ثواب و عقاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ثواب و عقاب، دو اصطلاحى است که بیشتر
در مباحث کلامی مطرح گردیده و معرکه آراى کلامى میباشد.
"
ثواب " یعنى
پاداش و جزاى خیر که از سوى پروردگار به بندگان
مؤمن در برابر
اطاعت از
تکالیف الهی و انجام کارهاى نیک داده مى شود . و " عقاب " سزا و جزاى بدى (
عذاب ) است که
در روز
قیامت به بندگان
کافر یا عاصى، به دلیل
کفر یا انجام کارهاى ناروا و خلاف
شرع، میرسد .
میان متکلمان
شیعه،
اشاعره،
معتزله و
فلاسفه درباره
ثواب و
عقاب ، مباحثی مطرح است، از جمله این که آیا
مدح و
ذم همان
ثواب و عقاب است یا خیر ؛ آیا
ثواب و عقاب استحقاقى است یا نه ؛ آیا عقاب کفار و گناهکاران، دایمى است یا مقطعى ؛ و
در چه صورت عبد استحقاق
ثواب و عقاب دارد .
براى کسب اطلاع بیشتر به کتاب هاى معتبر کلامى رجوع شود .
امام خمینی ثواب و عقاب را جزای امتثال اوامر و نواهی حقتعالی میداند
و
در مورد اینکه
ثواب اخروی از روی
استحقاق است یا
تفضل، با استناد به کلام
اهلبیت (علیهمالسّلام) در ثواب قائل به تفضل و
در عقاب قائل به استحقاق است. کسی که
عمل صالح انجام داد نه مستحق
ثواب است و نه عقاب، اما از آنجاکه خداوند وعده
ثواب داده، به وعده خود عمل میکند، ولی نه به این معنا که مجبور باشد بلکه از باب تفضل عطا میکند.
البته اگر
ثواب و عقاب از لوازم اعمال باشد،
در این صورت به نحو استحقاق تکوینی خواهد بود
و
در این صورت دیگر تعبیر استحقاق معنا ندارد، همانگونه که اگر کسی قائل به جعلیت
ثواب و عقاب شود نیز تعبیر به استحقاق معنا ندارد.
البته امام خمینی
در توصیههای اخلاقی خود تاکید دارد که
سالک عملش را از خود نداند و طلب
ثواب نکند، بلکه
ثواب را تفضل بداند که این خود سبب رسیدن به درجات عالی اخلاص و مراتب عالی
توحید افعالی خواهد بود.
امام خمینی
ثواب و عقاب
در آخرت را متناسب با اعمال
در دنیا میداند
و معتقد است بنا بر عینیت، اعمال و اجزا و لوازم عمل بودن
در آخرت میباشد. البته امام خمینی شرایطی برای صحت
ثواب و عقاب ذکر میکند:
۱- فاعل دارای قوه ادراک باشد و قدرت آگاهی و اطلاع بر عالم
آخرت داشته باشد.
۲- تکالیف الهی به او رسیده باشد.
۳- صدور فعل از فاعل با اراده و اختیار و بدون هیچ اجباری باشد.
امام خمینی برخی عوامل را سبب زوال
ثواب و عقاب را عبارت از:
۱-
ریا: اگر ریا هنگام عمل باشد عمل را باطل میکند و صاحب عمل، نهتنها استحقاق ثوابی پیدا نمیکند بلکه تا مرز شک میرود.
۲-
احباط: امام خمینی جزع و فزع و عدم
صبر بر مصیبت و عدم رضا به
قضای الهی را موجب
حبط اعمال میداند همچنین امام خمینی با استناد به روایتی گفتن سخن توهینآمیز به شوهر را سبب حبط اعمال او شمرده است.
•
فرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۷۰، برگرفته از مقاله «ثواب و عقاب». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.