تحلیل محدود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحلیل محدود یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و به معنای تحلیل مرکب به ذاتیاتش برای اکتساب
تعریف حدی است.
تحلیل ذهنی بر دو قسم است: تحلیل
حد و
رسم، و
تحلیل قیاس.
تحلیل حد و رسم شامل دو تحلیل است:
۱. تحلیل محدود یا تحلیل حد که از طریق بهدستآوردن ذاتیات معرَّف به تعریف حدی میرسند.
۲. تحلیل رسم که از طریق تحلیل ذاتیات و عرضیات معرَّف به تعریف رسمی یا به رسم میرسند؛ بدینسان تحلیلِ محدود، از راههای اکتساب تعریف حدی است.
برای مثال برای تحصیل ذاتیاتِ «
حیوان»، ابتدا توجه میشود که از مقوله «
جوهر» است، آنگاه به دست میآید که در میان انواع تحت جوهر از نوع «جسم نامی» است، سپس از تحلیل ذاتیاتِ انواعی مثل
حیوان ناطق،
حیوان صهال و
حیوان ناهق که در حقیقت
حیوانیت با هم شریکاند، معلوم میشود حد مشترک آنها «
جسم نامی حساس متحرک به اراده» است و حد مختصِ یکی
ناطق، دیگری ناهق، و سومی صاهل است. در ادامه، حد مختص هر یک کنار گذاشته و حد مشترک آنها اخذ میشود که باقیمانده به اضافه جوهر که در جسم مندرج است تمام ذاتیات
حیوان را تشکیل میدهد.
مثال دیگر اینکه برای شناخت ذاتیاتِ
انسان، ابتدا انسان به «
حیوان ناطق» تحلیل میشود، آنگاه
حیوان به «جسم نامی متحرک با اراده» و همچنین جسم نامی به اجزایش تحلیل میشود تا اینکه با رسیدن به «جوهر» که
جنسالاجناس و
بسیط است، فرایند تحلیل پایان یابد. برای رسیدن به تعریف حدی باید انسان با سایر انواع -که آنها نیز تحلیل شدهاند- مقایسه شود تا مشترکات و مختصات هر یک معلوم شود، سپس با دستیافتن به
جنس قریب و
فصل قریب و ترکیب خاص آنها تعریف حدی محقق شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • ابوالبركات ابنملكا، هبهالله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تحلیل محدود»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۴.