کتاب تبصرة المتعلمین از آثار مهم فقهی قرن هشتم و از مختصرترین و معروفترین آثار بجای مانده می‌باشد. این کتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهای عظام واقع شده و به دلیل جایگاه والا و ویژۀ این کتاب، شروح متعددی بر آن زده شده، تا جایی که آقا بزرگ تهرانی به حدود ۳۰ شرح آن اشاره نموده است.
از آنجایی که نسخه‌ای از کتاب که در زمان حیات مؤلف نوشته شده باشد موجود نیست و همین طور نام هیچ کدام از کتاب هایش در این کتاب دیده نمی‌شود از تاریخ دقیق تالیف کتاب اطلاع دقیقی در دست نیست. اما با توجه به این که ابن داود حلی، شیخ تقی الدین حسن بن علی کتاب «الجوهرة فی نظم التبصرة» که خلاصۀ تبصرة المتعلمین است، به درخواست سید عبد الکریم بن طاوس (م ۶۹۳ ق) دوست و هم درسی اش تالیف نموده است، می‌توان نتیجه گرفت که اگر تالیف کتابش یک سال قبل از وفات وی در سال ۶۹۲ ق بوده باشد بنابراین ۳۴ سال قبل از وفات علامۀ حلی کتاب «تبصرة المتعلمین» تالیف شده است.
این کتاب مکررا چاپ شده است. قبل از انقلاب اسلامی یکبار کتاب موجود با تحقیق و تصحیح محمد هادی یوسفی غروی چاپ شده است ولی در هنگام چاپ به وی عرضه نشده است و بعدها وی به اشتباهاتی که در چاپ بوده پی برده است و در این چاپ کامل تر و بی اشکال تر چاپ شده است. کتاب موجود در سال ۱۴۱۱ ق در مؤسسۀ طبع و نشر تابع وزارت ارشاد اسلامی چاپ شده و مصحح آن محمد هادی یوسفی غروی است. همراه با این کتاب «الجوهرة فی نظم التبصرة» تالیف تقی الدین حسن بن داود حلی معاصر با علامۀ حلی نیز چاپ گردیده است.
در الذریعة به دو نسخه اشاره شده که یکی نسخۀ قدیمی مربوط به سال ۷۴۹ ق، از موقوفات مدرسۀ فاضل خان در مشهد مقدس است و دیگری نسخۀ علامه نوری است که به خط علامه نوری در آخر کتاب تایید شده است.
در کتاب مقدمه‌ای بر فقهشیعه به ۸ نسخه اشاره شده که قدیمی‌ترین آن همان نسخۀ مربوط به سال ۷۴۹ ق است که در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه این نسخه، متعلق به کتابخانۀ نواب ذکر شده است. از نسخه‌های دیگر سه نسخه به کتابخانۀ آستان قدس رضوی، دو نسخه به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، یک نسخه به کتابخانۀ آیة الله العظمی نجفی مرعشی «قده» و یک نسخه به کتابخانۀ امیرالمؤمنین علیه‌السّلام مربوط می‌باشد.
در چاپ کتاب موجود از نسخههایچاپی و خطی متعددی استفاده شده است. نسخه‌ای که در چاپ کتاب اصل و اساس قرار گرفته است نسخۀ متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران است که بر آن اجازه‌ای به خط مؤلف و فرزندش فخر المحققین وجود دارد. این کتاب، جلد پنجم از مجموعه‌ای از ۸ کتاب است که ۴ کتاب آن متعلق به علامه و دو کتاب آن متعلق به فخر المحققین و همین طور کتاب «الجمل و العقود» شیخ طوسی «قده» و رسالۀ خلل در صلاة که احتمالا متعلق به محقق کرکی است. این نسخه در سال ۷۵۹ ق بپایان رسیده است. این نسخه با سایر نسخههایچاپی مقایسه شده و اختلاف‌های آنها با این نسخه با عبارت «سائر النسخ» در حواشی کتاب ذکر شده است.
کتاب «تبصرة المتعلمین» به دلیل ارزش والایی که داشته از ابتدای نگارش مورد توجه فقهای عظام واقع شده و حدود ۴۶ شرح و حاشیۀ فتوایی و غیر آن بر آن زده شده است. حواشی کتاب گاهی دارای اسامی معین و گاهی نیز نام مشخصی ندارند. در صفحۀ ۳۱ از جلد ۶ الذریعة در مورد حواشی کتاب نوشته شده است: علیها حواش فتوائیة کثیرة لکنها مختصرة غیر قابلة للذکر. در صفحۀ ۱۳۳ از جلد ۱۳ الذریعة نیز در مورد شروحی که نام مشخصی ندارند آمده است: و شروحها کشروح بقیة الکتب المهمة حیث ان لبعضها اسماء خاصة، و نحن نذکر هنا ما لم یکن له اسم خاص و نشیر الی مواضع ذکر الباقی. و سپس ۲۲ شرح ذکر شده که چون بعضی از آنان در جلد ۳ صفحات ۳۲۱ تا ۳۲۳ ذکر شده فقط نام کتاب‌هایی که ذکر نشده، آمده است.
در جای دیگر: من متون الفقه المختصرة علی نحو الفتوی و هی دورة تامة من الطهارة الی الدیات و قد احصی بعض الافاضل مسائلها فی اربعة آلاف علی صغر حجمها و بالنظر لو جازتها و سلاسة عباراتها کثر اهتمام الفقهاء بها منذ عصر المؤلف حتی هذه الاواخر و تولوها بالشرح و التعلیق و الدرس و البحث و هی من الکتب الدراسیة فی مبادی الفقه
و در جای دیگر: و الف فی المختصرات ثلاثة کتب لا یشبه احدهما الآخر و هی ارشاد الاذهان تداولته الشروح و الحواشی و ایضاح الاحکام اخصر منه و التبصرة لتعلم المبتدئین اخصر منهما
در جای دیگر به نقل از شاگردش محمد بن علی جرجانی در مقدمۀ شرحش بر مبادی الوصول الی علم الاصول: و له فی الفقه و التدریس کل کتاب نفیس اکبرها التذکرة و اصغرها التبصرة
تبصرة المتعلمین فی احکام الدین که بارها در ایران چاپ و شروح بسیاری بر آن نوشته‌اند و این نگارنده نیز شرح مزجی مختصری در دو جلد بر آن نوشته و جلد اولی این شرح در تبریز چاپ شده است...
