تفاسیر قرن چهاردهم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفاسیر
قرن چهاردهم هشتاد و هفت عنوان می‌باشد؛ از جمله آنان تفسیر
میرزا محمد تنکابنی،
میرزاحسن اصفهانی،
سیدعبدالحسین شرف‌الدین،
شیخ محمدباقر کمره‌ای،
سلطان محمد گنابادی،
سید هبة‌الدین شهرستانی،
شهید مطهری،
سید مصطفی خمینی و ... می‌باشد.
آیات الوصول الی علم الاصول از
سید معزالدین مهدی یا محمد مهدی (۱۲۲۲ - ۱۳۰۰ ق) فرزند
سیدحسن حسینی قزوینی حلی، از
علما و فقهای
امامیه، از شاگردان
شیخ مرتضی انصاری و
میرزای شیرازی.
تفسیر مورد بحث در نوع خود کم نظیر است.
مؤلف مطالب اصولیه از مباحث
الفاظ و
ادله عقلیه را با
آیات قرآن کریم تطبیق نموده و برای هر مطلبی به یکی از
آیات قرآن مجید استشهاد کرده است.
و نیز تفسیر آیات قرآن را با
علم اصول آمیخته است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه آل قزوینی در
حله موجود است.
سید معزالدین علاوه بر کتاب آیات المتوسمین در حکمت الهی تفسیرهای زیر را نیز تالیف نموده است:
۱) تفسیر سورة الاخلاص، در بیان و تفسیر آیات
سوره اخلاص که با بهره گیری از
روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بحث و تاویل نموده است.
۲) تفسیر سورة القدر، به همان سبک و به شیوه کلامی آیات سوره را بحث کرده است.
۳) تفسیر سورة الفاتحة، با بهره از احادیث به تفسیر آیات سوره پرداخته است.
لؤلؤة البحریناثر
شیخ محسن (م ح ۱۳۰۰ ق) فرزند
شیخ محمد رفیع رشتی قزوینی متخلص به
عاصی، از
علما و فقهای
حوزه قزوین.
این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد مؤلف این اثر را به تفسیر
آیة الکرسی و
سورة القدر اختصاص داده و با بهره‌گیری از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آیات پرداخته است. اهداء کتاب به
ناصرالدین شاه قاجار است.
نسخه عصر مؤلف نزد کاتب این سطور در
قزوین موجود می‌باشد.
شیخ
محسن قزوینی تفسیر دیگری به نام مستطرفات المقال فی تفسیر سورة الزلزال، در یک مجلد به زبان عربی و به شیوه کلامی و استدلالی دارد که در آن
سوره الزلزال را با رعایت نکات ادبی و فلسفی به درخواست عده‌ای از فضلا تالیف نموده است.
در مقدمه آن می‌گوید که این رساله بعد از ۱۲۳ رساله تالیف شده او در ۱۲۶۷ ق در قریه ابراهیم آباد قزوین خاتمه یافته است.
نسخه اصل این تفسیر به خط مؤلف در
کتابخانه آیت الله مرعشی (شماره ۲۶۹۵) محفوظ است.
مفصل البیان فی علم القرآن از
شیخ ملا آقا محمد (۱۲۲۵ - ۱۳۰۰ ق) معروف به تهرانی ساوجبلاغی، حکیم متاله از علمای
عصر خویش است.
تفسیر مورد بحث ترجمه و شرح مفصل
فارسی است در ده مجلد بر
تفسیر مجمع البیان لعلوم القرآن ابوعلی طبرسی (م ۵۴۸ ق) که مفسر هنگام ترجمه فارسی اضافاتی به آن الحاق نموده است.
وی در مقدمه می‌گوید: در ثلث آخر
عمر چنان میل قلبی بهم رسانیدم که این کتاب مبارک میمون را که موسوم است به مجمع البیان در تفسیر کلام ملک علام که شیخ المشایخ طبرسی (رحمة‌الله‌علیه) به عربی تفسیر نموده بوده که افصح و ابلغ تفاسیر است از بابت نزول و نظم و قرائت و لغت و اعراب و معنی جامع بود به لغت پارسی شرح نمایم بلکه بعضی که عوام الناس‌اند از لغت عربی عاری‌اند فی الجمله تمتعی بردارند به تاریخ ۱۲۹۴ از اول تا جزو شانزدهم آن را به قدرالقوة شرح پارسی نوشتم و از
سوره یس تا خاتمه قل اعوذ برب الناس
امید از حضرت و این کتاب موسوم نمودم به مفصل البیان فی علم القرآن تم فی غرة شهر
جمادی الثانی سنه ۱۲۹۴.
سه مجلد اصل به خط مؤلف از مخطوطات اهدائی آقای مشکاة به
دانشگاه تهران به شماره ۳۹ و ۴۰ و ۴۱ موجود است.
تفسیر بهائی اثر مولوی
بهاءالدین هندی (زنده ح ۱۳۰۱ ق)، از
علمای شیعه در
هندوستان.
تفسیر مورد بحث در دو مجلد به
زبان فارسی و
عربی به شیوه کلامی و روائی شامل تمام
قرآن کریم از
سوره الحمد لغایت
سوره الناس.
مؤلف در این اثر پس از ذکر
آیه و ترجمه فارسی به سبک کلامی و استدلالی و با بهره از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آیه می‌پردازد و مجلد اول که شامل تفسیر نصف قرآن است در حاشیه مجلد اول
تفسیر لوامع التنزیل به سال ۱۳۰۱ ق در هندوستان طبع گردیده است.
توشیح التفسیر فی قواعد التفسیر و التاویل اثر
میرزا محمد (۱۲۳۴ - ۱۳۰۲ ق) فرزند سلیمان معروف به تنکابنی و صاحب قصص العلماء، از علمای مطلع
امامیه. تفسیر مورد بحث در دو مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از
قرآن کریم.
مؤلف در مقدمه خویش می‌نویسد غرض از تالیف این تفسیر نگاشتن تفسیر خالی نبود و می‌خواهم اثبات نمایم علم حاصل از سخنان باری
تعالی که در قرآن کریم آمده است یک
معجزه از معجزات
خاتم الانبیاء محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشد لذا مجلد اول را اختصاص دادم به
قواعد تفسیر.
و مجلد دوم: شامل تفسیر
سوره الحمد و سی
آیه از
سوره بقره می‌باشد. این تفسیر در چاپخانه
سیدالشهداء (علیه‌السّلام) به سال ۱۴۱۱ ق در
قم طبع گردیده است.
مؤلف دارای مجموعه‌ای از مجلدات و رسائل متعدد در تفسیر و
علوم قرآن کریم است از جمله آنها: تفسیر تنکابنی در هشتاد هزار بیت که شامل بخشی از قرآن است، و تفسیر آیه الامانة: انا عرضنا الامانة
علی السماوات.
آیه ۷۲ از
سوره الاحزاب، آیه ۹۰
سوره آل عمران: ان اول بیت وضع للناس.
آیه ۱۶ سوره آل عمران: شهداللّه انه لا اله الا هو و الملائکة.
تفسیر
سوره الاعلی.
سوره الضحی در هزار بیت.
سوره الفیل در هزار بیت، و سه تفسیر بر
سوره القدر: یکی در هزار بیت و دومی مفصلا در دو هزار بیت و سوم در سه هزار بیت، که به نام فرهاد میرزا معتمدالدوله تالیف نموده است.تفسیر
سوره النصر در هزار بیت و غیره.
الرق المنشور و لوامع الظهور فی تفسیر آیة النور اثر
سیدحسین (م ۱۳۰۷ ق) فرزند
سیدمرتضی طباطبائی یزدی، از
متکلمین شیعه و خطباء بلندآوازه در کشورهای اسلامی از
هندوستان و
ایران و
عراق. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی شامل
آیة النور.
مؤلف در این اثر با بهره از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آیه نور پرداخته و آن را بر هیجده لمعه ترتیب داده است.
این کتاب در ۱۳۰۰ ق در
تبریز طبع گردیده است.
تفسیر اصفهانی از
شیخ محمدحسین (۱۲۶۶ - ۱۳۰۸ ق) فرزند
شیخ محمدباقر ایوانکیفی اصفهانی، از
علماء و مدرسین
حوزه نجف اشرف.تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه حکمی شامل بخشی از قرآن کریم از آغاز قرآن سوره الحمد لغایت آیه ۲۳ سوره بقره
می‌باشد. مؤلف با مشرب حکمی و اصولی و بهره از
روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیات پرداخته است.
شیخ آقابزرگ تهرانی در
الذریعه و
طبقات اعلام الشیعه در وصف این تفسیر می‌نویسد مشحون به تحقیقات است چنانچه به اتمام می‌رسید جامع
علوم قرآن بود. این تفسیر با مقدمه برادرش حاج آقا نوراللّه ابتدا در ۱۳۱۳ ق و سپس در ۱۳۱۷ ق در
تهران طبع گردیده است.
کشف التنزیل فی التفسیر و التاویل از
سیدمحمد (م ح ۱۳۱۰ ق) فرزند
سیدعبدالغفار رضوی کاشانی، از علما و
فقیه اصولی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل تمام قرآن کریم از سوره الحمد لغایت سوره الناس است که با بهره از
روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) و اقوال مفسرین متقدمین
شیعه آیات قرآن را تاویل نموده است.
حفید وی سید
حسین (م ۱۳۸۵ ق) در کتاب خود (
العندبیل) فی التمییز بین الصحیح و العلیل به شرح حال مؤلف پرداخته و این تفسیر را از مؤلفات او نام برده است.
نسخه اصل به خط مؤلف نزد حفید وی سید محمد رضوی کاشانی صاحب تفسیر
بهجة التنزیل فی التفسیر و التاویل ( بهجة التنزیل) موجود است.
احسن القصص از
علی‌محمد (۱۲۶۰ - ۱۳۱۲ ق) فرزند
سیدمحمد بن
سید دلدارعلی نقوی لکنهوی معروف به
تاج العلماء، از ائمه
فتوی و
تقلید در
هندوستان و از
علما و
مفسرین شیعه.
تفسیر مورد بحث عربی و در شرح و بیان
سوره یوسف است که مفسر با مذاق حکمی و کلامی خویش به شیوه‌ای دلپذیر به شرح و
تاویل و
تفسیر آیات سوره یوسف پرداخته است این کتاب در هندوستان به سال ۱۳۰۵ ق چاپ شده است.
از تاج العلماء دو تفسیر دیگر یاد کرده‌اند:
۱) انوار الانظار، در شرح و تفسیر
سوره نور.
۲) ترجمة القرآن، در دو مجلد ترجمه قرآن به
زبان اردو که در هندوستان چاپ و منتشر گردیده است.
کنزالتفاسیر فی تفسیر المفردات القرآنیة اثر
شیخ علی (۱۲۴۲ - ۱۳۱۵ ق) فرزند مولی
شیخ جعفر استرآبادی حائری تهرانی معروف به
شریعتمدار، از
علمای امامیه و حکیم متاله. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل بخشی از
قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر خود به تفسیر مفردات و کلمات غریب و متشابه و مشکلات به سبک ادبی و نحوی پرداخته است.
شریعتمدار استرآبادی آثار دیگری بدین شرح دارد:
۱) نثرالدرر الایتام، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی شامل تفسیر بخشی از قرآن است. مؤلف در این اثر خود
آیات احکام قرآن را گردآوری نموده است و به ترتیب کتب فقهیه از طهارت لغایت دیات با بهره از
روایات و احادیث خاندان
عصمت (
علیهم‌السّلام) به شرح و بسط پرداخته است.
۲) الدرر الایتام: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی تلخیصی است از کتاب نثر الدرر الایتام.
۳) دررالاحکام، این تفسیر ضمن پانزده کتاب دیگر می‌باشد که هریک از آنها اختصاص به یک علم از علوم است. کتاب اول در
نحو و کتاب دهم در
علم تفسیر و مؤلف بحث خویش را به کلیات علم تفسیر و قرآن مجید اختصاص داده و کلمات متشابه و غریب را تفسیر نموده است. کتاب یازدهم در
تجوید و نحو قرآن می‌باشد.
۴) تجوید التنزیل فی علم الترتیل، در یک مجلد شامل بخشی از قرآن کریم می‌باشد. مؤلف اثر خویش را به علم
ترتیل و قراءآت قرآن مجید اختصاص داده و نیز گاهی به نحو و اعراب بعضی از کلمات می‌پردازد.
نسخه اصلی آثار فوق که برشمردیم در
تهران نزد احفاد شریعتمدار محفوظ است.
تفسیر صفی علیشاه اثر
حاج میرزاحسن (۱۲۵۱ - ۱۳۱۶ ق) فرزند
محمدباقر اصفهانی معروف به
صفی علیشاه، از اقطاب
سلسله نعمت اللهی و سرسلسله صفی علیشاهی.
تفسیر مورد بحث در دو مجلد به
زبان فارسی و شیوه عرفانی و ادبی شامل تمام قرآن در بحر رمل مسدس بر وزن مثنوی مولوی است.
مؤلف در تاریخ نظم آن چنین سروده است:
تاریخ من ارطلب کنی خود گویم تفسیر صفی‌هادی گمراهانم (۱۳۰۷ ق) این تفسیر را نزد
صوفیان و عارفان پایگاهی است و در محافل و خانقاه‌های خویش آن را می‌خوانند و بسیار از ابیات آن را از بر می‌کنند.
این تفسیر نخست در ۱۳۰۸ ق در تهران در دو مجلد طبع گردید سپس در سال‌های ۱۳۱۷ و ۱۳۱۸ و ۱۳۲۴ ق تجدید چاپ شده است.
صفی علیشاه تفسیر دیگری به نام تفسیر
سوره یوسف تالیف نموده است.
و آن را در یک مجلد به
زبان فارسی به شیوه عرفانی و بر مذاق اهل
تصوف نثرا
تفسیر و
تاویل نموده که در ۱۳۲۰ ق در تهران چاپ سنگی گردیده است.
تفسیر صالحی اثر
شیخ محمدعلی صالحی (م ۱۳۱۹ ق) فرزند
شیخ محمدصالح برغانی قزوینی، از
علما و
متکلمین امامیه و اساتید
فقه و
اصول حوزه قزوین.
تفسیر مورد بحث شامل مجموعه‌ای از رسائل به زبان عربی و فارسی، در بخشی از
قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر بعضی از آیات و سوره‌های مورد نظر خود را عنوان کرده سپس با مشرب ملایم متشرعه به رد
شیخیه و
بابیه پرداخته و اعتقادات خود را به سبک کلامی و فلسفی با بهره از
روایات خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) بیان کرده است.
این تفسیر از جمله تفسیرهایی است که مشاجرات و برخوردهای عقائد تند
قرن سیزدهم هجری را منعکس می‌کند و تاریخ تالیف آنها از ۱۲۶۳ ق لغایت ۱۲۶۶ ق می‌باشد.
از جمله سوره‌هایی که مؤلف عنوان کرده است:
سوره الحمد،
سوره الاخلاص،
سوره الاعلی،
سوره الرحمن،
سوره القدر و غیره و از جمله آیاتی که در رد شیخیه و بابیه عنوان کرده آیه: «فَلَمَّا رَاَی الْقَمَرَ بازِغاً قالَ هذا رَبِّی»
است.
این تفسیر به فارسی و در رد
سید علی‌محمد باب است که صریح اقوال او را با روایات و به سبک استدلالی رد کرده است و نیز تفسیر
آیه مودة از
سوره شوری: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی
و تفسیر
آیه نور: اللّه نور السموات و الارض
و غیره.
این مجموعه از مخطوطات موقوفه پدرش شیخ محمد صالح برغانی
حائری در
کربلا موجود است.
النص الجلی فی امامة مولانا
علی (علیه‌السّلام) مفسر
شیخ ملاحسین (م ۱۳۲۰ ق) فرزند
باقر بروجردی، از علمای
عصر خود . این تفسیر در شرح و بیان چهل آیه از قرآن کریم که در شان
حضرت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) نازل گردیده است و مؤلف پس از استخراج آیات مذکور به شرح و بین ادله وارده بر تنصیص
امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) با اسانید فریقین
سنی و
شیعه مبادرت کرده و آن را بر یک مقدمه و چهل آیه منظم کرد که توسط فرزندش
نورالدین بروجردی در ۱۳۲۰ ق در ۳۰۰ صفحه در تهران و مجددا در سال ۱۳۳۰ ق توسط چاپخانه میرزا عباس تجدید چاپ و انتشار یافت.
اسرار التنزیل از
شیخ مولی حسین (م ۱۳۲۰ ق) فرزند
باقر بروجردی ، از
علما و فقهای متاله. مولی
حسین بروجردی سه تفسیر تالیف نموده است بدین شرح:
۱) تفسیر کبیر بروجردی، در چند مجلد به زبان عربی از تمام قرآن به شیوه کلامی و با بهره از احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام).
۲) اسرار التنزیل، که تلخیصی است از تفسیر کبیر یاد شده.
۳) النص الجلی فی امامة
علی (علیه‌السّلام)، که در ۱۳۲۰ ق در
تهران به چاپ رسیده است.
تفسیر آیه نور اثر
شیخ هادی تهرانی (۱۲۵۳ - ۱۳۲۱ ق) فرزند
محمدامین تهرانی نجفی، از علما و ائمه
فتوی که صاحب آراء فلسفی خاص بود.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه حکمی اختصاص به تفسیر آیه ۳۵
سوره نور اللّه نور السموات و الارض
یافته است.
در تهران در ۱۳۱۹ ق چاپ سنگی گردیده است.
آیات الائمه از
سیدمحمدعلی (م ۱۳۲۱ ق) فرزند
سیدمهدی حسینی تهرانی لاریجانی نیاکی معروف به
تیر فروش، حکیم متاله، از
علمای تهران.
این تفسیر به
زبان فارسی در یک مجلد، در شرح و بیان و تاویل آیات قرآنی که مربوط به امامت و
ولایت و فضائل
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) و خاندان
عصمت و
طهارت می‌باشد. و از طریق
روایات و کلام به بحث پرداخته است.
این کتاب در ۱۳۱۶ ق در تهران در ۳۴۲ صفحه چاپ سنگی گردیده است.
توضیح الآیات از
مولی محمدتقی (۱۲۲۶ - ۱۳۲۱ ق) فرزند
محمدحسین کاشانی تهرانی، از
علمای شیعه و
فقیه محقق.
این تفسیر در بیان و شرح بعضی از آیات قرآن کریم است که بعضی از
مؤمنین از مؤلف تفسیر آن را درخواست نموده‌اند.
و همچنین مفسر آیه: رب المشرقین و رب المغربین
را با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام)
تفسیر و
تاویل نموده است. این کتاب در ۱۲۹۷ و ۱۳۰۱ ق در تهران به چاپ رسیده است.
مولی محمدتقی کاشانی تفسیر دیگری به نام ایضاح المشتبهات به شیوه نحوی و ادبی در مشکلات و متشابهات آیات قرآن تالیف نموده است و هر دو کتاب به زبان فارسی می‌باشد.
تفسیر القرآن الحکیم اثر
میرمحمدکریم (زنده ۱۳۲۲ ق) فرزند
میرجعفر علوی حسینی موسوی، از
علما و
مفسرین امامیه.
این تفسیر در سه مجلد به زبان عربی و به شیوه استدلالی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز لغایت انجام آن است.
مؤلف پس از ذکر آیه به تفسیر و تاویل می‌پردازد.
مؤلف از منابع تفسیری مانند:
مجمع البیان،
کشاف زمخشری،
تفسیر کبیر فخر رازی،
انوار التنزیل بیضاوی و
لباب التاویل فی معانی التنزیل بهره گرفته است.
مؤلف روش خویش را در مقدمه چنین می‌نویسد ضمنا ذیل هر یک از آیات خلاصه و تاویل آن را اضافه کردم تا فهم مقصود برای نوآموزان آسان‌تر شده تاویلات ناروای دیگر را بتوانند در برابر آیات شخصا بسنجند. این تفسیر توسط آقای صادق نوبری به فارسی ترجمه و در سه مجلد به چاپ رسیده است.
برهان البیان از
سیدابوالقاسم (۱۲۴۹ - ۱۳۲۴ ق) فرزند
حسین بن نقی رضوی لاهوری، از متکلمین و
علمای امامیه در
هندوستان. در این تفسیر مؤلف به شرح و تاویل
آیه استخلاف از
سوره نور پرداخته و نیز بحث خویش را اختصاص به
خلافت و
امامت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) به استناد آیات قرآن داده است
شیخ آقابزرگ تهرانی در
الذریعة آن را به
زبان اردو دانسته و می‌نویسد در
هندوستان به چاپ رسیده است.
خانبابا مشار در کتاب مؤلفین کتب چاپی آن را به عربی ضبط کرده است.
سید ابوالقاسم رضوی لاهوری مؤلف کتاب دیگری به نام لوامع التنزیل و سواطع التاویل است و آن به زبان فارسی در ۳۰ جلد و هر جلد برای یک جزء از قرآن به شیوه کلامی و با بهره از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تاویل شده است و تا جلد ۱۶ در
لاهور چاپ گردیده است.
جلاء الضمیر فی حل مشکلات آیة التطهیر اثر
شیخ محمدعلی بحرانی (م ح ۱۳۲۵ ق) از احفاد
شیخ یوسف بحرانی صاحب
حدائق الطرائق، از علمای
اخباریه و
فقیه محدث. این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه روائی شامل
آیه تطهیر است.
مؤلف در‌این اثر به تفسیر آیه ۳۳
سوره احزاب: «اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا»
با مشرب اخباری خود و بهره از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آیه پرداخته است و نیز از کتاب
سلاسل الحدید جدش شیخ یوسف بحرانی نقل می‌کند.
این تفسیر در ۱۳۲۵ ق در بمبئی طبع گردیده است.
جواهرالایمان فی ترجمة تفسیر القرآن اثر
شیخ محمدباقر (م ح ۱۳۲۶ ق) فرزند
حاج اسماعیل تاجر سیرجانی، معروف به سلطان العلماء، از
علمای امامیه و جامع علوم و فنون اسلامی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی و شیوه روائی ترجمه‌ای است از تفسیر
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) به فارسی و در ۱۳۲۰ ق در بمبئی چاپ سنگی گردیده است.
ناسخ التفاسیر و ناصر النحاریر اثر
شیخ علی‌اکبر (۱۲۷۰ - ۱۳۲۶ ق) فرزند
میرزا شیرمحمد همدانی،
عالم مجتهد ملقب به
صدرالاسلام.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه لغوی شامل تمام
قرآن کریم است. مؤلف کلمات قرآن را به ترتیب حروف الفبائی آورده به تفسیر کلمات قرآن پرداخته است.
در مقدمه خود می‌نویسد تمام منابع وی از
کتب شیعه است و از تفاسیر
سنی نقل نمی‌کند سپس حدود بیست کتاب را که از آنها بهره‌گیری نموده و از مخذ وی می‌باشد نام می‌برد.
نسخه اصل به خط مؤلف (شماره ۲۴۶۹) در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
روضة الامثال از
مولی احمد (م ۱۳۲۷ ق) فرزند
عبداللّه کوزکنانی تبریزی نجفی، از
فقها و محققین شیعی.
مؤلف آیات امثال قرآن کریم را استخراج کرده و به
تفسیر و
تاویل آنها پرداخته و در مقدمه گفتار خود شعب بلاغت و فائدة تمثیل را مورد توجه قرار داده و سپس به تفسیر آیات مورد نظر خویش پرداخته است این کتاب در ۱۳۲۵ ق به چاپ رسیده است.
تاویل الآیات الباهرة فی فضائل العترة الطاهرة اثر شیخ محمدتقی (۱۲۶۲-۱۳۳۲ ق) معروف به
آقا نجفی اصفهانی و مسجد شاهی فرزند شیخ
محمدباقر ایوانکیفی تهرانی، از
علما و ائمه
فتوی و
تقلید در
اصفهان.
تاویل الایات در یک مجلد به
زبان فارسی و شیوه کلامی و روائی شامل بخشی از
قرآن کریم است مؤلف آیات قرآن را که در فضائل و شان
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) نازل گردیده گردآوری نموده و با بهره از
روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد. این تفسیر در ۱۲۹۱ ق در تهران به قطع وزیری چاپ سنگی گردیده است.
آقا نجفی اصفهانی دو تفسیر دیگر بدین شرح دارد:
۱) اسرارالآیات، در یک جلد به زبان فارسی و شیوه کلامی و ادبی شامل بخشی از آیات قرآن.
۲) خواص الآیات، شرح و ترجمه
الدر النظیم فی خواص القرآن العظیم، در یک جلد به زبان فارسی و به شیوه کلامی شامل تفسیر تمام قرآن به ترتیب سوره‌ها در ترجمه و شرح تفسیر الدرالنظیم ابوالسعادات یافعی تمیمی است.
اگرچه مؤلف صریحا بیان نکرده است که ترجمه تفسیر یافعی است ولی اشاره می‌کند که آنچه را در‌این کتاب یاد می‌کند منقول از کتب اهل
عرفان و خواص سوره‌ها بر حسب ترتیب الدرالنظیم یافعی است.
این کتاب در ۱۲۹۹ ق در
بمبئی چاپ شده است.
ضیاء التفاسیر اثر
سید‌امیرمحمد صادق (م ۱۳۳۳ ق) فرزند
امیر ابوالقاسم خوانساری موسوی، از علما و
محدثین شیعه.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد بزرگ به زبان فارسی وشیوه روائی و استدلالی شامل تمامی قرآن کریم از آغاز لغایت انجام آن می‌باشد.
مؤلف پس از ذکر هر آیه، ترجمه مختصر فارسی آن را آورده سپس با بهره از روایات و احادیث ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل می‌پردازد.
این تفسیر در ۱۲۹۹ ق در تهران به قطع رحلی چاپ سنگی گردیده است.
ترجمة القرآن فی شرایط الایمان از
سیدمحمدتقی (۱۲۶۵ - ۱۳۳۳ ق) فرزند
سیدمیررضا حسینی قزوینی معروف به تقوی، از ائمه
فتوی و
تقلید و فقهای
عصر خویش. این تفسیر فارسی شامل پانصد آیه از آیات قرآن کریم است که مؤلف بر مذاق خود آنها را از قرآن مجید انتخاب نموده است و اکثر آنها در حالات اجتماعی
مسلمین و کیفیت
معامله مسلمین با
کفار و
معاشرت با یکدیگر است.
نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزند ارشد وی
سیدجواد تقوی می‌باشد.
آفتاب درخشنده اثر مؤیدالاسلام
میرزامحمدحسن (۱۲۸۷ - ۱۳۳۵ ق) فرزند
میرزاعلی جابری اصفهانی.
تفسیر مورد بحث به فارسی است و به کلیات
قرآن کریم و اثبات معجزات قرآنیه می‌پردازد این اثر در ۱۳۰۲ ش در
اصفهان چاپ سنگی گردیده است.
نور الهدی اثر
سیدعبدالحسین کمونه (۱۲۶۸ - ۱۳۳۶ ق) فرزند
سیدعلی ثابت آل کمونه نجفی، از علمای
نجف اشرف (
آل کمونه). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه استدلالی شامل
آیه نور.
مؤلف این اثر را به تفسیر آیه نور اختصاص داده و به سبک استدلالی و بهره از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) به تفسیر این آیه پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف موجود است.
آیات الاحکام فشندی از شیخ محمدعلی مشهور به
شیخ حمزه علی (۱۲۶۷ - ۱۳۳۸ ق) فرزند شیخ
محمدتقی فشندی قزوینی، از
علما و ائمه
تقلید قزوین.
مؤلف،
آیات احکام قرآن کریم را که بیش از ۳۰۰
آیه می‌شود استخراج نموده و به شرح و بیان احکام فقهی مذکور پرداخته و بر اساس کتب فقهیه ترتیب داده است که آغاز آن از کتاب طهارت و پایان در کتاب قضا و شهادات است.
نسخه خط مؤلف از مخطوطات کتابخانه کاتب این سطور (
عبدالحسین شهیدی صالحی) می‌باشد.
علوم القرآن اثر
سیدمحمد‌هارون (م ۱۳۳۹ ق) حسینی زنجیفوری (زنگی پوری) هندی، از
علمای امامیه در
هندوستان.
این کتاب به
زبان اردوست و مؤلف به تفسیر آیات قرآن کریم که دلالت در علوم و فنون علمیه است اشاره کرده و پس از استخراج آنها از قرآن مبسوطا
تفسیر و
تاویل نموده است. این کتاب در
هندوستان به چاپ رسیده است. حسینی زنجیفوری سه کتاب دیگر تالیف کرده است:
۱) توحید القرآن، در این کتاب آیات
توحید کلیة از قرآن استخراج و به زبان اردو شرح و تفسیر شده است. این کتاب در هندوستان چاپ شده است.
۲) امامة القرآن، مؤلف آیات قرآن مربوط به
امامت حضرت علی بن ابی طالب و
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) را استخراج کرده و به زبان اردو ترجمه و تفسیر نموده است. این کتاب در هندوستان به طبع رسیده است.
۳) خلاصة التفاسیر، به
زبان عربی و خلاصه‌ای از سه کتاب: توحید القرآن، امامة القرآن و علوم القرآن است.
بوارق القهر فی تفسیر سورة الدهر اثر
شیخ حبیب‌اللّه شریف (۱۲۶۲ - ۱۳۴۰ ق) فرزند
شیخ علی کاشانی، از علما و ائمه فتوی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف این اثر را به
سوره مبارکه الدهر اختصاص داده است و پس از ذکر آیه، به تفسیر و تاویل آن می‌پردازد.
مؤلف اثرات متعدد دیگری از خود به یادگار گذاشته است که
سید جواد شبر در کتاب خود
ادب الطف و
شیخ آقابزرگ تهرانی در
الذریعة به تفسیرهای
سوره اخلاص،
سوره فاتحه،
سوره فتح،
سوره اعلی،
سوره کوثر و
سوره ملک اشاره کرده‌اند.
آیات النازلة فی شان
علی (علیه‌السّلام) اثر
سیدعبدالحسین (۱۲۶۴ - ۱۳۲۴ ق) فرزند
سیدعبداللّه موسوی لاری، از
علمای فارس.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و روائی شامل آیاتی از قرآن که در فضائل و شان
حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) نازل گشته است. مؤلف با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) و منابع کهن به
تفسیر و
تاویل آنها پرداخته است.
این کتاب در ۱۳۱۹ ق در
شیراز چاپ سنگی شده است.
سید عبدالحسین چهار اثر دیگر تالیف نموده است بدین شرح:
۱) الآیات النازلة فی ذم الظلم و الجور یا تفسیر آیات الظالمین، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی شامل بیش از چهارصد آیه از قرآن که در ذم
ظلم و جور و غاصبین حقوق
آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل گردیده است. مؤلف با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) و منابع دیگر آنها را تفسیر و تاویل نموده است. این تفسیر در ۱۳۱۴ ق چاپ سنگی شده است.
۲) التنزیل فی بعض المتشابهات، در یک مجلد به زبان عربی که در آن آیات متشابهات قرآن را گردآوری نموده سپس به تفسیر و تاویل آنها به سبک لغوی و ادبی با بهره از
روایات و احادیث
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) پرداخته است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش سید
علی معروف به آیة اللاهی در لار موجود است.
۳) المحکم و المتشابه، در یک مجلد به زبان عربی و به شیوه ادبی که مؤلف در آن آیات محکم و متشابه را از قرآن مجید گردآوری نموده سپس به سبک ادبی و کلامی و با بهره از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) و منابع متقدمین به تفسیر و تاویل آنها پرداخته است. اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است.
۴) قرائة اهل البیت (
علیهم‌السّلام)، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی مؤلف در این اثر قرائات قرآن را که از طریق ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) رسیده است با اشاره به
نحو و
لغت شرح و بیان نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش در لار موجود است.
الجمان الحسان فی احکام القرآن اثر
سیدمحمود (متولد ۱۳۴۵ ق) فرزند
سیدمهدی دهسرخی اصفهانی، از
علما و
اصولیین امامیه. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از
قرآن کریم.
مؤلف
آیات احکام را جمع کرده سپس با بهره از
روایات ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) به سبک استدلالی به بحث فقهی آیات پرداخته است.
این تفسیر ابتدا در
تهران در ۱۳۷۸ ق چاپ سنگی گردیده سپس در
نجف تجدید طبع شده است.
البیان فی تفسیر بعض سور القرآن از
سیدعبدعلی معروف به سیدابوتراب (۱۲۱۷ - ۱۳۴۶ ق) فرزند
سیدابوالقاسم موسوی خوانساری نجفی، از ائمه
فتوی و
تقلید و مدرسین
حوزه علمیه نجف.
مؤلف با انتخاب بعضی از
سوره‌های قرآن کریم و بهره از روایات خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) به تفسیر آیات سوره‌های مذکور پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف را
شیخ آقابزرگ تهرانی در کتابخانه مفسر در
نجف اشرف مشاهده نموده است.
سید عبد
علی کتاب دیگری به نام لب الالباب فی تفسیر احکام الکتاب دارد که آیات الاحکام را از قرآن استخراج کرده و آنها را با بهره‌گیری از
روایات و احادیث اهل بیت (
علیهم‌السّلام) و به ترتیب کتب فقهیه (از طهارت تا دیات) مرتب کرده و بحث و تفسیر نموده است. نسخه آن به خط مؤلف در کتابخانه وی در نجف دیده شده است.
آیات الحجة و الرجعة اثر شیخ
محمدعلی (زنده در ۱۳۵۰ ق) فرزند شیخ
حسن‌علی همدانی حائری، از محققین و
فقیه اصولی.
این تفسیر به دو مساله
حجت و
رجعت اختصاص داده شده است که مؤلف ۳۱۳ آیه از قرآن کریم به تعداد
اصحاب و انصار
حضرت حجت بن الحسن (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هنگام
ظهور وی و همچنین به عدد اصحاب
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
جنگ بدر را شرح و تفسیر کرده و به همان ترتیب سوره‌ها و آیات در قرآن تنظیم نموده سپس با بیان وافی و رسا و ذکر نکات دقیق و تحقیقات ظریف و بهره از روایات ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) به بیان آیات مذکور پرداخته است و دارای فهرست منظمی است که محل آیه و سوره‌ای را که در آن کلمه حضرت حجت (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) تاویل گردیده معین می‌دارد.
کشف الحجاب عن وجوه اعجاز بعض آیات الکتاب اثر
شیخ مصطفی (زنده ۱۳۵۰ ق) فرزند
شیخ مرتضی خوئی، از علمای معاصرین.
تفسیر مورد بحث شامل بعضی از آیات قرآن که مورد ایراد واقع شده می‌باشد. مؤلف آن را در رد اعترافات و اشکالات به شیوه کلامی و به
زبان عربی در یک مجلد تدوین نموده است.
این کتاب در ۱۳۶۶ ق در
مشهد چاپ شده است.
تفسیر کاشانی از
شیخ سلیمان (م ب ۱۳۵۰ ق) فرزند
ابوالقاسم کاشانی،
عالم فقیه.
تفسیر مورد بحث به زبان عربی و
فارسی است. مؤلف پس از ذکر قطعه‌ای از آیات
قرآن کریم با ترجمه و تفسیر اجمالی به فارسی آیات مذکور را به عربی تفسیر می‌نماید و نیز تحت عنوان فصل فی التفسیر و التنزیل، فصل فی بیان الالفاظ، فصل فی خواص الآیات، آن را مرتب نموده و با بهره از
روایات و احادیث خاندان عصمت (
علیهم‌السّلام) از تفاسیر دیگر نیز گاهی نقل می‌کند: جلد اول از آغاز قرآن تا
سوره اعراف را دربردارد.
نسخه اصل به خط مؤلف از مخطوطات
کتابخانه آیت الله مرعشی در
قم (شماره ۶۸۱۰) محفوظ است.
خلاصة التفاسیر اثر
شیخ محمود تهرانی (زنده ۱۳۵۲ ق) از دانشمندان معاصر. تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی و شیوه ادبی شامل تمام قرآن کریم است که بیشتر به ترجمه شباهت دارد. در یک صفحه آیات قرآن را آورده و در مقابل آن ترجمه فارسی و بعضی توضیحات لازم داده است.
این کتاب در ۱۳۵۲ ق به تصحیح مرحوم شعرانی در
تهران طبع و منتشر شده است.
مقتنیات الدرر اثر
سیدعلی (۱۲۷۰ - ۱۳۵۳ ق) فرزند
سیدحسین موسوی لاریجانی حائری مشهور به
حائری، از ائمه
فتوی و
مفسرین امامیه.
تفسیر مورد بحث به
زبان عربی و تمامی
قرآن کریم در دوازده جلد است. مؤلف پس از ذکر آیه شریفه قرآن به تفسیر آیه می‌پردازد و عمده شرح و بیانات وی مستند به
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) می‌باشد و از تفسیرهای کهن و نقل اقوال
ابن عباس بهره گرفته است.
این تفسیر در
الذریعة سهوا تفسیر فارسی معرفی گردیده است که جلد اول آن در ۱۳۳۷ ش آغاز و جلد دوازدهم یعنی تمامی دوره در ۱۳۴۱ ش توسط دارالکتب الاسلامی از چاپ خارج گشته است. نام کامل آن (مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر) است.
حائری دارای تفسیر دیگری به فارسی است که برای شاگردان خود در تهران بیان نموده و اکنون مخطوط می‌باشد.
انوار القرآن از
سیدراحت حسین (۱۲۹۷ - ۱۳۵۵ ق) فرزند
سیدظاهر حسین رضوی کوپال پوری هندی، از اعیان
علمای شیعه.
این تفسیر به
زبان اردو در چند جلد بزرگ است و قسمت‌هایی از آن در مجله الشمس که در
هندوستان منتشر می‌شد در ۱۳۵۵ ق به چاپ رسیده است و سبک مفسر کلامی روائی با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) می‌باشد.
قاموس غریب القرآن اثر شیخ
میرزامحمد (م ۱۳۵۵ ق) فرزند شیخ
میرزاحسین خلیلی تهران ی، از
علما و ادبای
امامیه (
آل خلیلی). این تفسیر در یک مجلد بزرگ به زبان عربی و به شیوه لغوی و ادبی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف اثر خویش را بر حروف الفبائی ترتیب داده و بعد به ترتیب
سوره‌های قرآن در سه فصل تنظیم نموده نخست نام
سوره را یاد می‌کند و بعد کلمات غریب و الفاظ مشکله سوره مذکور را ذکر نموده و مشهورترین تفسیر و معروفترین معانی کلمات را یادآوری می‌کند و نیز در حواشی آن تعلیقات مفید و نفیسی افزوده است. این کتاب را تفسیر کبیر خلیلی نیز می‌نامند. میرزا محمد خلیل تهرانی اثر دیگری نیز دارد که آن را غریب القرآن یا تفسیر صغیر خلیلی نامیده‌اند. این کتاب تلخیصی است از تفسیر کبیر مفسر که برای سهولت متن مطالب آن را خلاصه کرده است. هر دو تفسیر از نظر صاحب
الذریعة گذشته است.
نسخه اصل آن به خط مؤلف در کتابخانه وی در
نجف اشرف موجود می‌باشد.
آیات ظهور اثر شیخ
علیقلی دهخوارقانی (م ۱۳۵۵ ق) از خطباء مشهور
آذربایجان، ادیب و شاعر
شیعی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی و به شیوه استدلالی و ادبی شامل بخشی از
قرآن کریم است. مؤلف در این اثر ۱۱۰
آیه از آیات قرآن را که در شان
ظهور حضرت حجت بن الحسن (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) و
رجعت ایشان نازل گردیده است گردآوری نموده سپس با بهره از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) و ذکر اشعار خویش
تفسیر و
تاویل کرده است.
مؤلف این کتاب را که در ۱۳۵۰ ق تدوین نموده در حاشیه قصیده غدیریه خود در ۱۳۵۱ ق به طبع رسانده است.
ناسخ التفاسیر اثر
سیدمحمد عصار (۱۲۶۶ - ۱۳۵۶ ق) فرزند
سیدمحمود حسینی لواسانی مشهور به عصار، از
علما و افاضل
عصر خویش پدر
سیدکاظم عصار.
این تفسیر در سه مجلد به زبان فارسی و به شیوه روائی و استدلالی شامل تمام قرآن کریم است.
مؤلف نخست آیه شریفه را آورده سپس به ترجمه فارسی آن پرداخته و بعد به تناسب
سوره،
آیات را یاد می‌کند و با بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت (
علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل آنها مبادرت نموده است.
نسخه اصل به خط مؤلف (شماره ۱۵۶۰) ثبت دفتر
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی می‌باشد.
تفسیر کیوان اثر
ملاعباسعلی (۱۲۷۷ - ۱۳۵۷ ق) فرزند شیخ
ملااسماعیل قزوینی معروف به کیوان،
حکیم عارف شیعی.
این تفسیر در چهار مجلد به زبان فارسی و به شیوه کلامی و حکمی شامل تمام قرآن کریم.
مؤلف خود در مقدمه آن می‌نویسد: استناد و استدلال این تفسیر فقط بر مدلول لفظی آیه است نه به
حدیث و خبر اعم از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا حدیث به معنی اخص و از
ائمه اثنی عشر (علیهم‌السّلام) و نیز این تفسیر نه اینکه بر مبنای
تفسیر صافی واصفی و
تفسیر برهان است که اکثرا آیات را به اخبار و احادیث ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) و گاهی از حضرت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نه بر اساس
حکمت و
عرفان مانند
تفسیر صدرالمتالهین شیرازی و یا تاویلات
محیی الدین اعرابی و یا
نیشابوری و غیره باشد.
تفسیر کیوان را می‌توان مستدرکی بر تفسیرهای گذشتگان به حساب آورد مگر در وجوه مشترک مانند اعراب و ترکیب جمله‌ها و لغات و لوازم مشترکه که هیچ تفسیر از آن مستثنا نیست و نمی‌توان خالی از آنها باشد.
زمان نزول هر یک از مکررات قرآن را کیوان خیلی دور از هم می‌داند و می‌گوید که عیب ندارد و گوینده را از
فصاحت و
بلاغت نمی‌اندازد که یک مطلبی را که گفته برای قومی دو سال دیگر برای قوم دیگر همان مطلب را به همان عبارت بگوید بلکه بی فاصله دو سال نیز زیرا عوض شدن مخاطب مجوز تکرار لفظی و معنوی است. مؤلف پس از ذکر مقدمه‌ای کوتاه که شامل اقسام
هنر مفسرین است به تفسیر بسمله و بعد تفسیر
سوره الحمد پرداخته و نیز بحث خویش را تحت عنوان بیان اول، و بیان دوم تفسیر خویش بیان می‌کند و نیز قسمتی از تفسیر خود را بین الهلالین به ربی یاد کرده است. این تفسیر در
تهران از ۱۳۱۰ لغایت ۱۳۱۵ش در چهار مجلد طبع گردیده است.
ملاعباسعلی کیوان تفسیر دیگری در سه مجلد به
زبان عربی و شیوه عرفانی و کلامی شامل تمام قرآن کریم دارد که از سوره الحمد آغاز کرده و به
سوره الناس ختم کرده است. مؤلف این اثر را کتاب ثمرة الحیاة یا میوه زندگانی در شرح حال خویش ذکر نموده است.
نسخه خط مؤلف نزد احفاد وی موجود است.
آیات البینات از
شیخ یوسف (۱۲۹۱ - ۱۳۵۷ ق) فرزند
احمد گیلانی نجفی، از
علمای گیلان ادیب و شاعر.
تفسیر مورد بحث در بیان و تفسیر شصت آیه از قرآن کریم است که اختصاص به فضائل
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) دارد.
این کتاب در
رشت به سال ۱۳۳۱ ق طبع شده است.
کرائم القرآن اثر
سیدابوالقاسم تبریزی (۱۲۸۶ - ۱۳۶۲ ق) فرزند
سیدمحمدرضا حائری طباطبائی معروف به علامه، از علمای
حائر شریف.
این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی شامل بخشی از قرآن است.
مؤلف در این اثر به شیوه کلامی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام)، بعضی از آیات را که مورد توجه و نظرش بوده است
تاویل و
تفسیر کرده است. نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندش
سیدصادق طبیب معروف به علامه در
کربلا موجود است.
علامه تبریزی چند تفسیر دیگر بر قرآن نوشته است از آن جمله: آداب القرائة: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی شامل بخشی از قرآن.
مؤلف به ذکر قراءآت و
تجوید و تفسیر بعضی از کلمات غریب و مشکل قرآن پرداخته است.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی نزد فرزندش سید صادق طبیب در کربلا موجود است.
انوارالبیان فی تفسیر القرآن اثر
مولوی غلامعلی (۱۲۸۳ - ۱۳۶۷ ق) فرزند
حاج اسماعیل بهاونکری هندی، از علمای مجاهد
شیعه در
هندوستان. وی اکثر
عمر خویش را به مبارزه و
جهاد و
دفاع از
تشیع گذراند. مؤلفات وی از یکصد و بیست مجلد بیشتر است و اکثر آنها به چاپ رسیده از جمله در فنون قرآن و تفسیر. همچنین مجله‌ای به نام راه نجاة به گجراتی منتشر می‌کرد که حاوی نشر فرهنگ خاندان
عصمت و
نبوت بوده.
تفسیر وی به گجراتی در سه مجلد و با بهره‌گیری از احادیث و
روایات ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) تالیف گردیده و در
هندوستان به چاپ رسیده است.
مولوی غلام
علی اثر دیگری به نام قصص الانبیاء دارد که شامل بخشی از قرآن و شرح و بیان داستان‌های
پیامبران از
حضرت آدم تا
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌باشد که با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه طاهرین (
علیهم‌السّلام) تالیف نموده است.
این کتاب در سه مجلد در هندوستان به چاپ رسیده است.
تفسیر خراسانی
حائری اثر
سیدمیرزا‌هادی (۱۲۹۷ - ۱۳۶۸ ق) فرزند
سیدعلی بن بجستانی معروف به خراسانی
حائری، از متکلمان و
مراجع تقلید شیعه و مشاهیر مدرسین
حوزه علمیه کربلا. مؤلف از
مفسران شیعه است که چهار اثر در علوم
تفسیر نگاشته است و آنها به شرح زیر است:
۱) البیان فی تفسیر القرآن، در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه ادبی شامل بخشی از قرآن. مؤلف در مقدمه خود می‌نویسد مقصود از تالیف این تفسیر عرض معنی و تفسیر الفاظ و لغات و اعراب می‌باشد و نسخه موجود قسمتی از قرآن است.
۲) تفسیر الکبیر، در چند مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی مؤلف در این اثر خود تمامی وجوه تفسیر آیه را با بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) نگاشته است و مجلد اول از آغاز قرآن کریم تا
سوره مبارکه هود می‌باشد.
۳) تفسیر الوسیط، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه ادبی و روائی دارای مقدمه و ظاهرا مؤلف موفق به اتمام آن نگشته است. مؤلف در تفسیر هر
آیه جوانب ادبی آیه را از لغت و اعراب و سایر موارد ذکر نموده و از روایات ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) بهره گرفته است.
۴) تکمله بر تفسیر القمی، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه روائی، شامل بخشی از قرآن. مؤلف در این اثر خود که در نوع خویش بی نظیر است روایات و احادیث
عامه را که موافق با روایات
علی بن ابراهیم قمی در تفسیر اوست گردآوری نموده و تکمله‌ای بر
تفسیر قمی از طرق عامه نگاشته است.
تمامی تفسیرهای چهارگانه مفسر به خط مؤلف نزد سبط وی
سیدحسین جلالی در
کربلا محفوظ بوده و امروزه نسخه‌های مذکور نزد
سیدمحمدرضا جلالی از محققین معاصر موجود است.
محمد و القرآن اثر
شیخ کاظم (۱۳۰۲ - ۱۳۶۹ ق) فرزند
سلمان حلی کاظمی آل نوح، از خطبای
منبر حسینی و متکلمان امامیه (
آل نوح). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیاتی از قرآن مجید را که در شان
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل گردیده گردآوری نموده سپس به سبک کلامی و ادبی و بهره‌گیری از روایات و احادیث به تفسیر و تاویل می‌پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه او در
کاظمین موجود است و در سال ۱۹۳۶ م در
بغداد طبع گردیده است.
القرآن و العترة اثر
شیخ محمدعلی شاه آبادی (اصفهان ۱۲۹۲ - تهران ۱۳۶۹ ق) فرزند
شیخ محمدجواد اصفهانی معروف به شاه آبادی، از ائمه
فتوی و
تقلید و مدرسین
فلسفه در
تهران. وی از جمله
علمای امامیه است که چند اثر در
علوم قرآن و فنون تفسیر از خود باقی گذاشته است:
۱) القرآن و العترة، این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی و روائی شامل بخشی از قرآن. مؤلف در اثر خویش آیاتی از قرآن را که در فضائل خاندان عترت و طهارت (
علیهم‌السّلام) نازل گردیده است گردآوری نموده سپس با مشرب حکمی خود و سبک استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آنها می‌پرداز. این اثر در سال ۱۳۶۸ ق در تهران طبع گردیده است.
۲) الانسان و الفطرة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی که در آن آیه فطرة اللّه التی فطر الناس
را عنوان نموده و به اثبات
توحید با مشرب فلسفی و بهره از روایات و احادیث خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) پرداخته است. و این تفسیر در سال ۱۳۶۸ ق چاپ سنگی گردیده است.
۳) الایمان و الرجعة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه حکمی و استدلالی مؤلف آیه اذا وقع القول اخرجنا دابة
را عنوان نموده و با سبک فلسفی و استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) بحث زیبائی را در
رجعت یاد کرده است.
این اثر ضمن مجموعه تفسیرهای یاد شده در سال ۱۳۶۸ ق در تهران طبع گردیده است.
التبیان فی معانی القرآن اثر
سیدحسین عرب باغی (م ۱۳۶۹ ق) فرزند
سیدنصراللّه موسوی عرب باغی ارومی تبریزی، از علمای کثیر التالیف
قرن چهاردهم.
بیش از هشتاد اثر از خود به یادگار گذاشته (
خانبابا مشار هفتاد و هشت عنوان کتب چاپی وی را ضبط کرده است). تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی به شیوه کلامی و استدلالی شامل تمامی
قرآن کریم است.
شیخ آقابزرگ تهرانی در
الذریعة آن را از کتب مطبوع وی ذکر نموده است. همچنین در
علوم قرآن کتاب دیگری به نام دلائل القرآن دارد در یک مجلد به زبان فارسی در رد مقاله
همدانی و در سال ۱۳۴۵ ق در
تبریز طبع گردیده است.
تحفة الاخوان فی نقد کتاب آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن اثر
شیخ ضیاءالدین عبدالحسین (۱۳۱۵ - ۱۳۷۰ ق) فرزند
شیخ محمدصادق خاصی کاظمی، از محققان و علمای خاندان
آل خاصی. وی از جمله محققین
شیعه است که چند تفسیر در
علوم قرآن و فنون تفسیر از خود باقی گذاشته و اکثر آنها بر اساس استدراک و نقد است و آنها عبارتند از:
۱) تحفة الاخوان فی نقد کتاب آلاء الرحمن در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم. مؤلف اثر خویش را در استدراکات و حواشی و تعلیقات و همچنین نقد و تحلیل بر
تفسیر آلاء الرحمن شیخ محمدجواد بلاغی (۱۲۸۲ - ۱۳۵۲ ق) قرار داده است نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در
کاظمین محفوظ است.
۲) النقد الجمیل
علی تفسیر انوارالتنزیل: در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن است. مؤلف در این اثر مستدرکاتی بر حواشی
شیخ بهائی بر تفسیر
انوارالتنزیل ابی سعید عبداللّه بیضاوی (م ۶۸۵ ق) نگاشته و همچنین نقد و تحلیلی بر سخنان بیضاوی دارد. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مؤلف در کاظمین موجود است.
۳) حواشی و تعلیقات بر تفسیر
تنزیه القرآن عن المطاعن، تالیف
عبدالجبار معتزلی در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از
قرآن کریم. مؤلف در این اثر نقد و تحلیل نفیسی بر تفسیر تنزیه القرآن عن المطاعن نگاشته است.
نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن اثر
شیخ محمد نهاوندی (زنده در ۱۳۷۰ ق) فرزند
شیخ عبدالرحیم تهرانی نهاوندی خراسانی.
این تفسیر در چهار مجلد به
زبان عربی و
فارسی شامل تمامی
قرآن کریم از آغاز تا انجام است. دارای مقدمه مبسوط در چهل طرفه. مؤلف ابتدا بحث خویش را به کلیات قرآن مجید اختصاص داده سپس به تفسیر از
سوره الحمد شروع نموده است. شیوه او استدلالی است و از
روایات و احادیث خاندان
نبوت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) نیز بهره گرفته است.
این تفسیر بین سال‌های ۱۳۵۷ - ۱۳۷۰ ق در
تهران به چاپ سنگی و قطع رحلی طبع گردیده است.
نور العرفان و کشف اسرار الفرقان اثر
شیخ محمد (متولد ۱۳۰۱ ق - زنده در ۱۳۷۰ ق) فرزند
محمدجعفر غروی گلپایگانی، از
علما و افاضل
عصر خویش. تفسیر مورد بحث در چهار مجلد به زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل مجموعه‌ای از سوره‌های کوچک قرآنی است که در
تهران چاپ و منتشر گردیده است.
آثار دیگری در تفسیر از غروی گلپایگانی به شرح ذیل وجود دارد:
۱) تفسیر
سوره بقره.
۲) تفسیر
سوره آل عمران و
نساء.
۳) تفسیر سوره‌های
مائده و
انعام و
اعراف.
تفسیرهای فوق در تهران چاپ و منتشر گردیده است.
۴) تفسیر سوره حمد به زبان فارسی و شیوه استدلالی در
قم طبع گردیده است.
۵) تفسیر پنج
سوره که در
نماز خوانده می‌شود:
توحید، حمد،
نباء،
اعلی،
نصر توسط موسسه دینیه سنقر طبع گردیده است.
مؤلف به سبک استدلالی و بهره از روایات و احادیث خاندان عصمت و طهارت به
تفسیر و
تاویل سوره‌های یاد شده پرداخته است.
التبیین فی شرح آیات المواعظ و البراهین اثر
شیخ میرزا ابوتراب قزوینی شهیدی (۱۲۷۸ - ۱۳۵۷ ق) فرزند
میرزاابوالقاسم بن شهید ثالث، از
علمای امامیه و
مفسران شیعه و
مراجع تقلید در
تهران. تفسیر مذکور در پنج مجلد بزرگ فارسی است.
جزء اول آن از سوره فاتحة الکتاب تا آخر سوره نساء و جزء دوم از اول سوره مائده تا آخر
سوره یونس و جزء سوم از اول
سوره هود تا آخر
سوره حج و جزء چهارم از اول
سوره مؤمنون تا آخر
سوره زمر و جزء پنجم از اول
سوره مؤمن تا آخر قرآن می‌باشد.
مفسر در تفسیر خود از شیوه
تفسیر قرآن به قرآن، و نیز
روایات استفاده کرده است و سعی کرده در بعضی از موارد مطالب فلسفی را با معارف آیات و روایات عجین نماید. تفسیر مذکور جامع است بین
حکمت و
فلسفه و
کلام و روایات و تفسیر قرآن با قرآن. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه
عبدالحسین شهیدی صالحی در قزوین محفوظ است.
آقابزرگ تهرانی آن را در
الذریعة یاد نکرده است اما در شرح حال مفسر در
نقباء البشر می‌نویسد هنگام ملاقاتش با مفسر در تهران آن را نزد وی مشاهده نموده است.
میرزا ابوتراب شهیدی اثر دیگری به نام تفسیر آیه نور دارد که در ۱۳۳۱ ش در تهران به چاپ رسیده است.
الفرقان فی تفسیر القرآن اثر
سیدعلینقی (م ح ۱۳۵۷ ق) فرزند
ابوالحسن نقوی لکنهوی هندی، از علمای شیعه در
هندوستان.
این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی شامل تمام قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر پس از ذکر آیات قرآن به شیوه استدلالی و بهره‌گیری از روایات و احادیث خاندان
نبوت (
علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل پرداخته و مقدمه‌ای در بیش از یکصد صفحه به آن نگاشته است. سپس به تفسیر سوره الحمد می‌پردازد. این اثر در مجله ماهانه الرضوان
لکنهو به تدریجتا
ذی الحجة سال ۱۳۵۳ ق به طبع رسیده است. همچنین نسخه اصل به خط مؤلف نزد فرزندانش در لکنهو موجود است.
تنزیل الآیات الباهرة فی فضل العترة الطاهرة اثر
سیدعبدالحسین شرف‌الدین (۱۲۹۰ - ۱۳۷۷ ق) فرزند
سیدیوسف موسوی، از
متکلمین امامیه و صاحب کتاب گرانقدر
المراجعات.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در اثر خویش آیات نازل شده در شان
حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) و خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) را که شامل یکصد آیه می‌باشد از قرآن گردآوری نموده و با تکیه به
صحاح و
کتب عامه در اثبات فضائل و
امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) تفسیر نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مؤلف در صور موجود است.
اثر قرآن پژوهی دیگر او تفسیر آیة المودة: قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی
که در مجله العرفان صیدا طبع گردیده است.
آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء اثر
سیدمحیی‌الدین موسوی غریفی (زنده در سال ۱۳۷۷ ق) از
علمای شیعه در
قرن چهاردهم هجری.
این تفسیر در یک جلد به
زبان عربی و شیوه کلامی شامل شرح
آیه تطهیر است.
مؤلف در این اثر به تفسیر آیه ۳۳
سوره الاحزاب (انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا)
به سبک استدلالی با بهره‌گیری از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) پرداخته و اثبات نموده است که این آیه در حق پنجتن آل عباء (
علیهم‌السّلام) نازل گردیده است. این اثر در سال ۱۳۷۷ ق در
نجف اشرف چاپخانه العلمیه طبع گردیده است.
تفسیر جابری اثر
شیخ محمدحسن (شیراز ۱۲۸۷ - اصفهان ۱۳۷۶ ق) فرزند
علی بن محمود جابری انصاری اصفهانی، از
علمای اصفهان. تفسیر مورد بحث در دو مجلد به
زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل بخشی از
قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر به تفسیر
سوره حمد و قسمتی از
سوره بقره پرداخته است بدین ترتیب که پس از ذکر آیه به سبک استدلالی و بهره از روایات و احادیث خاندان
عصمت و
نبوت (
علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آیه می‌پردازد.
مجلد اول در اصفهان (سال ۱۳۲۷ ش) در پانصد صفحه و مجلد دوم در ۳۶۶ صفحه طبع گردیده است.
آیة التطهیر اثر
سیدمحمدسعید (۱۳۳۳ - ۱۳۷۸ ق) فرزند
سیدناصرحسین بن
سیدحامدحسین آل صاحب عبقات، از علمای شیعه در هندوستان (
آل صاحب عبقات) این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی شامل شرح آیه ۳۳
سوره احزاب (انما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا)
است. مؤلف به شیوه کلامی و با بهره‌گیری از
روایات و احادیث
عامه به
تفسیر می‌پردازد. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه صاحب عبقات در
هندوستان موجود است. اثر دیگر او تفسیر آیة الولایة در یک مجلد به
زبان عربی. مؤلف در‌این اثر به تفسیر
آیه ولایت به سبک کلامی و با بهره‌گیری از روایات و احادیث عامه پرداخته،
خلافت و
امامت حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) را اثبات نموده است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه صاحب عبقات در هندوستان موجود است.
کانون عفت قرآن اثر
شیخ محمدباقر کمره‌ای (۱۳۲۳ ق زنده در ۱۴۱۵ ق) فرزند
احمد کمره‌ای خمینی، از علمای محقق معاصر.
مؤلف تفسیرهای گوناگون مختلف بر چند سوره از قرآن کریم نگاشته است که دو تفسیر از آن میان به طبع رسیده است یکی به نام کانون عفت قرآن و دومی به نام کانون حکمت قرآن.
۱) کانون عفت قرآن، در یک مجلد به
زبان فارسی شامل تفسیر
سوره مبارکه یوسف است. مؤلف پس از ذکر آیات به سبک کلامی و بهره‌گیری از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل می‌پردازد. این اثر در سال ۱۳۲۴ ش در
تهران در ۲۸۵ صفحه طبع گردیده است.
۲) کانون حکمت قرآن، در یک مجلد به زبان فارسی شامل تفسیر
سوره لقمان است. مؤلف پس از ذکر آیه به سبک کلامی و روائی و با بهره‌گیری از
روایات و احادیث ائمه اطهار (
علیهم‌السّلام) به تفسیر و تاویل می‌پردازد. این اثر در سال ۱۳۲۳ ش در تهران طبع گردیده است.
تفسیر اردوبادی اثر
شیخ محمدعلی (۱۳۱۲ - ۱۳۸۰ ق) فرزند
میرزاابوالقاسم اردوبادی تبریزی نجفی، از علمای معاصر. این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی است. مؤلف در اواخر
عمر خویش به تفسیر
قرآن مجید پرداخت و
اجل به او مهلت نداد که آن را به اتمام برساند. فقط یک مجلد را پایان داد. این اثر آخرین تالیفات اوست.
و آن را به سبک کلامی و ادبی دارای شواهد
شعر و بیان اعراب و
لغت و تفسیر کلمات غریب و با استفاده از روایات ائمه معصومین (
علیهم‌السّلام) نگاشتته است.
نسخه اصل به خط وی در کتابخانه او در
نجف اشرف موجود است.
اثر دیگر این مؤلف تفسیر
سوره اخلاص، در یک رساله مختصر به زبان عربی و شیوه کلامی است.
این تفسیر در مجله تراثنا (شماره چهارم، سال اول بهار سنه ۱۴۰۶، ۱۹۹ - ۲۰۸) با تحقیق و مقدمه شیخ جعفر بن شیخ عباس
حائری به طبع رسیده است.
اللئالی الحسان فی تفسیر القرآن اثر
شیخ حسن مطر خویبراوی ناصری (۱۳۲۸ - زنده در ۱۳۸۰ ق)، از علمای معاصر
شیعه در جنوب
عراق صاحب کتاب الاجتهاد و التقلید که در ۱۹۵۸ م در نجف طبع گردیده است. این تفسیر در دو مجلد به
زبان عربی و شیوه کلامی و ادبی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف از
روایات و احادیث خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) در تفسیر خویش استفاده کرده است. این اثر در سال ۱۹۶۷ - ۱۹۶۸ م در نجف اشرف طبع گردیده است.
تفسیر سوره نور اثر
شیخ میرزاخلیل (۱۳۱۷ ق) فرزند ابی طالب صمیره کمره‌ای. این تفسیر در دو مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف این اثر خویش را اختصاص به
تفسیر و
تاویل سوره نور داده است.
او پس از ذکر هر
آیه به ترجمه فارسی می‌پردازد سپس به سبک کلامی و استدلالی و با استفاده از روایات و احادیث خاندان عصمت و نبوت (
علیهم‌السّلام) آیه را تفسیر و تاویل می‌کند.
این تفسیر در
تهران به سال ۱۳۲۵ ش طبع گردیده است.
مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن اثر
سیدمرتضی (زنده در ۱۳۸۱ ق) فرزند سید احمد موسوی مشهور به مستنبط غروی. این تفسیر در سی مجلد به زبان فارسی شامل تمام قرآن به شیوه استدلالی است.
مؤلف در این اثر هر یک جزء از قرآن مجید را در یک مجلد تفسیر نموده است و مجلد سی‌ام آن که شامل سوره‌های کوچک است به سبک استدلالی و با استناد به روایات
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) تدوین شده است. مجلد آخر این اثر در
تبریز به سال ۱۳۸۱ ق به قطع وزیری طبع گردیده است.
تفسیر خالصی اثر
شیخ محمد (۱۳۰۸ - ۱۳۸۳ ق) فرزند
شیخ مهدی بن
شیخ حسین خالصی کاظمی، از
متکلمین شیعه (
آل خالصی). این تفسیر شامل چند رساله و کتاب به
زبان فارسی و
عربی به شیوه استدلالی و کلامی است و بخشی از قرآن کریم را دربردارد. این اثر در تهران به سال ۱۳۲۳ ش طبع گردیده است.
اثر قرآن پژوهی دیگر همین مؤلف تفسیر الهدی و الشفاء فی تفسیر آیات رب الارض و السماء نام دارد. در یک جلد به
زبان فارسی به سبک استدلالی و کلامی که در تهران در ۱۳۲۵ ش طبع گردیده است.
حقیقة الابداع فی تفسیر کلمة الاسترجاع اثر
سیدعبداللّه (۱۳۰۰ - ۱۳۸۴ ق) فرزند
سیدحسن برهان سبزواری.
تفسیر مورد بحث در شرح و بیان
آیه ۱۵۶
سوره بقره (الَّذِینَ اِذَا اَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا اِنَّا لِلَّهِ وَاِنَّا اِلَیْهِ رَاجِعُونَ)
می‌باشد که مفسر مبسوطا به تفسیر این آیه کریمه پرداخته است. نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه مفسر در
سبزوار محفوظ است.
برهان سبزواری دارای تفسیرهای دیگری است به شرح ذیل:
۱) آیة الخلافة، در بیان و تفسیر آیه سی‌ام از سوره بقره (وَاِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ اِنِّی جَاعِلٌ فِی الارْضِ خَلِیفَةً قَالُوا)
که با بهره‌گیری از روایات به تفسیر این آیه پرداخته و موارد زیادی از مطالبی را که میرزا
حسین علوی سبزواری متعرض آنها نشده است استدراک نموده است.
۲) الجوهر الفرید فی اسرار سورة التوحید، در بیان و شرح
سوره توحید که به طور مبسوط به تفسیر سوره توحید پرداخته است.
۳) غایة الافاده فی اسرار الشهادة، در تفسیر و بیان آیه شهد اللّه انه لا اله الا هو.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه وی در سبزوار محفوظ است.
بیان السعادة تفسیر عرفانی شیعی به
زبان عربی که عنوان کاملش بیان السعادة فی مقامات العبادة و تالیف عارف
قرن چهاردهم هجری
حاج سلطان محمد گنابادی ملقب به
سلطانعلی شاه از اقطاب
سلسله نعمت اللهیه است.
این اثر دومین تالیف مؤلف است و اساس آن مانند سایر تفاسیر شیعی استشهاد به اخبار
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است ولی در عین حال فقط اقتصار به احادیث نشده، رموز و اشارات و لطائف عارفانه همراه با بحوث فلسفی نیز در جای مناسب آن ذکر شده
در حالیکه از نکات کلامی و
احکام فقهی نیز
غفلت نشده است. از نظر فلسفی، مؤلف غالبا از روش
ملاصدرا و استاد خویش
حاج ملا‌هادی سبزواری پیروی کرده است.
بطور کلی این تفسیر از جهات عدیده امتیازات خاص خود را دارد که اهم آنها عبارتند از:
۱. مؤلف بین آیات قرآنی که بترتیب یکدیگر واقع شده، از حیث معنی نیز ارتباط قرار داده است.
۲. همه آیاتی که مربوط به
اصول عقاید و
کفر و
ایمان است به مقام
ولایت تفسیر شده و کفر به
خدا را غالبا به کفر به مقام ولایت و همچنین ایمان را نسبت به ولایت تعبیر و تفسیر نموده، بلکه کلمه رب که استعمال می‌شود دو تعبیر برای آن قرار داده: رب مطلق که مقام
الوهیت است و رب مضاف که عبارت از مقام ولایت باشد.
۳. موضوعات مشکله و مطالبی که از نظر کلامی و عرفانی مورد اشکال است، مانند مساله
معراج و
معاد را که اختلافات زیادی بین دانشمندان اسلامی در باب آن واقع شده، با بیان عرفانی و فلسفی شرح و حل شده است.
۴. در بیشتر موارد سعی شده بین اخبار مختلفه که در تفسیر یک آیه ذکر شده جمع و تطبیق شود، مانند شجره منهیه که اخبار در آن باب مختلف است و مؤلف طوری آنرا تفسیر نموده و از آیات و اخبار استنباط کرده که با همه اقوال وفق می‌دهد. تفسیر با خطبه‌ای شروع می‌شود که مؤلف در آن عقاید دینی خود را بطور تفصیل ذکر نموده است. پس از خطبه یک مقدمه نوشته که مشتمل بر چهارده فصل به عدد چهارده معصوم (
علیهم‌السّلام) است. و حقیقت
علم و مراتب تنزلات قرآن و ظهورات مختلفه آن را در عوالم مختلفه طولی و آخرین ظهور آن در لباس لفظ و صورت و همچنین معنی
تفسیر به رای و سپس آنچه دانستن آن برای شخص مفسر لازم است را مشروحا ذکر نموده، آنگاه تفسیر قرآن مجید را شروع کرده است.
تالیف این تفسیر در سال ۱۳۱۱ قمری به اتمام رسید و چاپ اول آن در سال ۱۳۱۴ قمری در دو جلد منتشر شد این تفسیر در سال ۱۳۸۵ قمری مجددا در چهار جلد بصورت منقحی به طبع رسید.
توضیحات جدیدی به صورت سه کتاب مجزا به نام‌های رهنمای
سعادت، قرآن مجید و سه داستان اسرارآمیز عرفانی، و سه گوهر تابناک از دریای پرفیض کلام الهی به چاپ رسیده و در بیروت چاپ شده است.
تفسیر اثنی عشری اثر
سیدحسین (۱۳۱۸ - ۱۳۸۴ ق) فرزند
حاج آقا احمد حسینی شاه عبدالعظیمی معروف به اثنی عشری. تفسیر مورد بحث در چهارده مجلد به
زبان فارسی و شیوه کلامی و استدلالی شامل تمامی
قرآن کریم است. مؤلف در مقدمه خویش می‌نویسد که اصل این تفسیر بر چهار اصطلاح استوار است که قبل از آغاز لازم است با معنی آنها آشنا شد: تنزیل، تاویل، ترجمه و تفسیر. او پس از بیان معنی لغوی و اصطلاحی آنها مطالبی را که لازم است خوانندگان این تفسیر بدانند در ده فصل ذکر نموده و آنها عبارت است از:
۱) تمسک به قرآن.
۲)
حاملان قرآن.
۳) منع تفسیر قرآن به رای.
۴) سبب نزول قرآن.
۵)
کیفیت نزول قرآن.
۶)
اعجاز قرآن،
۷)
اسامی قرآن.
۸)
ثواب قرائت قرآن.
۹)
آداب تلاوت قرآن.
۱۰) نوادر و مطالب.
مؤلف در این اثر پس از ذکر آیه به صورت شبه جمله یا جمله کامل آیه را به فارسی ترجمه نموده سپس آن را مبسوطا معنی و تفسیر می‌کند و همچنین به شرح فصاحت و بلاغت و اعجاز آیه از نظر ادبی و جهات دیگر نیز توجه دارد و همچنین از نظر فلسفی و عرفانی و کلامی و فقهی نیز به آیات می‌نگرد. در آغاز تفسیر هر
سوره، نام‌ها و ثواب قرائت
سوره و خواص آن را یاد می‌کند و پس از ذکر ۵ آیه آن را به شیوه مزجی تفسیر می‌کند. منابع او اکثرا مأخذ
شیعی است.
مانند:
تفسیر مجمع البیان،
تفسیر منهج الصادقین،
تفسیر برهان،
تفسیر صافی،
تفسیر نورالثقلین،
کتب اربعه،
بحارالانوار،
وسایل الشیعه و سایر
کتب حدیث.
این تفسیر در چهارده جلد در حیات مؤلف توسط شرکت سهامی طبع کتاب در
تهران طبع و سپس توسط انتشارات کلینی تجدید طبع گردیده است.
بلوغ منی الجنان اثر
شیخ محمدرضا (۱۳۰۳ - ۱۳۸۵ ق) فرزند
شیخ قاسم خزرجی نجفی از برجستگان سلسله
آل غراوی و از شاگردان
سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی. تفسیر مورد بحث به
فارسی و به شیوه ادبی است.
مؤلف آثار مختلف دیگری نظما و نثرا از خود باقی گذاشته است به نام‌های: موهبة الرحمن فی تفسیر القرآن، الخیرات الحسان فی تفسیر القرآن.
نسخه‌های اصل این تفسیرها به خط مؤلف در کتابخانه وی در
نجف اشرف محفوظ است.
تفسیر جامع اثر
سیدابراهیم (زنده در ۱۳۸۵ ق) فرزند
سیدمحمدحسین بروجردی، از
علما و
مفسران شیعه در
عصر خویش.
این تفسیر در هفت مجلد به
زبان فارسی و شیوه روائی شامل تمامی
قرآن کریم است.
مؤلف در اثر خویش پس از ذکر آیه نخست به ترجمه فارسی آن می‌پردازد سپس
روایات و احادیث وارده از طریق خاندان
عصمت و
طهارت (
علیهم‌السّلام) را ذیل هر آیه ذکر نموده و هنگام تفسیر
آیات احکام و آیات قصص قرآن به طور مبسوط به تفسیر و بیان
فقه و حکم آیه می‌پردازد.
این کتاب در ۱۳۳۵-۱۳۳۹ ش در تهران در هفت مجلد به قطع وزیری طبع گردیده است گفتنی است که مؤلف این تفسیر را از سه تفسیر کهن شیعی
تفسیر عیاشی،
تفسیر قمی و
تفسیر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) گردآوری نموده و به فارسی نگاشته است.
بیان الفرقان اثر
شیخ مجتبی قزوینی خراسانی (۱۳۱۵ - ۱۳۶۸ ق) فرزند
شیخ احمد، از بنیانگذاران مکتب تفکیک، این تفسیر به
زبان فارسی در پنج جلد است. مؤلف بعضی از
آیات قرآن کریم را مدنظر خویش قرار داد. و به شیوه مکتب تفکیک که معارض فلاسفه است به شرح و تفسیر و بیان نظریات خویش پرداخته است.
جلد اول در بیان توحید قرآن و فرق‌های آن با توحید
فلسفه و
عرفان. در
مشهد مقدس به سال ۱۳۷۰ ق چاپ گردیده است.
جلد دوم در بیان
وحی و
نبوت از نظر قرآن و فرق‌های آن با وحی و نبوت به مشرب فلسفه و عرفان.
جلد سوم در بیان
معاد قرآن و
معاد جسمانی و وجوه فرق و تفاوت آن با معاد فلسفی و عرفانی (معاد تجسمی).
جلد چهارم: در بیان نقش اساسی معصومین (
علیهم‌السّلام) در هدایت اصلی و ضرورت رجوع به
معصوم برای فهم قرآن و طلب
هدایت از قرآن و بیان
حدیث مسلم ثقلین و رد مطالب سخیف
غزالی در کتاب
القسطاس المستقیم درباره عدم احتیاج به معصوم.
جلد پنجم در بیان و تحلیل مسائل
غیبت و
رجعت و
شفاعت و تبیین احادیثی درباره غیبت و
قیامت و علائم هر یک که خلط شده است.
الجامعة فی تفسیر سورة الواقعة اثر سید محمدعلی هبة الدین (۱۳۰۱ - ۱۳۸۶ ق) فرزند
سیدحسین حسینی حائری مشهور به
سید هبة‌الدین شهرستانی، از معاریف
علمای شیعه.
این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی و شیوه کلامی است مؤلف این اثر را به
سوره واقعه اختصاص داده و با بهره‌گیری از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به
تفسیر و
تاویل آیات پرداخته است.
شهرستانی دارای آثار متعدد دیگری بدین قرار است:
۱) کراسة آیة الکرسی، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی.
۲) القرآن امام الکل فی الکل جامع الاصول التفسیر و سائر العلوم الاسلامیة، در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی مؤلف در این اثر بحث خود را به کلیات قرآن کریم اختصاص داده و سعی در اثبات اینکه تمام علوم و فنون از قرآن سرچشمه گرفته است می‌نماید. نسخه اصل سه تفسیر فوق به خط مؤلف در کتابخانه وی در
کاظمین موجود است.
۳) تنزیه التنزیل فی اثبات صیانة المصحف الشریف من النسخ و النقص و التحریف، در یک مجلد به زبان عربی و ترجمه فارسی از مؤلف وی در این اثر از طریق
عقل و قرآن و
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) صیانت قرآن کریم را از
تحریف و نقصان اثبات کرده است. این کتاب و ترجمه فارسی آن در
تهران چاپ شده است.
۴) ادعیة القرآن او زبور المسلمین: در یک مجلد به زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم بدون تاریخ طبع گردیده است.
۵) المعجزة الخالدة فی وجوه اعجاز القرآن و شرح اسراره و حل طلاسمه، در یک جلد به زبان عربی شامل کلیاتی از قرآن و وجوه اعجاز و اسرار آن و حل طلاسمه آن. این کتاب مکررا در
بغداد چاپ شده است.
۶) الجامعة الاسلامیه و العقاید القرآنیه، مؤلف در این اثر اصول خمسه را از قرآن استخراج کرده و با بیانی زیبا و محققانه به شرح و تفسیر آنها می‌پردازد.
نسخه اصل به خط مؤلف در کتابخانه عمومی کاظمین موجود است.
تفسیر ریحان اثر
سیدعلیرضا ریحان (۱۳۳۰ - زنده در ۱۳۸۷ ق) فرزند
سیدمحمد حسینی مدرس سعیدی یزدی معروف به سید ریحان.
این تفسیر در چند مجلد به
زبان فارسی شیوه استدلالی و کلامی شامل تمام
قرآن کریم است. مجلد اول آن در تهران طبع گردیده است.
آیات الاحکام اثر
سیدیحیی یزدی (م ۱۳۸۹ ق)، از
علمای نجف اشرف. این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
مؤلف در این اثر
آیات احکام قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به ترتیب کتب فقهیه از طهارات تا دیات احکام فقهی هر آیه را با بهره‌گیری از
روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) بیان می‌کند. این تفسیر در
نجف اشرف توسط چاپخانه الداب طبع گردیده است.
معرفة القرآن اثر
شیخ محمدحسن (نجف ۱۳۳۳ - بمبئی ح ۱۳۹۰ ق) فرزند
شیخ ابوالقاسم کاشانی مشهور به نجفی، از
علمای شیعه و ائمه
فتوی و
جماعت در
مسجد ایرانیان بمبئی.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد بزرگ به زبان فارسی و شیوه کلامی و روائی شامل تمام قرآن کریم است. مؤلف مباحثی از تمام علوم قرآن و فنون متعلق به
تفسیر و
تاویل آیات
محکم و متشابه و همچنین اعجاز و لزوم
تعلیم و
حفظ قرآن و
فضیلت تلاوت آن و
تجوید و معرفت تفسیر را شرح و بیان می‌کند؛ و این اثر را مرتب بر چهل باب نموده است. این تفسیر به زبان گجراتی ترجمه شده است.
راقم این سطور نسخه اصل مؤلف را در کتابخانه وی در بمبئی در سال ۱۳۸۵ ق مشاهده نموده است.
تفسیر عصار اثر
سیدکاظم عصار (
کاظمین ۱۳۰۶ ق-
تهران ح ۱۳۹۰ ق) فرزند
سیدمحمد حسینی لواسانی تهرانی معروف به عصار، از اساتید
فلسفه و
عرفان در تهران.
این تفسیر در دو رساله به زبان فارسی و شیوه فلسفی است. مؤلف با مشرب فلسفی و عرفانی خویش به
تفسیر و
تاویل سوره الفاتحه پرداخته است.
نخست در دو رساله سپس با تصحیح و تحقیق
سیدجلال‌الدین آشتیانی در یک مجلد (در ۱۳۵۰ ش) طبع گردیده است.
لالی المنثور فی تفسیر سورة الطور اثر
سیدابوالفضل نبوی (۱۳۴۵ ق - زنده در ۱۳۹۰ ق) فرزند
سیدعلی حسینی نبوی قمی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان فارسی و شیوه کلامی شامل بخشی از
قرآن کریم. مؤلف در این اثر خویش به
تفسیر و
تاویل سوره طور به سبک کلامی با بهره‌گیری از روایات و احادیث
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) پرداخته است و در ۱۳۸۰ ق در
قم به طبع رسیده است.
المتشابه من القرآن اثر
محمدعلی حلی (زنده در ۱۳۹۰ ق)، از فضلا و محققان معاصر.
این تفسیر در یک مجلد به
زبان عربی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف
آیات متشابه و کلمات غریب قرآن مجید را گردآوری نموده سپس به سبک ادبی و کلامی به شرح و
تاویل و
تفسیر آنها می‌پردازد. این تفسیر در
بیروت به سال ۱۹۶۶ م طبع گردیده است. اثر دیگر محمدعلی حلی الکون و القرآن نام دارد و آن در یک مجلد به زبان عربی و شیوه کلامی و استدلالی، شامل بخشی از قرآن است.
مؤلف در این اثر آیات متعلق به
آفرینش و
آسمان و ستارگان را از قرآن گردآوری نموده سپس سعی می‌کند آنها را بر وفق علوم و فنون جدید تفسیر کند.
این تفسیر در
موصل بدون تاریخ تجدید طبع شده است.
تفسیر سورة الانبیاء اثر
سیداحمد هندی (۱۳۲۰ - ۱۳۹۲ ق) فرزند
سیدرضا موسوی هندی نجفی، از
علما و شعرای
نجف اشرف و از برجستگان خاندان
آل هندی.
این تفسیر در یک مجلد به زبان عربی شامل شرح و بیان
سورة الانبیاء است.
آقابزرگ تهرانی از این اثر در
طبقات اعلام الشیعة با عنوان تفسیر سورة الانبیاء نام برده است.
کورکیس عواد در
معجم المؤلفین العراقیین آن را با نام تفسیر قصص الانبیاء یاد کرده است که شامل آیات قصص انبیاء از سوره‌های مختلف قرآن است. احتمال دارد هر دوی آنها متحد باشند. این تفسیر در نجف اشرف بدون تاریخ طبع گردیده است.
همین مؤلف در زمینه قرآن پژوهی اثر دیگری نیز دارد به نام فی ظل الوحی، در یک مجلد، به زبان عربی، و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است.
این تفسیر در ۱۹۶۱ م در نجف طبع گردیده است.
تفسیر آیات مشکله اثر
حاج یوسف شعار (۱۳۲۰ - ۱۳۹۴ ق)، از مفسران و مدرسین علوم قرآن کریم معاصر.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی و شیوه استدلالی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف در این اثر آیات مشکله قرآن کریم را گردآوری نموده سپس به
تفسیر و
تاویل آنها پرداخته است. این کتاب در
تبریز طبع گردیده است.
مؤلف دارای آثار دیگری بدین شرح است:
۱)
محکمات و متشابهات در قرآن، و آن در یک جزء به زبان فارسی و شیوه استدلالی در تفسیر و تاویل آیاتی از قرآن که مورد نظر مؤلف بوده است. این کتاب در
تبریز طبع شده است.
۲) تفسیر
سوره جمعه و
منافقون، در یک مجلد به
زبان فارسی و شیوه استدلالی و خطابی است. مؤلف این اثر را به تفسیر سوره‌های جمعه و منافقون اختصاص داده و به تفسیر و تاویل آیات این دو سوره پرداخته است. این تفسیر نیز در تبریز به چاپ رسیده است.
۳) مقدمات تفسیر، در یک جزء به زبان فارسی است. مؤلف در اثر خویش به کلیات علوم قرآن کریم پرداخته و مدخل تفسیر می‌باشد و در تبریز چاپ شده است.
تفسیر قرآن شریف اثر
سیدضیاءالدین طباطبائی (۱۳۱۰ - ۱۳۹۵ ق) فرزند
سیدعلی بن
مرتضی طباطبائی یزدی، از رجال سیاسی
ایران و نخست وزیر پس از کودتای ۱۲۹۹ ش.
این تفسیر در یک مجلد، به زبان فارسی، و شیوه استدلالی، شامل بخشی از
قرآن کریم است. این اثر به تفسیر سوره‌های
یس،
تکویر و
توحید اختصاص دارد، و در تهران به سال ۱۳۷۴ ق طبع گردیده است.
تفسیر رفیعی اثر آیت اللّه
سیدابوالحسن (۱۳۰۶ - ۱۳۹۶ ق) فرزند
سیدمیرزاابراهیم معروف به رفیعی قزوینی، از مشاهیر حکماء و
مراجع تقلید، از شاگردان
شیخ عبدالکریم حائری و
میرزاحسن کرمانشاهی و
میرزا‌هاشم اشکوری.
این تفسیر شامل مجموعه‌ای از آیات قرآن کریم از سوره‌های مختلف قرآن از جمله سوره‌های
بقره، توحید، یس،
جمعه،
اعلی،
حدید و
سوره زلزال که مفسر آنها را بر وفق مذاق فلسفی و عرفانی خویش برای تفسیر انتخاب کرده است و به
تاویل و
تفسیر آنها پرداخته است. این تفسیر آکنده از دقائق فلسفی و عرفانی و در نوع خویش کم نظیر است.
نسخه اصل به خط مفسر در کتابخانه مؤلف در
تهران محفوظ است و راقم این سطور آن را در ۱۳۹۳ ق مشاهده نموده است. مؤلف دارای اثر دیگری به نام تفسیر آیه الر تلک آیات الکتاب الحکیم
دارد که در بیان و تاویل آیه اول و دوم
سوره یونس است.
مفسر با مذاق فلسفی و عرفانی خویش به شرح دقایق و حقایق
نبوت و
وحی پرداخته است.
این تفسیر را یکی از برجسته‌ترین شاگردان مؤلف
آیت الله حسن زاده آملی استنساخ کرده است.
اطیب البیان فی تفسیر القرآن اثر
سیدعبدالحسین طیب (زنده در ۱۳۹۶ ق)، از علمای معاصر. این تفسیر در چهارده مجلد، به زبان فارسی شامل تمام قرآن کریم است.
شیوه این تفسیر مزجی و استدلالی است. چهارده مجلد آن تماما طبع گردیده است.
تفسیر القرآن الکریم (تفسیر خمینی) اثر
سیدمصطفی خمینی (۱۳۴۹ - ۱۳۹۷ ق) فرزند
امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی
ایران، از شاگردان پدرش و
آیت اللّه بروجردی و
محقق داماد بود.
تفسیر مورد بحث در چهار مجلد، به زبان عربی و شیوه استدلالی و فلسفی و عرفانی شامل بخشی از قرآن کریم است. مؤلف نخست یک مقدمه کوتاه در دو بخش یاد می‌کند که اول به
علم تفسیر و معنی تفسیر می‌پردازد و دوم بحث خود را به نام‌های چهارگانه قرآن و فرقان و الکتاب و الذکر اختصاص می‌دهد. سپس تفسیر را از
سوره فاتحة آغاز کرده و تا آیه ۴۶
سوره بقره (الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم الیه راجعون)
پیش رفته است ولی بقیه را اجل مهلت به اتمام آن نداده است. شیوه این تفسیر مفصل و دایرة المعارف گونه است.
این تفسیر مکررا طبع گردیده و از بهترین چاپ‌های آن تحقیق و تصحیح آقای
محمد سجادی اصفهانی است که در ۱۳۶۲ ش توسط وزارت ارشاد اسلامی طبع و منتشر گشته است.
تفسیر قرآن راشد اثر
حسینعلی راشد (۱۳۲۴ ق - ح ۱۳۹۷ ق) فرزند
شیخ عباس تربتی معروف به راشد، از متکلمان و خطبای مشهور معاصر که گفتارهای دینی رادیویی‌اش شنونده بسیار داشت.
تفسیر مورد بحث در یک مجلد به
زبان فارسی، شامل شرح سوره الحمد و بقره است. مؤلف در تفسیر آیات، شیوه مزجی را به کار برده است.
این اثر در سال ۱۳۷۱ ش توسط انتشارات اطلاعات در
تهران طبع گردیده است.
تفسیر مطهری اثر مفسر
آیت اللّه مرتضی مطهری (۱۳۳۸ -
شهید در ۱۳۹۹ ق) فرزند محمد
حسین، از مشاهیر
علما و حکما و اصلاح‌گران
عصر جدید، برجسته‌ترین شاگرد
علامه طباطبائی و امام خمینی. مفسر دارای تفسیرهای متعدد بر سوره‌های مختلف
قرآن کریم است که شفاهی و بر روی نوار ضبط شده بود و بعدا بازنویسی و تدوین و چاپ گردیده است.
از آثار تفسیری و قرآن پژوهی او عبارتند از: تفسیر سوره‌های حمد و بقره که توسط انتشارات صدرای
قم در ۱۳۵۹ ش چاپ شده است. و همچنین دارای تفسیر بر سوره‌های
انشراح،
قدر،
زلزله،
عادیات،
عصر،
معارج،
تین،
علق،
بینه،
قارعه،
اللیل،
الضحی، همچنین بر پنجاه و هفت سوره
قرآن کریم از اواخر جزء بیست و چهار تا نزدیک به پایان قرآن می‌باشد.
از آثار دیگر مفسر در
علوم قرآن کریم عبارت است از
جهاد و موارد مشروعیت آن در قرآن،
انسان در قرآن، آشنائی با قرآن، و همچنین قسمتی از تفسیرها و آثار وی در علوم قرآن مجید به عربی ترجمه گردیده است و آنها عبارتند از: التعرف
علی القرآن الکریم، تفسیر سورة الملک، تفسیر القرآن (محاضرات عامه و خاصة)، التفکر فی القرآن، الجهاد و حالاته، المشروعة فی القرآن، القرآن و مسالة من الحیاة القرآن یستدل بالحیاة
علی التوحید، معرفة القرآن.
و از جمله تفاسیر
اهل سنت در این قرن می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱.
التیسیر فی احادیث التفسیر اثر
محمد مکی ناصری مالکی (م ۱۳۸۵ق) تفسیری است موجز و به زبان عربی در شش جلد.
۲.
کشف الاسرار النورانیة القرآنیة اثر محمد بن احمد اسکندرانی مصری (م ۱۳۰۶ ق)؛
۳.
مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید نوشته
محمد بن عمر نووی جاوی (م ۱۳۱۶ ق)؛
۴. تفسیر القرآن الکریم (
المنار فی تفسیر القرآن )، بخش اول (از ابتدای قرآن تا آیه ۱۲۶ نساء) با انشای
شیخ محمد عبده (م ۱۳۲۳ ق)، و بخش دوم (آیه ۱۲۷ نساء تا آیه ۵۳ یوسف) تالیف شاگردش محمد رشید بن
علی رضا قلمونی، معروف به
رشیدرضا (م ۱۳۵۴ ق)؛
۵.
تفسیر مراغی نوشته
احمد بن مصطفی مراغی (م ۱۹۴۵ م).
مفسران قرن چهاردهم .
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم قمری». سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهاردهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۶/۱۱.
