تفسیر کتاب دیاسقوریدوس (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تفسیر کتاب دیاسقوریدوس» تالیف عبدالله بن احمد مایقی (متوفی ۶۴۶
ق)
حکیم و طبیب یونانی مشهور به ابن بیطار (متوفی ۶۴۶
ق) از جمله مهم‌ترین و کهن‌ترین نگاشته‌ها پیرامون شناخت مفردات ادویه است.
این اثر جایگاه ارزنده‌ای در طب و داروسازی- خصوصا گیاه شناسی- دارد به گونه‌ای که از
جالینوس نقل شده که درباره آن گفته است: چهارده اثر درباره ادویه مفرده بررسی کردم ولی در میان آنها کتابی کامل تر از کتاب دیاسقوریدوس ندیدم.
تاریخ نگارش این اثر گزارش نشده است، ولی بر اساس قرائنی می‌توان گفت این اثر در بین
سال‌های ۶۲۲ تا
۶۳۳ ق به رشته تحریر درآمده است.
کتاب مشتمل بر دو بخش است: در بخش اول که مقدمه تحقیقی شارح است در ضمن سه فصل شرح حال مؤلف، متن اثر و
تفسیر کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم نیز متن اثر در پنج بخش و یا به تعبیر مؤلف در پنج مقاله تدوین و نگاشته شده است.
ادویه مفرده و شناخت خصوصیات ظاهری و خواص و فوائد و معنای آنها از مباحث مهم در پزشکی است، چرا که درمان بیماری‌ها بدون شناخت داروها و خواص آنها ممکن نیست. این امر باعث شده که
بشر از قدیم الایام به مبحث بررسی مفردات گیاهی و معدنی و حیوانی علاقه نشان بدهد و از این رو دانشمندان هر ملتی پیرامون این موضوع تالیفات ارزنده‌ای نگاشته‌اند.
با این حال از آنجا که این اثر به یونانی نگاشته شده و از سوی دیگر این کتاب گاه مبهم و نیازمند توضیح است؛ بنابراین در دوران اسلامی مراجعه به این اثر برای همه میسر نبوده است. از این رو گیاه شناس بزرگ اسلامی ابن بیطار به تفسیر این اثر پرداخته است تا بهره مندی از این اثر عام گردد.
این اثر در دوران اسلامی هم بسیار مورد توجه بوده به گونه‌ای که حنین بن اسحاق به درخواست پزشک بزرگ بختیشوع بن جبریل آن را از یونانی به عربی
ترجمه نموده است. البته از آنجا که این ترجمه چندان مشکلات علمی این اثر را برطرف نمی‌ساخت، عملا ترجمه عربی حنین هم کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفت تا آن که ابن بیطار دست به شرح و تفسیر این اثر زد.
این اثر از چند جهت قابل توجه است:
۱. کتاب دیاسقوریدوس مهم‌ترین اثر در زمینه گیاه شناسی به
زبان یونانی است و از آنجا که اسماء یونانی با تصحیف و تحریف‌های فراوان در کتاب‌های بعدی بسیار به کار رفته است، برای شناخت تصحیف و تحریف یکی از منابع معدود همین کتاب است.
۲. شرح ابن بیطار به عنوان یکی از گیاه شناسان بزرگ دوران اسلامی خود دارای ارزش است. علاوه بر این ابن بیطار در
تفسیر کتاب دیاسقوریدوس به منابع دیگر یونانی از جمله نگاشته‌های جالینوس مراجعه کرده است و این ارزش اثر را دو چندان کرده است.
در مقاله اول کتاب مفردات گیاهی و بعضی از روغن‌ها معرفی شده است. مقاله دوم پیرامون مفردات حیوانی است. همچنین در این مقاله بعضی از
حبوبات و مفردات گیاهی نیز بیان شده است.
مقاله سوم، چهارم و پنجم نیز پیرامون معرفی مفردات، بدون ترتیب خاصی است.
مؤلف در ابتداء لفظ مورد نظر را ذکر می‌نماید سپس در صورت شناخت، آن را معرفی می‌نماید. برای معرفی هر مفرد، مؤلف سعی می‌کند از مشهورترین نام‌های آن استفاده کند. در ادامه انواع و گونه‌های آن، خصوصیات و صفات ظاهری و همچنین کلمات جالینوس پیرامون آن نقل می‌شود.
کتاب با تحقیق ابراهیم بن مراد بر اساس نسخ خطی موجود و نیز متن یونانی آن در
سال ۱۴۰۹
ق (۱۹۸۸ م) منتشر شده است.
در پاورقی‌های نسبتا مفصل کتاب معادل یونانی مفردات، کلماتی از کتب دیگر داروشناسی، تصحیفات و تحریفات متن ذکر شده است.
در پایان نیز فهرست مصطلحات مدخلها، مصطلحات عربی، لغات غیر عربی، مصطلحات علمی لاتینی، مصطلحات غیرعربی، مصطلحات یونانی، اعلام، اماکن، فرق و طوائف و کتب و فهرست مطالب تدوین شده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
