خِفاف و ثِقال (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خِفاف و ثِقال:(انْفِرواْ خِفافًا وَ ثِقالًا) «خِفاف و ثِقال» «خفاف» جمع «
خفیف» و «
ثقال» جمع «
ثقیل» است و اين دو كلمه مفهوم جامعى دارد كه همه حالات انسان را شامل مى‌شود.
به موردی از کاربرد «خِفاف و
ثِقال» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(انْفِرواْ خِفافًا وَ ثِقالًا وَ جاهِدواْ بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ في سَبيلِ اللّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمونَ) «همگى به سوى ميدان
جهاد حرکت كنيد؛ سبک‌بار يا سنگين بار؛ و با مال و
جان خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين‌براى شما بهتر است اگر بدانيد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(انْفِروا خِفافاً وَ ثِقالًا وَ جاهِدوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمونَ) خفاف جمع خفيف، و
ثقال جمع
ثقيل است.
و
ثقل در اين آيه شريفه به
قرینه مقام،
کنایه است از وجود موانعى كه نگذارد انسان براى جهاد در راه خدا بيرون رود، نظير
کثرت مشاغل مربوط به امور مالى و بازارى، يا علاقه فراوان نسبت به
زن و فرزند و خويشان و دوستان، به حدى كه دورى و جدايى از آنان در
دل انسان
مکروه و ناپسند آيد، و همچنين نداشتن زاد و راحله و اسلحه و هر مانع ديگرى كه آدمى را از شركت در جهاد باز بدارد، و در مقابل منظور از خفت- سبک‌بارى اين است كه هيچ يک از اين‌ها مانع او نشود.
پس اين‌كه
امر فرمود چه خفافا و چه
ثقالا به جهاد رويد با اين‌كه اين دو حال معناى متقابل يک‌ديگر را دارند معنايش اين است كه على اى حال به جهاد برويد، و هيچ بهانه‌اى را
عذر نياوريد، هم چنان كه معناى اين‌كه فرمود: به اموال و انفستان اين است كه بهر
وسیله كه برايتان ممكن است جهاد كنيد.
از اين‌جا معلوم مى‌شود كه امر به جهاد در آيه شريفه مطلق است، و منافات ندارد كه در دليل ديگرى با بودن پاره‌اى از اعذار و موانع از قبيل
مرض، كورى، شلى و امثال آن، مقيد بشود و در نتيجه با بودن آن عذرها،
وجوب جهاد ساقط گردد.
پس كسى
خیال نكند كه معناى خفافا و
ثقالا اين است كه حتى با بودن آن اعذار هم بايد بيرون رويد.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
آيه مى‌فرمايد:
«(همگى به‌سوى ميدان جهاد) حركت كنيد، چه سبک‌بار باشيد چه سنگين‌بار، و با اموال و جان‌هاى خود در راه خدا جهاد كنيد.» يعنى اعم از اين كه جوان باشيد يا پير،
مجرد باشيد يا
متأهل، كم‌عائله باشيد يا پرعائله،
غنی باشيد يا
فقیر، بدون گرفتارى باشيد يا گرفتار،
زراعت و باغ و
تجارت داشته باشيد يا نه، در هر صورت و در هر حال و در هر موقعيت بر شما لازم است هنگامى كه فرمان جهاد صادر شد همگى اين
دعوت آزادی‌بخش را اجابت كنيد و از هر كار ديگرى چشم بپوشيد و
سلاح به
دست گرفته به‌سوى ميدان نبرد حركت كنيد.
و اين كه بعضى از مفسران اين دو كلمه را تنها به يكى از معانى فوق محدود ساخته‌اند هيچ‌گونه دليلى ندارد، بلكه هركدام از آن‌ها يكى از مصداق‌هاى اين مفهوم وسيع است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر
لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خفاف و
ثقال»، ج۱، ص ۷۰۹.
