گرماگرم نبرد در میدان میایستاد
و شمشیر برمی کشید تا هر نعره سرمستانهای را پاسخ گوید
و خفه کند.
در احد زمانی که صفهای مسلمانان در هم ریخته بود
و مشرکان در حالی که شعار میدادند: یا للعزی، یا آل هبل! حمله کرده
و کشتاری سخت انجام داده بودند، اما رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با این که به سختی
مجروح شده بود
و خون از سرتاسر زخمهایش جاری بود، اما با این همه به پیکار
و مقاومت ادامه داد
و سست و تسلیم نشد او هم چنان پا بر جا
و رویاروی دشمن ایستاده بود
و تا زمانی که دو گروه از یکدیگر جدا نشدند، همراه با گروهی اندک از یاران خود، که چهارده نفر بر شمرده شده بودند، مقاومت
و پایداری فرمود.
ایشان در این جنگ آن قدر تیر انداخته بودند که زه کمانش پاره شد، پس شروع به
سنگ انداختن کردند.
دشمنان قصد داشتند تا در نبرد احد
و در گرماگرم
جنگ و گریز رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را به
قتل برسانند. به همین هدف،
ابی بن خلف-از سران
شرک و کفر- برای کشتن
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پیش تاخت. ابی بن خلف پس از جنگ بدر برای پرداخت
فدیه پسر خود عبدالله که در این جنگ در ردیف اسرای مسلمانان قرار گرفته بود به
مدینه رفته بود
و چون فدیه را پرداخت کرد خطاب به
پیامبر اکرم (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) گفته بود: (بنابه نقلی این سخن را در
مکه گفته بود.)
«ای محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) من
اسب بسیار خوبی دارم که همه روزه بدست من تعلیف
و پرورده میشود، من یک ذره از علف آن نخواهم کاست تا اینکه روزی بر آن سوار شده
و ترا بکشم.»
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در پاسخ فرمود: «(نه) بلکه به خواست خداوند، من تو را زمانی که سوار بر آن باشی خواهم کشت.» ابی که از همان روز خود را برای چنین کاری آماده ساخته
و چنین اندیشهای در سر پرورانده بود هنگامی که در نبرد احد مشاهده کرد افراد چندانی در
سپاه مسلمانان به
مقاومت نایستادهاند، در حالی که سر تا پا زره بود
و تنها چشمهایش دیده میشد
و طبعا هیچ شمشیر
و نیزهای نمیتوانست به سادگی به او آسیبی برساند، در حالی که فریاد میکشید: «کجاست محمد؟
زنده نمانم اگر ترا زنده بگذارم» به جستجوی حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پرداخت تا این که متوجه رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) شده به سوی حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) حمله ور شد، تنی چند از مسلمانان سد راه او شدند. اما رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با این که خون از زخمهایش جاری بود به یارانش فرمود: «راهش را باز بگذارید؛ بگذارید جلو بیاید،» ابی به پیش آمد رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) نیزهای از
حارث بن صمه گرفت
و پیش تاخت
و چنان بر گردن وی نواخت که از اسب خود بیفتاد
و چندین بار در غلطید. بر اثر این ضربت خراشی در گردن او پدید آمد.
او نزد
قریش برگشت در حالی که میگفت: «محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) مرا کشت.» یاران او، دور او را گرفتند
و به او دلداری دادند
و گفتند: «این زخم، خراشی بیش نیست، چرا بی تابی میکنی؟»
او گفت: «
سوگند به لات
و عزی، اگر آن خراشی که محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بر من وارد ساخت، بر همه مردم
ذی المجاز (ذی المجاز نام بازاری بود در
عرفات که در دوره جاهلی به مدت هشت روز برپا میشده است.)
وارد میشد، همه را میکشت،
مگر او نبود که به من گفته بود: من تو را میکشم (او دروغ نمیگوید) او اگر بعد از این سخن، آب دهان خود را به من میرسانید، همان مرا میکشت.»
سرانجام ابی بن خلف، هنگام مراجعت
قریش به مکه در سرزمین «
سرف» (سرف نام منطقهای در شش میلی مکه است.)
به هلاکت رسید.
پس از پایان غزوه احد ابوسفیان با مسلمانان وعده کرده بود که سال آینده در بدر الصفراء (یکی از بازارهای عرب در عهد جاهلی.)
برای جنگ در انتظار مسلمانان خواهد نشست. اما چون موعد مقرر خروج فرا رسید، به جهت پیش آمدن خشکسالی
ابوسفیان راضی به خروج نبود تا اینکه
نعیم بن مسعود اشجعی (از بزرگان
بنی غطفان که همزمان با غزوه خندق به رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) ایمان آورد.) به مکه آمد ابوسفیان به او گفت: «من با محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)
و یاران او وعده کردهام که در بدر با هم رودررو شویم
و اینک موعد فرا رسیده است؛ ولی امسال سال خشکسالی است
و مصلحت ما در آن است که به سالی پر آب
و سبزه به جنگ رویم
و دوست نمیدارم محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بیرون آید
و من بیرون نروم که در نتیجه بر ما جرات یابد، اگر به مدینه بروی
و یاران محمد (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را از حرکت به آنجا باز داری به تو بیست شتر جایزه میدهیم پرداخت این جایزه را سهیل بن عمرو - که از دوستان توست- برای تو تعهد خواهد کرد.» نعیم بن مسعود پذیرفت
و به سوی مدینه شتافت
و اهل مدینه را از
بسیج ابوسفیان بر آنان
و فراوانی ساز
و برگ آنان آگاه ساخت.
رعب و وحشت عجیبی در در دل مسلمانان افتاده بود
تا این که اخبار مربوط به ترس
و وحشت یارانش به اطلاع حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) رسید، پس
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با شجاعت تمام رو به یاران خویش کرده فرمود: «
سوگند به آن که جانم به دست اوست اگر حتی یک تن هم با من نیاید خود خواهم رفت.» سخن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) ترس را از دل مسلمانان زدود.
در واقعه
خندق نیز
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) با شجاعتی وصف ناپذیر به مقابله با دشمنان برخاستند، ایشان در مواقع مختلف جهت حفظ
روحیه مسلمانان
و کاستن از شدت ترس آنان متذکر لطف
و یاری خداوند میشدند
و میفرمودند: «امیدوارم که برگرد خانه کعبه طواف کنم
و کلید کعبه را بگیرم! خداوند
خسرو و قیصر را هلاک خواهد فرمود
و اموال ایشان در راه
خدا بخشوده خواهد شد.»
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) ، این سخنان را هنگامی میفرمودند که متوجه بودند چه ترس
و بیمی مسلمانان را فرا گرفته است.
برخورد شجاعانه رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) پس از دریافت خبر پیمانشکنی یهودیان
بنی قریظه که پیش از این به آن اشاره شد نیز از موارد آشکاری است که
شجاعت رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در آن ظهور
و بروز یافته است.
نمونه دیگری که میتوان از آن به عنوان مصداق کاملی از شجاعت در رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) نام برد نبرد با هوازن یا همان
جنگ حنین است. از
عباس بن عبدالمطلب- عموی
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) - در وصف شجاعتهای رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در حنین
روایت شده که: «در جنگ حنین همراه رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بودم ابوسفیان پسر حارث بن عبدالمطلب - پسر عموی
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) - نیز با من بود
و ما از
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) جدا نمیشدیم. آن حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) سوار بر استری سپید بود که فروة بن نفاثه (نعامة) جذامی تقدیم کرده بود. هنگامی که بین
مسلمین و کفار،
جنگ در گرفت مسلمین پا به فرار گذاشتند، ولی رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در حالی که سوار بر قاطرش بود، به سرعت به سوی کفار پیش میتاخت! من افسار قاطر را در دست گرفته بودم
و آن را میکشیدم تا از سرعت او بکاهم،
ابوسفیان بن حارث هم رکاب
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را گرفته بود.
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) به من فرمودند: ای عباس، بانگ برآور
و بگو: ای اصحاب
بیعت شجره! عباس میگوید: من آوازی بلند داشتم، بانگ بر آوردم: ای اصحاب بیعت شجره (اصحاب السمرة: سمره درختی بود که مسلمانان در زیر آن در روز
حدیبیه با رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بیعت کردند.
حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) خواست با این گفته
بیعت رضوان را به بیعت کنندگان آن روز
و فراریان امروز یادآور شود.) (کجایید؟ )! به
خدا قسم همین که یاران
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) صدای مرا شنیدند همگان هم چون ماده گاوی که به صدای گوساله اش به آن توجه میکند بانگ برداشتند که لبیک لبیک. مسلمانان از هر سو بازگشتند
و با کفار درگیر شدند.
انصار نخست یکدیگر را با شعارای گروه انصار، ای گروه انصار فرا میخواندند
و سپس خاندان حارث بن خزرج یکدیگر را فرا میخواندند
و پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) هم چنان که سوار بر استر خود بود
و برای جنگ با کافران خود را به هر سو میکشاند، فرمود: اکنون تنور جنگ گرم شده است.
و سپس مشتی سنگ ریزه برداشت
و به سوی دشمن پرتاب کرده فرمودند: سوگند به خدای
کعبه که رفتنی هستید
و باید که منهزم شوید عباس میگوید: تا آن لحظه چون مینگریستم جنگ هم چنان بر شدت
و هیات خود بود
و به
خدا سوگند همین که
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) آن سنگ ریزهها را بر روی ایشان پاشاند حدت
و شدت کافران فرو نشست
و کار پشت به ایشان کرد
و به هزیمت رفتند
و گویی هم اینک میبینیم که
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) سوار بر استر خود به تعقیب آنان میرود.»
پس از واقعه حنین برخی از مسلمانان از «براء بن عازب» یکی از اصحاب
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) که در این جنگ حضور داشت پرسیدند: «آیا در جنگ حنین فرار کردید
و رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را تنها گذاشتید؟ براء گفت: (بله) ولی رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در میدان ماند
و با دشمنان به نبرد پرداخت، سپس گفت: من رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) را سوار بر استر سفید رنگش دیدم، در حالی که ابوسفیان بن حارث - پسر عموی حضرت (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) - افسار استر را گرفته بود،
و پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) فریاد برمی آورد: «انا النبی لا کذب؛ انا بن عبد المطلب؛ من
پیامبر راستین خدایم، من پسر عبد المطلبم.»
من در آن روز کسی را به مانند
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) در
صلابت و شجاعت ندیدم.»
و در روایتی دیگر از او نقل شده که «رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) چون در جنگ حنین با
مشرکین روبرو گردید از قاطرش پیاده شده آماده نبرد با دشمنان گردید.»
نمونهای از شجاعت
و دلیری رسول
خدا (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) که منجر به
اسلام آوردن عدهای از مشرکان گردید، در نبرد
غطفان بود. در طول مسیر، حضرت به محلی به نام «ذی امر» رسید.
باران شدیدی گرفت.
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) که برای قضای حاجت رفته بود گرفتار باران
و خیس شد. حضرت که نهر «ذی امر» را میان خود
و اصحابش فاصله قرار داده بود، جامههای خود را در آورده
و فشرد
و برای این که خشک شود بر درختی افکند
و خود زیر آن دراز کشید.
اعراب که متوجه همه کارهای
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) بودند، به دعثور که سرور
و سالارشان بود گفتند: «اکنون به محمد دسترسی داری. چون او از یاران خویش جدا مانده است پس اگر از آنها کمک بخواهد، کسی نیست تا او را نجات دهد. برو
و او را بکش. او در حالی که شمشیرش را کشیده بود حرکت کرد
و بالای سر حضرت رسید
و گفت: ای
محمد ! اکنون چه کسی تو را از من حفظ میکند؟ فرمود:
خدا. در این لحظه
جبرئیل چنان به سینه دعثور کوفت که شمشیر از دستش رها شد،
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم)
شمشیر را برداشت
و بر سر او ایستاد
و فرمود: حالا چه کسی تو را از من حفظ میکند؟ گفت: هیچ کس،
و اشهد انلااله
الاالله و ان محمدا رسول
الله و سوگند به
خدا از این پس هیچ جمعی را بر ضد تو گرد نمیآورم.
پیامبر (
صلی
الله
علیه
و
آلهوسلّم) شمشیر را پس دادند. دعثور نزد قوم خود برگشت. به او گفتند: چه میگفتی شمشیر در دست تو
و او در اختیارت است؟ گفت: به
خدا تصمیم من همان بود که گفتم ولی مردی سفید چهره
و بلند قامت در نظرم آمد که چنان به سینهام کوفت که به پشت در افتادم
و دانستم که او
فرشته است. پس شروع به دعوت قوم خود به اسلام نمود
و آیهی ۱۴
سوره مائده درباره او نازل شد.
از ابن عباس نقل شده است: «به
خدا از مادر نزایید شجاعتر
و سخیتر
و فصیحتر از
محمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)».
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شجاعت در سیره نبوی»، تاریخ بازیابی۹۵/۲/۵. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شجاعت پیامبر»، تاریخ بازیابی ۹۵/۵/۱۱.