تمنه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تمنه، بزرگترین گروه قومی در
سیرالئون است.
این گروه که ۰۰۰، ۴۲۵ تن از ایشان مسلمان‌اند، بیش از یک سوم جمعیت ۸ر۳میلیونی سیرالئون را تشکیل می‌دهند و حدود یک سوم قلمرو آن را در
اختیار دارند. تمنه‌ها (تیمنه، تیمانی) در بخش شمالی منطقه ساحلی بیشه زار و بخشهای مرکزی جنگلهای بارانی ساکن‌اند. آنان به قلمرو فرهنگی‌ای تعلق دارند که
جورج مرداک در
افریقا ، مردم آن و تاریخ فرهنگ آن‌ها آن را کرو و خرده فرهنگ‌مندی نامیده است. اکثر گروههای قومی سیرالئون و
لیبریا و بعضی مناطق ساحل عاج و گینه چنین هویتی دارند. دیوید دالبی در کتاب زبانهای مِل: طبقه بندی جدید زبانهای جنوب آتلانتیک غربی، تمنه‌ها را در گروه مِل از خانواده زبانی کنگو ـ کردفانیِ گرینبرگ قرار می‌دهد. اگرچه تاکنون تمنه‌ها بدقت مطالعه نشده اند، وجوداختلافات لهجه ای در میان تمنه زبانان مشهود است.
هنگام ورود پرتغالیها، تمنه‌ها در شبه جزیره فریتاون ساکن بودند. اراضی نخستین مستعمرات در فریتاون، از مالکیت فرمانروایان تمنه خارج شد. شهر فریتاون در سرزمین تمنه‌ها ساخته شده و تمنه‌ها بزرگترین گروه قومی آن را تشکیل می‌دهند و هنوز از شهر فریتاون با عنوان «شهر خودشان» یاد می‌کنند. حدود ۸۰ تا ۹۰% تمنه‌ها کشاورزند. محصول عمده در مناطق خشک و در ارتفاعات و مناطق بارانی و مردابی
برنج است. از محصولات درجه دوم آن مانیوک، بادام زمینی، ارزن و انواع
میوه و سبزی است. بسیاری از این محصولات، به همراه فرآورده های
روغن نخل ،
تنباکو ،
زنجبیل و کولا، برای فروش وارد بازارهای مختلف می‌شود. ماهیگیری با فنون گوناگون در امتداد
ساحل و رودخانه‌ها صورت می‌گیرد.
میزان تراکم جمعیت در حدی مطلوب قرار دارد و بنابراین شکار اهمیت چندانی ندارد. محدودیت مراتع و عوامل دیگر مانع نگهداری انبوه گله های
گاو است، ولی تعدادی گاو و دیگر
حیوانات اهلی در سراسر منطقه یافت می‌شود. تمنه‌ها در فرصتهای به دست آمده به فعالیتهای گوناگون درآمدزا می‌پردازند. در خلال سالهای ۱۳۳۱ تا ۱۳۴۰ ش /۱۹۵۲ـ۱۹۶۱، در واقعه «تبِ الماس» در بخش کونو، عده کثیری از تمنه‌ها شرکت کردند و قبل از تعطیلی آن، بیشترین نیروی کار
معدن آهن مارامپا را تشکیل می‌دادند. بسیاری از تمنه‌ها به مراکز کار و نواحی در حال رشد، چه در شهرهای دور از مرکز و چه در فریتاون، پایتخت ملی،
مهاجرت کردند.
در قرن یازدهم /هفدهم، مبلّغان بسیاری که به تمنه می‌آمدند،
اسلام را به آن‌جا بردند. سیرالئون در
قرن دوازدهم/ هجدهم، به طور کلی از جنگهای سخت سپاه اسلام در سودان در امان ماند، اما در قرن دوازدهم/ هجدهم پیروزی
مسلمانان فولانی در فوتاجالون تمنه‌ها را به‌طور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار داد. مردم فولانی و تجار مسلمان نیز با برقراری تجارت ساحل شرقی به منطقه تمنه نفوذ کردند و در مراکز تجاریِ رو به گسترش ساکن شدند،
ازدواج محلی کردند و به‌طور محدود به
تبلیغ دین خود پرداختند. بدینسان نخستین مراکز مسلمان نشین در ناحیه تمنه شکل گرفت. در طی قرن چهاردهم/ بیستم، اسلام گسترش یافت و همچنان رو به گسترش است. مسلمانان غیرتمنه ای ساکن میان تمنه‌ها پیرو
فقه مالکی رایج در
سودان غربی‌اند که ظاهراً زمینه تغییر دین برخی از تمنه‌ها را ایجاد کردند.
در ۱۳۲۸ ش/ ۱۹۴۹ تمنه‌ها به ۴۴ رئیس نشین، هر یک با یک پیشوای اعظم و چند رئیس نشین کوچکتر تقسیم شدند. اختلاطهایی که بعداً صورت گرفت، از تعداد رئیس نشینها کاست. در سیرالئون نظام دیوانیِ رئیس نشینها به حوزه‌هایی تقسیم می‌شود و حوزه های رئیس نشینهای تمنه، ایالت شمالی را تشکیل می‌دهند. از
زمان استقلال ، در ۱۳۴۰ ش /۱۹۶۱ مردم تمنه در حزب مردم سیرالئون و سپس در اجلاس همگانی، شرکت فعال داشته اند. رئیس نشینهای تمنه را می‌توان هم در زمره گروههایی طبقه بندی کرد که در آن جمعی از مردان مراسم انتصاب رئیس قبیله را رهبری می‌کنند، و هم گروههایی که در آن‌ها روحانیون
مسلمان به اجرای
شعائر مذهبی می‌پردازند. در رئیس نشینهای مسلمان، رؤسای کوچکتر با عنوان الامامی یا سنتی جی شناخته می‌شوند. بسیاری از رؤسای مسلمان تمنه به
مکه رفته و عنوان الحاجی را به نام خویش افزوده اند، مانند الحاجی الامامی سوری، آخرین پیشوای بزرگ گروه اصلی کونیک.
در دادگاه عالی، شهود برحسب
مذهب خویش، به
قرآن ،
انجیل یا
طلسمات سنّتی
سوگند یاد می‌کنند. امروزه هر یک از روستاهای تمنه رئیس بر گزیده ای دارد که به عنوان رابط، اوامر حاکمان عالی رتبه را به مردم
ابلاغ می‌کند. در هر
روستا نمایندگان خانواده‌ها بسیاری از اختلافات را با گفتگو حل می‌کنند.
اصل و
نسب در میان تمنه‌ها پدرتباری است. شایستگی ریاست قبیله نه تنها جزو
حقوق موروثی است بلکه از میان اشکال مالکیت بیشتر به صورت پدرتباری است؛ بنابراین، هر فرد، اعم از
مذکر یا
مؤنث ، نخست با موقعیت پدری خود شناخته می‌شود، گرچه یک نسبت قومی درجه دوم قوی نیز بر اساس موقعیت مادرِ پدر تداوم می‌یابد. ازدواج با انتقال
ثروت از حصّه پدری داماد به حصّه
پدر عروس رسمیت می‌یابد و تأیید می‌شود و در مقابل جهیزیه ای مختصرتر یا وجهی به طرف دیگر بر می‌گردد.
تعدد زوجات در میان تمنه‌ها تقریباً رایج است. شاید ۳۰ تا ۴۵% مردان روستایی دو یا چند همسر دارند. نام دوم هر فرد نشان دهنده گروه خویشاوندی و نسبی یا ابونا است. در میان تمنه‌ها حدود ۲۵ تا ۳۰ نمونه از چنین تبارهای قومی وجود دارد. قبلاً اعضای هر ابونا، دارای تحریمهایی در دستور غذایی بودند، ولی امروزه این سنّت عمدتاً نادیده گرفته می‌شود. تقریباً همه
دختران در سالهای آخر دوره قبل از نوجوانی یا در ابتدای نوجوانی به انجمن بوندو یا سین وارد می‌شوند. تربیت بوندویی بر مهارتهای خانه داری و آرمانهای رفتاری بانوان تأکید می‌ورزد. در رئیس نشینهای جنوبی، که
اسلام نفوذ کمتری دارد، بیشتر پسران
جوان به انجمن
پورو وارد می‌شوند.
درگیری میان تمنه‌های مسلمان و تمنه‌های
پورو، سابقه ای ریشه دار و گاهی
تلخ و اندوهبار دارد؛ مقامات محلی
پورو راهها را می‌بستند و برای تاجران مالیات وضع می‌کردند یا بدهکارانِ بدحساب محلی را در بیشه زارهای
پورو مخفی می‌کردند تا مانع پرداخت بدهی آن‌ها به تاجران مسلمان شوند. امروزه مسلمانان تمنه فهرست طویلی از اتهامات علیه مردم
پورو در اختیار دارند، از جمله این‌که مردم
پورو به
خدا اعتقاد ندارند و سنگها و
ارواح را می‌پرستند،
دخانیات مصرف می‌کنند و مشروبات و غذاهایی می‌خورند که برای مسلمانان تحریم شده است،
جنازه را
لمس می‌کنند و از بخشهایی از اجساد در ساخت دارو استفاده می‌کنند، مقامات
پورو کورکورانه
جادو و داروهای مضر به کار می‌برند و بدین ترتیب به انسانهای بی گناه آسیب می‌رسانند. رفتار مردم
پورو نسبت به مسلمانان متکبرانه است و مسلمانان را با عنوان توهین آمیز انبورکه،
کودک می‌نامند. در مقابل،
پوروها نیز میل ندارند
کافر یا غیرمعتقد خوانده شوند و آن را توهین آمیز می‌دانند.
پوروها مسلمانان را متهم می‌کنند که از نوشیدن
شراب خرما و از خوردن
گوشت خوک ، که به‌طور سنّتی مطبوع و مطلوب است، امتناع می‌ورزند، از قربانی کردن برای ارواح نیاکان یا
روح پورو خودداری می‌کنند، و
اجازه ازدواج
زن مسلمان را با مرد غیرمسلمان نمی‌دهند. آنان معتقدند که اسلام دینی غیرتمنه ای است و
پورو بخش مکمل روش زندگی تمنه است که باید حفظ شود.
هم زمان با ورود به انجمن
پورو، برای پسران نامی
پورویی انتخاب می‌شود که از آن پس به عنوان نام کوچک او به کار می‌رود. جوانان مسلمان که تازه به جامعه اسلامی وارد شده‌اند و آنان که از دین دیگر به
اسلام گرویده اند، نام
پورویی خود را رها می‌کنند و در عوض نامی اسلامی، همچون
محمد ،
علی و...، بر می‌گزینند.
تمنه‌ها در مناطق روستایی و شهری کانونهایی برای تفریح و تعاون و اهداف دیگر تشکیل می‌دهند. تمنه‌ها در کانون برادری اسلامی سیرالئون فعالیت می‌کنند. این کانون در میان فعالیتهای دیگر، به مدارس ابتدایی و راهنمایی کمک اقتصادی و خدماتی می‌کند. به طور کلی، اِخْوان (طریقت) یا اخوت صوفیانه در گذشته و حال فاقد اهمیت بوده است. در آن‌جا طریقت های قادریه و تجانیه حضور دارند، ولی جوامع
مسلمان متشکل از آنان نیستند.
اسلام در زندگی اجتماعی و سیاسی تمنه‌ها رسوخ کرده، اما جذب اعتقادات و رسوم مسلمانی در بین آن‌ها به‌طور یکسان صورت نگرفته است. در گذشته، مسلمانان
مهاجر از نظر تجاری و سیاسی خدماتی انجام داده اند، اما این خدمات شامل پیشگویی و جادوگری نیز بوده است. تمنه‌ها عناصر بسیاری را، که با فرهنگ سنّتی آنان هماهنگ است، از اسلام گرفته اند. روحانی مسلمانی که
آیه قرآنی را بر کاغذی می‌نوشت و در
کیسه چرمی که همراه فرد بود، قرار می‌داد، شکل تازه ای از افسون سنّتی را ابداع می‌کرد، ولی تهدیدی برای
آیین مرسوم به وجود نمی‌آورد. به همین ترتیب، پیشگوی سنّتی تمنه روشهای مختلفی به کار می‌بُرد؛ روحانیون مسلمانان روش تازه ای برای پاسخ به پرسشهای کهن تدارک می‌دیدند. عناصر اسلامی در مراسم قربانی و امور کشاورزی، مراسم
تشییع جنازه و
تطهیر بیوه زنان در پی خاکسپاری شوهرانشان نیز یافت می‌شود. در این میان تعداد بسیاری از وامواژه های عربی در گنجینه لغات تمنه وارد شده است.
معمولاً معابد روستاها در حومه آن‌ها و غالباً نزدیک خانه های سنّتی (بزرگداشت) ارواح یا جانشین آن‌ها هستند. هم زمان با رشد جامعه اسلامی،
مسجد به شیوه سنّتی ساخته می‌شود.
در شهرهای دور، اقلیتی از جوامع غیرتمنه ای مسلمان و گروه در حال رشدی از مسلمانان تمنه وجود دارند که از اسلام مالکی آگاهی بیشتری دارند و در اعمال و اعتقادات خود معتصب ترند. مساجد شهری، بزرگتر و پیشرفته ترند و آن‌ها را ثروتمندان بنا می‌کنند. در شهرهای دور و در فریتاون در
شب بیست وهفتم ماه
رمضان ، جوانان مسلمان فانوس یا شاخه های نخل با تصاویر حیوانات یا زورق به اطراف حمل می‌کنند.
فعالیت پیروان غلام احمد قادیانی (احمدیه) در ۱۳۱۶ ش /۱۹۳۷ در سیرالئون آغاز شد ولی تلاشهای اولیه که در مانگ بور و راکوپر در منطقه تمنه صورت گرفت، موفقیت آمیز نبود. در ۱۳۲۱ ش /۱۹۴۲ فرقه احمدیه در ماگبوراک، از شهرهای درجه دوم تمنه، استقرار یافت. برخی از تمنه‌های ثروتمند و صاحب نفوذ به آن پیوستند، مسجد و مدرسه ای هم ساخته شد. میان احمدیها و اکثریت
مسلمان مالکی اختلافاتی پدید آمد.
(۱) Michael P Banton، "Adaptation and integration in the social system of Temne immigrants in Freetown"، Africa، ۱۲/۴ (۱۹۵۶)، ۳۵۴-۳۶۸.
(۲) John I Clarke، Sierra Leone in maps، London ۱۹۶۶.
(۳) David Dalby، "The Mel languages: a reclassification of southern `west Atlantic'"، African language studies، ۶ (۱۹۶۵)، ۱-۱۷.
(۴) J L Dawson، `Temne witchcraft vocabulary"، Sierra Leone language review، ۲ (۱۹۶۳)، ۱۶-۲۲.
(۵) Vernon R Dorjahn، "African traders in central Sierra Leone"، in Markets in Africa، ed P Bohannan and G Dalton، Evanston: Northwestern University Press، ۱۹۶۲.
(۶) idem، "The changing political system of the Temne، " Africa، ۳۰/۲ (۱۹۶۰)، ۱۱۰-۱۴۰.
(۷) ۳/۳ (۱۹۶۸)، ۵۱-۶۳ idem، "The extent and nature of political knowledge in Temne society"، Journal of Asian and African studies،.
(۸) idem، "Fertility، polygyny and.
their inter-relations in Temne society"، American anthropologist، ۶۰/۵ (۱۹۵۸)، ۸۳۸-۸۶۰؛
(۹) idem، "Migration in central Sierra Leone: The Temne chiefdom Kolifa Mayosa"، Africa، ۴۵/۱ (۱۹۷۵)، ۲۸-۴۷.
(۱۰) the Temne"، Africa، ۲۹/۲ (۱۹۵۹)، ۱۵۶-۱۷۰ idem، "The organization and functions of the Ragbenle society of.
(۱۱) idem، "Rural-urban differences in infant and child mortality among the Temne of Kolifa"، Journal of anthropological research، ۳۲/۱ (۱۹۷۶)، ۷۴-۱۰۳.
(۱۲) idem، "Some aspects of Temne divination"، Sierra Leone bulletin of religion، ۴/۱ (۱۹۶۲)، ۱-۹.
(۱۳) idem، "Some rural-urban marriage differentials: The Temne of Magburaka town and its environs"، Urban anthropologist، ۲/۲ (۱۹۷۳)، ۱۶۱-۱۸۱.
(۱۴) idem، "Tailors، carpenters and leather workers in Magburaka"، Sierra Leone studies، ۲۰ (۱۹۶۷)، ۱۵۸-۱۷۲.
(۱۵) idem، Temne household size and composition: rural changes over time and rural-urban differences"، Ethnology، ۱۶/۲ (۱۹۷۷)، ۱۰۵-۱۲۷.
(۱۶) Vernon R Dorjahn and Thomas C Hogg، "Job satisfactions، dissatisfactions and aspirations in the wage labor force of Magburaka، a Sierra Leone Town"، Journal of Asian and African Studies، ۱/۴ (۱۹۶۶)، ۷-۲۴.
(۱۷) H Fisher، "`Ahmadiyya' in Sierra Leone"، Sierra Leone bulletin of religion، ۲/۱ (۱۹۶۰)، ۱-۱۰.
(۱۸) (۱۹۶۳)، ۲۰۹-۲۲۶ David P Gamble، "The Temne family in a modern town (Lunsar) in Sierra Leone، Africa، ۳۳/۳.
(۱۹) Michael P Ganton، "Social alignment and identity in a west African city"، in Urbanization and migration in west Africa، ed Hilda Kuper، Berkeley: University of California Press، ۱۹۶۵.
(۲۰) idem، West African city: a study of tribal life in freedom، London ۱۹۵۷.
(۲۱) Milton E Harvey، "Makeni: a geographical study of a growing Northern town and its environs"، Sierra Leone geographical journal، ۱۱ (۱۹۶۷)، ۲۶-۴۱.
(۲۲) J F Hopewell، "Muslim penetration into French Guinea، Sierra Leone and Liberia before ۱۸۵۰"، ph D dissertation، Columbia Unversity، ۱۹۵۸.
(۲۳) Allen M Howard، "Big men، traders and chiefs.
(۲۴) University of Wisconsin، ۱۹۷۲ power، commerce and spatial change in the Sierra Leone-Guinea plain، ۱۸۶۵-۱۸۹۵"، phD dissertation،.
(۲۵) Ade Ijagbemi، "A history of the Temne-speaking peoples"، phD dissertation، University of Edinburgh، ۱۹۶۸.
(۲۶) Roy Lewis، Sierra Leone، London ۱۹۵۴.
(۲۷) James Little john، "The Temne Ansasa"، Sierra Leone studies، ۱۳ (۱۹۶۰)، ۳۲-۳۵.
(۲۸) idem، "The Temne house"، Sierra Leone studies، ۱۴ (۱۹۶۰)، ۶۳-۷۹.
(۲۹) idem، "Temne space"، Anthropological quarterly، ۳۶/۱ (۱۹۶۳)، ۱-۱۷.
(۳۰) M McCulloch، People of Sierra Leone، London ۱۹۵۰.
(۳۱) George Peter Murdock، Africa: its peoples and their culture history، New York ۱۹۵۹.
(۳۲) David E Skinner، "Islam in Sierra Leone during the nineteenth century"، phD dissertation، University of California، ۱۹۷۱.
(۳۳) Antony H Smith، "Social and cultural factors in child mortality among the Temne of Magburaka، Sierra Leone"، phD dissertation، University of Oregan، ۱۹۸۱.
(۳۴) Northcote W Thomas، Anthropological report on Sierra Leone، pt ۱: Law and customs of the Timne and other tribes، London ۱۹۱۶.
(۳۵) J Spencer Trimingham، Islam in west Africa، London ۱۹۵۹.
(۳۶) J Spencer Trimingham and C H Fyfe، "The early expansion of Islam in Sierra Leone"، Sierra Leone bulletin of religion، ۲/۱۲ (۱۹۶۰)، ۳۰-۳۹.
(۳۷) A K Turay، "Temne supernatural terminology"، Sierra Leone bulletin of religion، ۱۹/۲ (۱۹۶۷)، ۵۰-۵۳.
(۳۸) Kenneth C Wylie، The political kingdoms of the Temne: Temne government in Sierra Leone، ۱۸۲۵-۱۹۱۰، New York ۱۹۷۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تمنه»، شماره۳۸۸۳.
