زَلَل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَلَل (به
فتح زاء و لام) از
واژگان نهج البلاغه به معنای لغزیدن است.
مشتقات مختلفی از این کلمه در «
نهج‌البلاغه» استفاده شده، مانند:
إِزْلال (به همزه مکسور و سکون زاء) به معنی لغزاندن.
إِسْتِزْلال (به همزه مکسور و سکون سین و زاء و کسر تاء) به معنای لغزش و
طلب لغزش و
خطا.
مَزَلَّة ( به
فتح میم و زاء و لام
مشدد مفتوح) به معنی محلّ لغزش.
أَزَل (به همزه
مفتوح و
فتح زاء) به معنی سريع است.
امام علی (علیه‌السّلام) از این واژه برای توصیف
منافقان و
جاهلیت استفاده کرده است.
از این ماده بیست مورد در نهج البلاغه آمده است.
زَلَل به معنای لغزیدن است.
«
زلّ الرَّجُل زلا: زلق عَن صَخرَة وَ نَحوِها»
إِزْلال به معنی لغزاندن است.
إِسْتِزْلال به معنای لغزش و طلب لغزش و خطا است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) خطاب به یارانش فرمود:
«لَقَدْ حَمَلْتُكُمْ عَلَى الطَّريقِ الْواضِحِ... مَنِ اسْتَقامَ فَإِلَى الْجَنَّةِ، وَ مَنْ زَلَّ فَإِلَى النّارِ!.» «شما را به راه آشکار وا داشتم هر که استوار ماند به سوی
بهشت و هر که بلغزد به سوی
آتش است.»
درباره جاهلیت فرموده:
«قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الاَْهْواءُ، وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْكِبْرِياءُ، وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجاهِلِيِّةُ الْجَهْلاءُ.» «هواهای نفسانی ساقطشان کرده و
تکبر لغزششان داده و جاهلیت
شدید خفیفشان کرده بود.»
مَزَلَّة به معنی محلّ لغزش است؛
امام (علیه‌السّلام) بعد از
ضربت خوردن چنین فرمود:
«إِنْ تَثْبُتِ الْوَطْأَةُ في هذِهِ الْمَزَلَّةِ فَذاكَ، وَ إِنْ تَدْحَضِ الْقَدَمُ فَإِنّا كُنّا في أَفْياءِ أَغْصان.» «اگر پایم در این لغزش‌گاه ثابت ماند، آن خواسته من و شماست و اگر
قدم در آن لغزید (و از
دنیا رفتم) عجبی نیست زیرا که ما در سایه شاخه‌ها بوده‌ایم.»
درباره منافقون فرماید:
«وَ أُحَذِّرُكُمْ أَهْلَ النِّفاقِ، فَإِنَّهُمُ: الضّالّونَ الْمُضِلّونَ، وَ الزّالّونَ الْمُزِلّونَ.» «شما را از منافقان بر حذر می‌دادم که آنها
گمراه شده و گمراه کننده و لغزش یافته و لغزش دهندگانند.»
«الأَزَل» به معنی سریع است؛
آن با معنای اوّلی سازگار است، فرمود:
«الذِّئْبِ الاَْزَلِّ.» «یعنی گرگ سریع و شتاب کننده.»
که در «ذئب» یا «خطف» گذشت.
بیست مورد از این ماده در «نهج البلاغه» یافته است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «زلل»، ج۱، ص۴۹۹.
