• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تذکار الحجاز

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تذکار الحجاز سفرنامه حج،خاطرات عبدالعزیز صبری در سفر حج به سال ۱۳۴۱ق./۱۹۲۳م.می باشد.



این کتاب خاطرات نویسنده در سفر حج به سال ۱۳۴۱ق./۱۹۲۳م. و برخی از رویدادهای سیاسی حجاز در آغاز دهه بیستم م. و نیز روابط و اختلاف‌های حکومت مصر و حجاز در امور مربوط به حج و مشکلات حاجیان مصری را بازتاب داده است.
عبد العزیز صبری، ادیب و شاعر مصری، در روستای خیاریه از توابع استان دقهلیه مصر زاده شد. از شرح حال و زندگی و تاریخ تولد و مرگش گزارشی در دست نیست. صبری کتاب خود را پس از پایان سفر نگاشته و آن را به شریف حسین (حک: ۱۳۴۰-۱۳۵۰ق.) بنیان گذار حکومت هاشمی در حجاز که از او با تعبیر پادشاه عرب یاد کرده، هدیه داده است.
[۱] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸-۹.
از دیگر آثار بر جای مانده از او، دیوان شعر و رساله‌ای به نام انفس الاعلاق فی مکارم الاخلاق و زهرة الصبا است.


تذکار الحجاز با یادکردی مختصر از تاریخ عرب که به گفته نویسنده با تاریخ حج ارتباط دارد، آغاز شده است..
[۲] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷.
[۳] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴.
جغرافیای جزیرة العرب، قوم شناسی عرب، بخشی از تاریخ جزیرة العرب در دوران جاهلیت و در آغاز اسلام ، تاریخ خلافت اسلامی، و تاریخ نهضت عربی در آغاز سده بیستم م. از دیگر مطالب آغازین کتاب است.
[۴] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴-۵۱.
نویسنده در ادامه به شرح سفر خود پرداخته و گاه به تفصیل به برخی از مطالب تاریخی پرداخته است. از جمله، بخشی را به تاریخ حج در روزگار جاهلیت و اسلام اختصاص داده و در این بخش، از وصف کعبه و ساختمان آن، مقام ابراهیم ،چاه زمزم و برخی مکان‌ها و اشیای مرتبط با مسجدالحرام ،
[۵] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴۹-۱۶۲.
و شیوه انجام مناسک حج در زمان خلفای نخستین و خلفای بنی امیه و بنی عباس و پادشاهان مسلمان سخن گفته است.
[۶] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۶۳-۱۷۹.
بر پایه آن چه در پایان کتاب آمده، نویسنده در نظر داشته است جلد دوم کتاب را به شرح زیارتش از مدینه اختصاص دهد.
[۷] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۲۲۳.
صبری در متن کتاب از اشعار خود و دیگران به مناسبت موضوعات کتاب و نیز در وصف چهره‌های سیاسی روزگار خویش سود برده است.
[۸] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۴۸.
[۹] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴۴.
[۱۰] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۳-۷۶.

تذکار الحجاز حاوی آگاهی‌های فراوان از تاریخ شبه جزیره عربی و تاریخ اسلام و تحلیل‌های نویسنده در باره اوضاع سیاسی آن روزگار است.
[۱۱] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸۰-۸۱.
وی سخت در پرتو نهضت ملی گرایی عربی و استقلال طلبی عرب‌ها از حکومت ترکان عثمانی قرار داشته و از همین رو، با حکومت خاندان هاشمی بر حجاز احساس نزدیکی کرده و رفتارهای این حکومت را ستایش نموده است. او به هر بهانه به موضوع استعمار و لزوم استقلال کشورهای مسلمان پرداخته است.
[۱۲] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۰-۷۳.


۲.۱ - آغاز کتاب

کتاب با بیان ماجرای سفر حاجیان مصری از راه دریای سرخ به بندر جده آغاز شده است. سفر صبری با کشتی یک شرکت اروپایی صورت گرفته و با سختی فراوان همراه بوده است. به گفته او، در این سفر، هیچ گونه امکانات رفاهی و بهداشتی در اختیار مسافران نبوده و مسافران با آزار کارگران کشتی نیز روبه رو بوده‌اند. این وضعیت صبری را به شکایت از حکومت مصر واداشته است.
[۱۳] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۵۲-۵۷.
او حکومت مصر را که تحت حکمرانی فؤاد اول (حک: ۱۹۲۲-۱۹۳۶م.) بوده، با حکومت حجاز مقایسه کرده و از امکاناتی که دولت حجاز برای آسایش مسافران فراهم می‌کند، قدردانی نموده است.
[۱۴] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۵۵-۵۷.

صبری در یادکرد خاطرات خود از شهر مکه، بیش از آن که به اعمال حج یا وصف شهر و آداب و رسم‌های مردم بپردازد، به بیان احساسات و احوال باطنی خود پرداخته است.
[۱۵] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۶۳-۶۷.
اقامت او در مکه پانزده روز به درازا کشیده و در این روزها بارها با ملک حسین دیدار کرده است.
[۱۶] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۷.
نویسنده ملک حسین را مردی دانا و ادیب و خنده رو وصف کرده و سخنان او را در باره وهابیان، نبرد جهانی اول، و نهضت ملی گرایی عربی آورده است.
[۱۷] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۸-۹۰.
صبری در گزاردن مراسم حج و شست وشوی کعبه با ملک حسین همراه بوده است.
[۱۸] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۹.
او ناسزاها و تهمت‌های روزنامه‌های مصری را بر ضد ملک حسین به دلیل هم پیمانی اش با انگلیس، نابجا دانسته است.
[۱۹] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸۰.
صبری در این سفر با برخی از اعضای نهضت ملی گرایی عربی و سران آن‌ها چون امیر علی ولیعهد حجاز، حکمران شهر مدینه، قاضی دیوان عالی، مدیر پست و برق و تلفن، و پلیس شهر آشنا شده است.
[۲۰] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۱.


۲.۲ - ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز

ماجرای اختلاف دولت مصر و حجاز بر سر اعزام هیئت پزشکی مصری به حجاز و مشروح مذاکرات مسؤولان و نامه نگاری‌های مرتبط با آن، حجمی انبوه از کتاب را به خود اختصاص داده است.
[۲۱] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۵-۹۹.
[۲۲] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۰۲-۱۰۵.
[۲۳] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۳۳-۱۴۶.
به گفته وی، در آن سال، این هیئت پیش از محمل حاجیان مصری به جده رسیدند و نزدیک اداره گمرک مستقر شدند و اعلامیه‌هایی حاوی مطالب نگران کننده به ویژه در باره آب زمزم پخش کردند و چون به اخطار حکومت حجاز توجه نکردند، از ادامه کوشش بازداشته شدند.
[۲۴] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۶۰.
ریشه این اختلاف به درخواست دولت مصر برای حضور دو هیئت پزشکی در جده و مکه و مخالفت حکومت هاشمی حجاز با این درخواست بازمی گشت. دولت حجاز تاکید داشته که هیئت پزشکی باید همراه با محمل حرکت کند و حضور هیئت دوم در جده لازم نیست. به گفته صبری، علت این مخالفت، نگرانی ملک حسین از دسیسه چینی انگلیس به دست مصریان بوده است.
[۲۵] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۴-۱۳۲.

وزیر فرهنگ دولت وقت حجاز، صبری را به جشنی در یکی از مدارس مکه به مناسبت تجلیل از ملی گرایی عربی، برای سخنرانی دعوت کرد. وی به این مناسبت شعری سرود که بخشی از آن را در کتاب آورده است.
[۲۶] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۸۶-۱۹۲.

شرح برخی خدمات حکومت حجاز به حاجیان و رسیدگی به وضع عمومی کشور و برقراری امنیت راه‌ها، بهبود حمل و نقل عمومی، و پرداختن به بهداشت و سلامت از واپسین مطالب کتاب است. صبری این اصلاحات را از دستاوردهای نهضت عربی به شمار آورده است.
[۲۷] تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۹۳-۲۱۵.

المطبعة السلفیه این کتاب را به سال ۱۳۴۲ق. در مصر به چاپ رسانده است. کتاب شامل ۲۲۸ صفحه در قطع وزیری است و صفحاتی شامل عکس چهره‌های برجسته بدون شماره در آن آمده است.


الاعلام، الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
معجم المطبوعات العربیه، یوسف الیان سرکیس، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق.


۱. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸-۹.
۲. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷.
۳. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴.
۴. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴-۵۱.
۵. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴۹-۱۶۲.
۶. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۶۳-۱۷۹.
۷. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۲۲۳.
۸. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۴۸.
۹. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۴۴.
۱۰. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۳-۷۶.
۱۱. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸۰-۸۱.
۱۲. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۰-۷۳.
۱۳. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۵۲-۵۷.
۱۴. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۵۵-۵۷.
۱۵. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۶۳-۶۷.
۱۶. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۷.
۱۷. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۸-۹۰.
۱۸. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۷۹.
۱۹. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۸۰.
۲۰. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۱.
۲۱. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۵-۹۹.
۲۲. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۰۲-۱۰۵.
۲۳. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۳۳-۱۴۶.
۲۴. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۶۰.
۲۵. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۹۴-۱۳۲.
۲۶. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۸۶-۱۹۲.
۲۷. تذکار الحجاز، عبدالعزیز صبری، ص۱۹۳-۲۱۵.



حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«تذکار الحجاز».    




جعبه ابزار