تاریخچه سرزمین مقدس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به سرزمین
فلسطین یا همراه بخشی از
شام یا همه منطقه
شامات و
سرزمین موعود بنی اسرائیل،
ارض مقدّس گفته می‌شود.
سابقه این سرزمین به پیش از
هجرت ابراهیم به آن باز می‌گردد و از دیرباز به سرزمین
کنعانیان معروف بوده است.
برخی نیز از نگاه اسطوره‌ای، سابقه آن را به آغاز ظهور
بشر در
زمین باز گردانده‌اند.
اورشلیم در نقش نمادی از تمام آن
سرزمین مقدّس، از مهم‌ترین مناطق آن به شمار می‌رود که نخستین اثر باستانی آن به
قرن ۱۹ و سپس ۱۴ قبل از میلاد باز می‌گردد.
این شهر در
کتاب مقدّس، به نام‌های یبوس،
اریئیل،
شهر نیکی و عدالت و امان،
شهر پاکی،
شهر مقدّس،
عروس
خداوند،
سرزمین مقدّس،
ارض موعود،
و سرزمین
اسرائیل یاد شده است.
بیت‌المقدّس، در طول تاریخ، ساکنان گوناگونی را به خود دیده است؛ کنعانیان،
حثّیان،
یبوسیان،
اموریان عبرانیان (
یهود) و سرانجام
عرب‌ها هر یک در دوره‌ای به آن روی آورده‌اند.
برخی، وعده‌های کتاب مقدّس درباره مالکیّت این سرزمین را دست‌آویزی برای برخی یهودیان افراطی موسوم به
صهیونیست‌ها، جهت کسب
مشروعیّت سلطه بر آن سرزمین می‌دانند که بر اثر آن (و موقعیّت راهبردی
فلسطین در
خاورمیانه) موضوع سرزمین مقدّس، صبغه سیاسی شدیدی یافته و نزاع‌های درون طایفه‌ای و بین الادیانی فراوانی را پدید آورده است.
فراتر از نگاه غیر
مذهبی و سکولار رایج در جهان امروز که مشروعیّت این‌گونه مالکیّت‌ها را پذیرا نیست، آن‌چه از نگاه مطالعات تاریخی و کشفیّات باستان‌شناسی و نیز گزارش‌های
عهد عتیق مسلّم است، سرزمین مقدّس در اصل از آن اقوام بومی دیگری (معروف به کنعانیان بیش‌تر از نژاد سامی و برخی از آن‌ها از
قبایل عرب شبه جزیره عربستان) غیر از
بنی اسرائیل بوده
و فقط در دوره‌ای متأخّر در حدود ۱۰۰۰ قبل از میلاد به مرکز حکومت یهود تبدیل شده که آن نیز مدّت زمان بسیاری نپاییده و این حکومت فقط در زمان
داوود و
سلیمان به طور مستقل وجود داشته و در دوره‌های بعد بر اثر حملات
فرعون‌های مصر، آشوریان، بابلیان، مقدونیان و رومیان، همواره مستعمره قدرتی بیگانه بوده و سرانجام در دوره تیتوس و آدریانوس رومی به کلّی محو و نابود شده است و
یهودیان برای همیشه از آن به نقاط گوناگون جهان کوچ‌کرده‌اند.
افزون بر آن در دوره حضور یهودیان نیز نزاع‌های مستمری میان ایشان و اقوام بومی آن سرزمین گزارش شده است.
نزاع‌های مستمر
مذهبی بر سر این سرزمین، بیش‌تر میان یهودیان و
مسیحیان در یک دوره، و مسیحیان و
مسلمانان در دوره دیگر (طیّ کشورگشایی‌های اسلامی و سپس
جنگ‌های صلیبی) جریان داشته و هیچ‌گاه جز در عصر حاضر، نزاعی میان مسلمانان و یهودیان بر سر حاکمیّت این سرزمین وجود نداشته است. در این میان، انگیزه‌های صرفاً سیاسی - استعماری و غیر
مذهبی از سوی گروهی از یهودیان افراطی به طور مشهود به چشم می‌خورد که یهودیان
مذهبی بسیاری با آن مخالفت کرده‌اند. وعده‌ها و به طور کلّی پیام کتاب مقدّس از نگاه بسیاری از متألّهان یهود درباره آرمان اخلاقی و سنّت معنوی
پیامبران بنی اسرائیل و نه اندیشه‌ای صرفاً نژادپرستانه و ملّت محور بوده و به ضرورت اتّحاد مردم یهود با خدای پیامبرانشان اشاره دارد.
تقدّس این سرزمین از نگاه
پیامبران یهود، نه از
خاک و
نژاد آن، بلکه از
وحدت مردم آن با خداوند نشأت می‌گیرد که مالکیّت الهی بر آن نیز تابعی از این اصل است. احساس تعارض جدّی میان سنّت معنوی پیامبران یهود با تشکیل دولتی سیاسی در فلسطین که مستلزم
جنگ و
خون‌ریزی و اختلاف
ادیان و
مذاهب توحیدی است، از سوی بسیاری از شخصیّت‌های
مذهبی، سیاسی و علمی یهود چون مارتین بوبر، به صراحت ابراز شده و همچنان از سوی برخی محافل
مذهبی یهود دنبال می‌شود.
تقدّس این سرزمین نزد پیروان هر یک از سه
دین ابراهیمی معتبر است.
آثار و بناهای
مذهبی فراوانی در این سرزمین برای هر یک از پیروان این سه دین وجود دارد که
دیوار ندبه برای یهودیان،
کلیسای قیامت برای مسیحیان و
مسجد الاقصی برای مسلمانان از اهمّ آن‌ها بوده و تداعی‌گر خاطره‌های
مذهبی هر یک از آن دیانت‌ها هستند.
روایات بسیاری درباره برتری بیت‌المقدّس در منابع اسلامی آمده
و کتاب‌های بسیاری نیز به این منظور نگاشته شده که تعداد آن‌ها بنا به کتاب‌شناسی یکی از معاصران به بیش از پنجاه مورد می‌رسد.
روایات فراوانی نیز درباره برتری همه سرزمین شام در دست است
که با توجّه به وجود انگیزه برای جعل این‌گونه فضایل از سوی
بنی امیّه، درباره بسیاری از آن‌ها
تردید جدّی وجود دارد.
وجه
قداست و مبارک بودن آن سرزمین از هر دو جهت دینی و دنیایی گزارش شده است. آن سرزمین پرنعمت، آب فراوان و زمین حاصل‌خیز داشته
و
مهد پیامبران،
محلّ نزول
وحی،
معبد عابدان و مسکن صالحان،
مسکن
یعقوب و
اسحاق و
یوسف و محلّ دفن ابراهیم
بوده و مردم آن در برهه‌های متعدّدی از تاریخ، سردمدار
توحید و مبارزه با
شرک و مظاهر آن بوده‌اند.
اختلاف نظرهایی در تعیین حدود این سرزمین وجود دارد. محدوده این سرزمین در دوره‌های گوناگون حضور یهود در آن، همواره متغیّر بوده است؛
امّا در
تورات، مرزهای کاملاً مشخصّی برای
سرزمین موعود بنی اسراییل معیّن شده
که در برخی تفاسیر نیز منعکس شده است.
با این حال، عموم مفسّران و مورّخان اسلامی که قداست آن را فراتر از جریان مالکیّت بنی اسرائیل بر آن می‌نگرند، با توجّه به
آیات گوناگون
قرآن نظریّات متعدّدی درباره حدود آن ارائه داده‌اند که می‌توان آن‌ها را سه دسته کرد سر تا سر زمین
شام،
از
مصر تا
فرات،
بخش‌هایی از فلسطین و شام،
مصر و شام،
فلسطین.
گویا مرکز این سرزمین مقدّس، همان
اورشلیم یا بیت‌المقدس و
طور سینا، محلّ ملاقات
موسی با خدا بوده؛ سپس قداست آن به مناطق اطراف نیز به مناسبت‌های گوناگونی که برای
پیامبران ابراهیمی رخ داده، تسری یافته است. برخی از این مناسبت‌ها در
دعای سمات یاد شده‌اند؛
بنابر این، همه منطقه
شامات از آن روی که مهد پیامبران و محلّ ظهور و گسترش ادیان الهی بوده است، مقدّس شمرده می‌شود
و هر یک از ماجراهای قرآنی درباره این سرزمین، به منطقه‌ای از آن مربوط می‌گردد.
الاشباه و النظایر فی القرآن الکریم؛ انوار التنزیل و‌اسرار التأویل، بیضاوی؛ الانس الجلیل فی قصة موسی و‌فرعون و بنی اسرائیل؛ بحارالانوار؛ البرهان فی تفسیر‌القرآن؛ بیت‌المقدس شهر پیامبران؛ تاریخ الامم و‌الملوک، طبری؛ تاریخ یک ارتداد؛ تفسیر التحریر والتنویر؛ تفسیر عبدالرزاق؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تهذیب‌الاحکام؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ الجامع‌لأحکام القرآن، قرطبی؛ جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ روضة الواعظین؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ قاموس الکتاب المقدس؛ قصص‌الانبیاء، راوندی؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب مقدس؛ الکشاف؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار؛ مؤلفات جرجی‌زیدان الکامله؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مختصر کتاب البلدان؛ معانی‌الاخبار؛ معجم اللاهوت الکتابی؛ مقارنة الادیان الیهودیه؛ الموسوعة
الذهبیه للعلوم‌الاسلامیه؛ الموسوعة الفلسطینیه؛ المیزان فی تفسیر‌القرآن.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله ارض مقدس، ج۲، ص۶۲.
