• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جبت در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مرتبط: جبت (مقالات مرتبط).

هر معبودی جز خدا جِبْت است.



برخی واژه پژوهان جبت را در اصل همان «جِبْس» (موجود پستی که خیری در آن نیست) دانسته‌اند که در آن حرف سین به حرف تاء تبدیل شده و در این صورت جبت واژه‌ای عربی خواهد بود.
[۳] واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۵، «جبت».
در مقابل، برخی دیگر این واژه را در اصل حبشی دانسته‌اند
[۴] واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۵ - ۱۶۶.
و برخی با استناد به قواعد آواشناسی زبان عربی بر عربی نبودن آن استدلال کرده‌اند. در کنار دو دیدگاه مزبور، عبری بودن جبت نیز گفته شده که از تأیید چندانی برخوردار نیست.
[۸] واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۶.



واژه جبت در قرآن تنها یک بار در آیه ۵۱ نساء به کار رفته است. این آیه درباره گروهی از اهل کتاب است که با وجود نهی از عبادت غیر خدا، در کتاب‌هایشان
[۱۱] هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، ج۳، ص۳۴۴-۳۴۵.
، به جبت و طاغوت ایمان آورده، کافران را هدایت شده‌تر از مؤمنان معرفی کردند: «اَلَم تَرَ اِلَی الَّذینَ اُوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتبِ یُؤمِنونَ بِالجِبتِ والطّاغوتِ ویَقولونَ لِلَّذینَ کَفَروا هؤُلاءِ اَهدی مِنَ الَّذینَ ءامَنوا سَبیلا». در بیان مقصود از جبت در این آیه نظرهای گوناگونی ارائه شده است؛ مانند بت ، اسم بتی خاص مانند لات ، هرکس که در راه معصیت خداوند از او اطاعت شود ، ساحر ، سحر ، کاهن ، ابلیس ، شیطان ، شرک ، سرکرده یهودیان و یکی از عالمان یهود. در معنایی جامع می‌توان گفت مراد از جبت هر معبودی جز خداست و این معنا بیش‌تر معانی یاد شده را دربرمی‌گیرد.

۲.۱ - تفاوت جبت با طاغوت

با توجه به این‌که در آیه یاد شده ایمان به « طاغوت » نیز در کنار ایمان به «جبت» آمده است، برخی به بیان تفاوت جبت با طاغوت پرداخته و از جمله گفته‌اند: مقصود از جبت، بت‌ها و مقصود از طاغوت کاهنانی است که به دروغ ، مطالبی از زبان بت‌ها برای مردم بیان می‌کردند یا آن‌که جبت، ابلیس است و طاغوت پیروان ابلیس. برخی نیز جبت و طاغوت را به یک معنا دانسته‌اند.

۲.۲ - شأن نزول

درباره شأن نزول آیه ، اقوالی نقل شده است. قول منسوب به بیش‌تر مفسران آن است که کعب بن اشرف با برخی از یهودیان پس از جنگ احد ، نزد مشرکان قریش آمدند تا با آنان در برابر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هم‌پیمان شده، پیمان گذشته خویش با پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم را بشکنند. مشرکان مکه به آنان اعتماد نکرده، از کعب خواستند برای نشان دادن حسن نیت خود، برای دو بت از بت‌های آنان سجده کرده، به آن دو ایمان بیاورد و وی پذیرفت. پس از پیمان بستن آنان نزد کعبه ، ابوسفیان از کعب پرسید: آیا ما هدایت شده‌تر و به حق نزدیک‌تر هستیم یا محمد؟ کعب از چگونگی دین دو طرف پرسید و پس از شنیدن پاسخ گفت: به خدا سوگند شما از محمد هدایت شده‌تر هستید.

۲.۳ - نتیجه داوری طاغوت

قرآن کریم پس از ذکر ایمان آوردن برخی از دشمنان اسلام به جبت و طاغوت و داوری نادرست آنان درباره مؤمنان و مشرکان، به نتیجه این اعمال ناپسند اشاره کرده، بیان می‌دارد که آنان کسانی هستند که مورد لعنت الهی واقع شده و از رحمت حق محروم‌اند و چنین کسانی هیچ یاوری نخواهند داشت:«اُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللّهُ ومَن یَلعَنِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصیرا».

۲.۴ - روایات شیعه

در برخی از روایات شیعه ، این آیه بر کسانی تطبیق شده است که به مقام اهل بیت علیهم‌السلام حسد ورزیده، حق آنان را غصب کردند. آنان به حاکمان ستمگر ایمان آورده و آن‌ها را هدایت شده‌تر از آل محمد علیهم‌السلام دانستند.
در روایاتی دیگر نیز عنوان جبت بر حاکمان ستمگر و دشمنان اهل بیت علیهم‌السلام، اطلاق شده و در روایتی از اهل سنت، اعمال ناپسندی مانند فال بد زدن به پرندگان، از جبت دانسته شده است.
[۷۰] صحیح ابن حبان، ج ۱۳، ص ۵۰۲.
[۷۲] شوکانی، محمد، فیض القدیر، ج ۴، ص ۵۱۹.
در ادعیه نیز از اموری مانند کفر ورزیدن به جبت
[۷۳] طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ص ۱۹۸.
[۷۵] متقی هندی، کنز العمال، ج ۵، ص ۱۷۶.
و لعن آن سخن به میان آمده است.


اسباب النزول، الواحدی (م. ۴۶۸ ق.)، به کوشش ایمن صالح، قاهرة، دارالحدیث؛ بحارالانوار، المجلسی (م. ۱۱۱۰ ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق؛ تاج العروس، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ التحقیق، المصطفوی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ ش؛ تفسیر راهنما، هاشمی رفسنجانی و دیگران، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۳ ش؛ تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق؛ تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه؛ تفسیر غریب القرآن الکریم، الطریحی (م. ۱۰۸۵ ق.)، به کوشش محمد کاظم، قم، زاهدی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر (م. ۷۷۴ ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق؛ تفسیر القمی، القمی (م. ۳۰۷ ق.)، به کوشش الجزایری، لبنان، دارالسرور، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر کنزالدقائق، المشهدی (م. ۱۱۲۵ ق.)، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش؛ جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ زادالمسیر، ابن الجوزی (م. ۵۹۷ ق.)، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق؛ الصحاح، الجوهری (م. ۳۹۳ ق.)، به کوشش احمد العطار، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق؛ صحیح ابن حبان، علی بن بلبان الفارسی (م. ۷۳۹ ق.)، به کوشش شعیب الارنؤوط، الرسالة، ۱۴۱۴ ق؛ عدة الداعی، ابن فهد الحلی (م. ۸۴۱ ق.)، به کوشش موحد قمی، دارالکتب الاسلامی؛ الفائق فی غریب الحدیث، الزمخشری (م. ۵۳۸ ق.)، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ فتح القدیر، الشوکانی (م. ۱۲۵۰ ق.)، بیروت، دارالمعرفه؛ فیض القدیر، المناوی (م. ۱۰۳۱ ق.)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق؛ الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ ق.)، به کوشش غفاری، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۱ ق؛ کنزالعمال، المتقی الهندی (م. ۹۷۵ ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق؛ لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ ق.)، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ مصباح المتهجد، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)، بیروت، فقه الشیعة، ۱۴۱۱ ق؛ معانی القرآن، النحاس (م. ۳۳۸ ق.)، به کوشش الصابونی، عربستان، جامعة ام القری، ۱۴۰۹ ق؛ معجم الفروق اللغویه، ابوهلال العسکری (م. ۳۹۵ ق.)، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۲ ق؛ مفردات، الراغب (م. ۴۲۵ ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق؛ واژه های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، توس، ۱۳۷۲ ش.


۱. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۵.    
۲. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۴، ص۴۸۰، «جبت».    
۳. واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۵، «جبت».
۴. واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۵ - ۱۶۶.
۵. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح اللغه، ج ۱، ص ۲۴۵.    
۶. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص ۲۱، «جبت».    
۷. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۲، ص ۴۴، «جبت».    
۸. واژه‌های دخیل در قرآن مجید، آرتور جفری، ترجمه:بدره ای، ص ۱۶۶.
۹. نساء/سوره۴، آیه۵۱.    
۱۰. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۳۷۵.    
۱۱. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، ج۳، ص۳۴۴-۳۴۵.
۱۲. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص ۴۶۱.    
۱۳. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۲۳.    
۱۴. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۱۴۹.    
۱۵. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص ۴۱۹.    
۱۶. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق، ج ۲، ص ۴۷۸.    
۱۷. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
۱۸. زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج ۴، ص ۴۸۰، «جبت».    
۱۹. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج ۵، ص ۲۴۹.    
۲۰. شوکانی، محمد، فتح القدیر، ج ۱، ص ۵۵۲.    
۲۱. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص۴۶۳.    
۲۲. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۲۴.    
۲۳. سیوطی، عبدالرحمن بن ابوبکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج ۲، ص ۵۶۴.    
۲۴. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص۴۶۲.    
۲۵. نحاس، احمد، معانی القرآن، ج ۲، ص۱۱۰.    
۲۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۴۱۹.    
۲۷. طریحی، فخرالدین بن محمد، تفسیر القرآن الکریم (غریب القرآن)، ص ۱۳۰.    
۲۸. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۴۱۹.    
۲۹. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، ج ۱، ص ۵۲۵.    
۳۰. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج ۵، ص ۲۴۹.    
۳۱. شوکانی، محمد، فتح القدیر، ج ۱، ص ۵۵۲.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۶.    
۳۳. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص۴۶۳.    
۳۴. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج ۵، ص ۲۴۸.    
۳۵. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، ج ۱، ص ۵۲۵.    
۳۶. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، ج ۱، ص ۵۲۵.    
۳۷. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص ۲۱.    
۳۸. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۱۵، ص ۹، «طغی».    
۳۹. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج ۸، ص۴۶۴.    
۴۰. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۲۴.    
۴۱. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۴۱۹.    
۴۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۸۵.    
۴۳. طریحی، فخرالدین بن محمد، تفسیر القرآن الکریم (غریب القرآن)، ص ۱۳۰.    
۴۴. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
۴۵. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص۴۶۵.    
۴۶. نحاس، احمد، معانی القرآن، ج ۲، ص ۱۱۰ - ۱۱۱.    
۴۷. عسکری، حسن بن عبدالله، معجم الفروق اللغویه، ص ۱۵۴.    
۴۸. عسکری، حسن بن عبدالله، معجم الفروق اللغویه، ص ۱۵۴.    
۴۹. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۸، ص۴۶۱.    
۵۰. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۲۳.    
۵۱. عسکری، حسن بن عبدالله، معجم الفروق اللغویه، ص ۱۵۴.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۶.    
۵۳. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، ج ۵، ص ۲۴۹.    
۵۴. عسکری، حسن بن عبدالله، معجم الفروق اللغویه، ص ۱۵۴.    
۵۵. نحاس، احمد، معانی القرآن، ج ۲، ص۲۱۱.    
۵۶. نحاس، احمد، معانی القرآن، ج ۲، ص ۱۱۰.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۶.    
۵۸. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، ج۱، ص۴۱۹.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۱۰۵ - ۱۰۶.    
۶۰. واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، ص۱۵۶-۱۵۷.    
۶۱. نساء/سوره۴، آیه۵۲.    
۶۲. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر القمی)، ج ۱، ص ۱۴۰.    
۶۳. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
۶۴. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج ۱، ص ۴۸۹.    
۶۵. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج ۱، ص ۲۴۶.    
۶۶. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، ج ۱، ص ۴۵۹.    
۶۷. کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، ج ۱، ص ۴۲۹.    
۶۸. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۳۱، ص ۱۲۳.    
۶۹. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۳۱، ص ۶۲۹.    
۷۰. صحیح ابن حبان، ج ۱۳، ص ۵۰۲.
۷۱. زمخشری، محمد بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث، ج ۲، ص ۳۱۲.    
۷۲. شوکانی، محمد، فیض القدیر، ج ۴، ص ۵۱۹.
۷۳. طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ص ۱۹۸.
۷۴. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی و نجاح الساعی، ص ۱۱۸.    
۷۵. متقی هندی، کنز العمال، ج ۵، ص ۱۷۶.
۷۶. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۸، ص ۱۴۹.    



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «جبت».    




جعبه ابزار