• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تابط شرا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تَأَبَّطَ شرّاً، لقب یکی از شاعران «صعلوک» (راهزن) در دوران جاهلیت است.



تَأَبَّطَ شرّاً، لقب یکی از شاعران «صعلوک» (راهزن) در دوران جاهلیت و نام کامل او ثابت بن جابربن سفیان بن عُمَیثِل بن عُدَیّبن کعب است و مادرش، اُمیمه، زنی از بنی قین بود.
[۱] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۷.
[۲] عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۷، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
کنیه تأبّط شرّاً ابوزهیر
[۳] عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۷، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
[۴] زرکلی، ج۲، ص۹۷.
و نَسبش از بنی فَهم بود
[۵] ابن درید، کتاب الاشتقاق، ج۲، ص۲۶۶، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۶] ابوالعلاء معرّی، الفصول والغایات فی تمجیدالله و المواعظ، ج۱، ص۴۶۱، چاپ محمود حسن زناتی، قاهره ۱۹۷۷.
[۷] ابن حزم، جمهره انساب العرب، ج۱، ص۲۴۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و به جهت سیاهی رنگ پوست از «اَغْربة العرب» (سیاهان عرب) شمرده شده است،
[۸] ابن سیده، المحکم و المحیط الاعظم فی اللّغه، ج۵، ص۳۰۱، قاهره ۱۳۷۷ـ۱۳۹۳/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۷۳.
[۹] ابن منظور، ذیل «غرب».    
و این جماعت از کسانی بوده‌اند که از نظر عرب، پیوند و انتساب آنان به مادران بیش از پدران بوده است.
[۱۰] یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۴، قاهره ۱۹۸۶.


۱.۱ - القاب مختلف ثابت بن جابر


به سبب کوتاهی قامت و تیزرو بودن تأبّط شرّاً به او لقب «شَعْل» داده بودند
[۱۱] احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۱، ص۹۸۸، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۱۲] ابن منظور، ج۷، ص۱۴۲.
[۱۳] ابن منظور، ج۱۵، ص۴۲۳.
و از آن رو که سرپرستی راهزنان را عهده دار بوده و طعام ایشان را تأمین می‌کرده دایی او، شَنْفَری، وی را «امّعیال» نیز خوانده است.
[۱۴] مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۱۱۰، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
[۱۵] احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۲، ص۷۵۷، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۱۶] ابن منظور، ج۳، ص۴۱.
به قصد تحقیر و پست شمردن، به او «ابن تُرنا» نیز لقب داده‌اند.
[۱۷] حسن بن حسین سُکَّری، شرح اشعار الهذلیّین، ج۱، ص۲۹۹، چاپ عبدالستّار احمد فرّاج و محمود محمد شاکر، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
درباره ملقب شدن وی به «تأبّط شرّاً» (کسی که شرّی را به زیر بغل گرفته است) آورده‌اند که: هیچگاه شمشیر را از خود دور نمی‌ساخت.
[۱۸] اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیّة، ذیل «ابط»، چاپ احمد عبدالغفور عطّار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
[۱۹] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۷.
[۲۰] ابن درید، کتاب الاشتقاق، ج۲، ص۲۶۶، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۱] عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۸، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.


۱.۲ - زندگی تأبط شرا


زندگی تأبّط شرّاً بی ثبات و همراه با حادثه جویی و جنگ بوده
[۲۲] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۴، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
و بیشترین حملات او به قبیله هذیل و بَجِیله و برای غارت آنان بوده است؛ البته اخبار این غارتگریها به هم آمیخته است.
[۲۳] رژیس بلاشر، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۳۱۶، ترجمه ابراهیم کیلانی، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
او را فردی تیزبین و سریع گفته‌اند که می‌توانسته است خود را با دویدن به اسبان و آهوان برساند
[۲۴] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
در اشعار خود او نیز به این امر، که برای فرار از دشمنان بوده، اشاره شده است.
[۲۵] مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۲۸، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
داستانهایی نیز در این زمینه درباره او نقل شده است.
[۲۶] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۳۱ـ۱۳۴.


۱.۳ - علت دشمن تأبط شرا با قبیله هذیل


درباره علت دشمنی تأبّط شرّاً با قبیله هذیل آورده‌اند که ابوکبیر هذلی با مادر او ازدواج کرد و هر دو از آزار تأبّط شرّاً در امان نبودند تا این‌که هُذلی قصد جان او را کرد و او نیز گریخت و تا پایان عمر با بنی هذیل دشمنی ورزید.
[۲۷] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
قصیده ای نیز از ابوکبیر هذلی در مذمت تأبّط شراً به جا مانده است.
[۲۸] احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۱، ص۸۴ ـ۹۲، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.


۱.۴ - از عجایب اشعار او


از عجایبی که در اشعار تأبّط شرّاً بدان اشاره شده برخورد او با موجودی عجیب (غول) و وصف آن و نبرد با آن است.
[۲۹] ابن قتیبه، الشعر والشعراء، ج۱، ص۳۱۳، چاپ احمد محمد شاکر، مصر ۱۹۶۶.
[۳۰] ابوالعلاء معرّی، الفصول والغایات فی تمجیدالله و المواعظ، ج۱، ص۴۶۱، چاپ محمود حسن زناتی، قاهره ۱۹۷۷.
[۳۱] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹.
درباره نبردهای او نیز داستانهای شگفتی گفته‌اند.
[۳۲] ابن حبیب، کتاب المحبّر، ج۱، ص۱۹۷، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.

گویند که از زنی از قبیله عبس، خواستگاری کرد و آن زن نیز ازدواج با او را پذیرفت، ولی اطرافیان آن زن او را از این کار بازداشتند و گفتند که تأبّط شراً بزودی کشته خواهد شد؛ و او نیز برای همیشه از ازدواج منصرف شد.
[۳۳] احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۲، ص۴۹۱، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.


۱.۵ - نحوه کشته شدن تأبط شرا


در داستان کشته شدن تأبّط شرّاً اختلاف هست؛ برخی آورده‌اند که در قبیله بنی هذیل کشته شد و جسدش را در غاری به نام رَخْمان انداختند
[۳۴] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۶۶ـ ۱۶۸.
[۳۵] زرکلی، ج۲، ص۹۷.
و بنا به نقل سکری
[۳۶] حسن بن حسین سُکَّری، شرح اشعار الهذلیّین، ج۲، ص۸۴۵ ـ ۸۴۶، چاپ عبدالستّار احمد فرّاج و محمود محمد شاکر، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
و ابوالفرج اصفهانی
[۳۷] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۶۸.
[۳۸] ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۷۰.
او به دست پسری از بنی قریم در کوه نمار کشته شد و مادر و خواهرش در سوکش چندین مرثیه سرودند. سال کشته شدن او را حدود ۸۰ قبل از هجرت و یا ۹۲ قبل از هجرت
[۳۹] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
دانسته‌اند، اگرچه او را در پاره ای منابع بغلط از شاعران دوره اسلامی شمرده‌اند.
[۴۰] ابن سیده، المحکم و المحیط الاعظم فی اللّغه، ج۵، ص۳۰۱، قاهره ۱۳۷۷ـ۱۳۹۳/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۷۳.
[۴۱] ابن منظور، ذیل «غرب».


۱.۶ - اشعار تأبط شرا


بیشتر اشعار تأبّط شرّاً در «مختارات» (برگزیده‌ها) آمده است
[۴۲] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۴، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
و بیش‌تر به صورت قطعات شعری است تا قصاید منظم، و این به سبب شیوه زندگی وی بوده است.
[۴۳] یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۲۶۱، قاهره ۱۹۸۶.

بیشترین بخش اشعارش به وصف غارتگریها و عبور از کوهها و بیابانها و خطراتی که در ضمن غارتگری با آن‌ها مواجه می‌شده اختصاص یافته است
[۴۴] علی بن حسین علم الهدی، امالی المرتضی: غررالفوائد و دررالقلائد، ج۲، ص۱۷۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست تهران.
و به جهت شیوه مشترک زندگی او با شنفری و ویژگیهای یکسان شعری، برخی اشعارشان به هم آمیخته است.
[۴۵] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.

به گفته فروخ
[۴۶] عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
جاحظ نیز در برخی اشعار منسوب به وی تشکیک کرده است.
خطیب تبریزی
[۴۷] یحیی بن علی خطیب تبریزی، شرح القصائد العشر، ج۱، ص۶۹ـ۷۲، چاپ فخرالدّین قباوه، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
چهار بیت از معلقه امرؤالقیس را سروده تأبّط شراً دانسته است. ابن منظور در ۶۱ مورد به اشعار تأبّط شرّاً استشهاد کرده است.
[۴۸] تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۱۲، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
یاقوت حموی در معجم البلدان ۲۷ بیت از او نقل کرده و بکری نیز در معجم ما استعجم یازده بیت از او آورده است.
[۴۹] تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۲۷ـ ۲۸، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
نسخه‌ای از برخی اشعار تأبّط شرّاً که ابن جنّی گرد آورده موجود است.
[۵۰] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.

به گفته آقابزرگ طهرانی،
[۵۱] آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۳۲۵.
ابواحمد جلودی (متوفی ۳۰۲) کتابی با عنوان أخبار تأبط شراً تألیف کرده است. خاورشناسان اروپایی نیز اهتمام ویژه ای به ترجمه و شرح اشعار وی مصروف داشته‌اند.
[۵۲] تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.


۱.۷ - ویژگیهای شعر تأبط شرا


از ویژگیهای لغوی شعر او کثرت به کار بردن لغات غریب است.
[۵۳] یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۳۱۳، قاهره ۱۹۸۶.
در دو مجموعه قدیمی شعر عربی یعنی مفضلیات
[۵۴] مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۲۷ـ۳۱، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
و اصمعیات
[۵۵] عبدالملک بن قریب اصمعی، الاصمعیّات، ج۱، ص۱۳۵ـ۱۳۶، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۵).
ابیاتی از وی آمده است.
در ۱۳۵۱ش/ ۱۹۷۳ کتاب شعر تأبط شراً به کوشش سلمان داودقره غولی و جبار تعبان جاسم در نجف به چاپ رسید.
[۵۶] پانویس ۳، تأبّط شرّاً، ج۱، ص۹، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۵۷] زرکلی، ج۲، ص۹۷.
دیوان تأبّط شرّاً و أخباره را علی ذوالفقار شاکر در ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴ در بیروت به چاپ رسانده است.


(۱) آقابزرگ طهرانی.
(۲) ابن حبیب، کتاب المحبّر، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
(۳) ابن حزم، جمهره انساب العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۴) ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۵) ابن سیده، المحکم و المحیط الاعظم فی اللّغه، قاهره ۱۳۷۷ـ۱۳۹۳/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۷۳.
(۶) ابن قتیبه، الشعر والشعراء، چاپ احمد محمد شاکر، مصر ۱۹۶۶.
(۷) ابن منظور.
(۸) ابوالعلاء معرّی، الفصول والغایات فی تمجیدالله و المواعظ، چاپ محمود حسن زناتی، قاهره ۱۹۷۷.
(۹) ابوالفرج اصفهانی.
(۱۰) عبدالملک بن قریب اصمعی، الاصمعیّات، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۵).
(۱۱) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
(۱۲) عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
(۱۳) رژیس بلاشر، تاریخ الادب العربی، ترجمه ابراهیم کیلانی، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
(۱۴) تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۱۵) اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیّة، چاپ احمد عبدالغفور عطّار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
(۱۶) یحیی بن علی خطیب تبریزی، شرح القصائد العشر، چاپ فخرالدّین قباوه، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۱۷) یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، قاهره ۱۹۸۶.
(۱۸) زرکلی.
(۱۹) حسن بن حسین سُکَّری، شرح اشعار الهذلیّین، چاپ عبدالستّار احمد فرّاج و محمود محمد شاکر، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
(۲۰) علی بن حسین علم الهدی، امالی المرتضی: غررالفوائد و دررالقلائد، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست تهران.
(۲۱) عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، بیروت ۱۹۹۲.
(۲۲) احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۲۳) مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).

 
۱. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۷.
۲. ↑ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۷، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
۳. ↑ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۷، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
۴. ↑ زرکلی، ج۲، ص۹۷.
۵. ↑ ابن درید، کتاب الاشتقاق، ج۲، ص۲۶۶، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۶. ↑ ابوالعلاء معرّی، الفصول والغایات فی تمجیدالله و المواعظ، ج۱، ص۴۶۱، چاپ محمود حسن زناتی، قاهره ۱۹۷۷.
۷. ↑ ابن حزم، جمهره انساب العرب، ج۱، ص۲۴۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸. ↑ ابن سیده، المحکم و المحیط الاعظم فی اللّغه، ج۵، ص۳۰۱، قاهره ۱۳۷۷ـ۱۳۹۳/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۷۳.
۹. ↑ ابن منظور، ذیل «غرب».    
۱۰. ↑ یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۱۱۳ـ۱۱۴، قاهره ۱۹۸۶.
۱۱. ↑ احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۱، ص۹۸۸، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۱۲. ↑ ابن منظور، ج۷، ص۱۴۲.
۱۳. ↑ ابن منظور، ج۱۵، ص۴۲۳.
۱۴. ↑ مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۱۱۰، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۱۵. ↑ احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۲، ص۷۵۷، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۱۶. ↑ ابن منظور، ج۳، ص۴۱.
۱۷. ↑ حسن بن حسین سُکَّری، شرح اشعار الهذلیّین، ج۱، ص۲۹۹، چاپ عبدالستّار احمد فرّاج و محمود محمد شاکر، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
۱۸. ↑ اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیّة، ذیل «ابط»، چاپ احمد عبدالغفور عطّار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
۱۹. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۷.
۲۰. ↑ ابن درید، کتاب الاشتقاق، ج۲، ص۲۶۶، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲۱. ↑ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة الادب و لب لباب لسان العرب، ج۱، ص۱۳۸، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۹۶۷ـ۱۹۸۰.
۲۲. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۴، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
۲۳. ↑ رژیس بلاشر، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۳۱۶، ترجمه ابراهیم کیلانی، دمشق ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۲۴. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
۲۵. ↑ مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۲۸، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۲۶. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۳۱ـ۱۳۴.
۲۷. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
۲۸. ↑ احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۱، ص۸۴ ـ۹۲، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۲۹. ↑ ابن قتیبه، الشعر والشعراء، ج۱، ص۳۱۳، چاپ احمد محمد شاکر، مصر ۱۹۶۶.
۳۰. ↑ ابوالعلاء معرّی، الفصول والغایات فی تمجیدالله و المواعظ، ج۱، ص۴۶۱، چاپ محمود حسن زناتی، قاهره ۱۹۷۷.
۳۱. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹.
۳۲. ↑ ابن حبیب، کتاب المحبّر، ج۱، ص۱۹۷، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت.
۳۳. ↑ احمدبن محمد مرزوقی، شرح دیوان الحماسه، ج۲، ص۴۹۱، چاپ احمد امین و عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۳۴. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۶۶ـ ۱۶۸.
۳۵. ↑ زرکلی، ج۲، ص۹۷.
۳۶. ↑ حسن بن حسین سُکَّری، شرح اشعار الهذلیّین، ج۲، ص۸۴۵ ـ ۸۴۶، چاپ عبدالستّار احمد فرّاج و محمود محمد شاکر، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۵.
۳۷. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۶۸.
۳۸. ↑ ابوالفرج اصفهانی، ج۲۱، ص۱۷۰.
۳۹. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
۴۰. ↑ ابن سیده، المحکم و المحیط الاعظم فی اللّغه، ج۵، ص۳۰۱، قاهره ۱۳۷۷ـ۱۳۹۳/ ۱۹۵۸ـ ۱۹۷۳.
۴۱. ↑ ابن منظور، ذیل «غرب».
۴۲. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۴، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
۴۳. ↑ یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۲۶۱، قاهره ۱۹۸۶.
۴۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، امالی المرتضی: غررالفوائد و دررالقلائد، ج۲، ص۱۷۷، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست تهران.
۴۵. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
۴۶. ↑ عمر فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۸، بیروت ۱۹۹۲.
۴۷. ↑ یحیی بن علی خطیب تبریزی، شرح القصائد العشر، ج۱، ص۶۹ـ۷۲، چاپ فخرالدّین قباوه، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۴۸. ↑ تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۱۲، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۴۹. ↑ تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۲۷ـ ۲۸، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۵۰. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، نقله الی العربیّه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
۵۱. ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۳۲۵.
۵۲. ↑ تأبّط شرّاً، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۵۳. ↑ یوسف خلیف، الشّعراء الصّعالیک فی العصر الجاهلی، ج۱، ص۳۱۳، قاهره ۱۹۸۶.
۵۴. ↑ مفضّل ضبّی، المفضّلیّات، ج۱، ص۲۷ـ۳۱، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۵۵. ↑ عبدالملک بن قریب اصمعی، الاصمعیّات، ج۱، ص۱۳۵ـ۱۳۶، چاپ احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۳۷۵/۱۹۵۵).
۵۶. ↑ پانویس ۳، تأبّط شرّاً، ج۱، ص۹، دیوان تأبّط شرّاً و أخباره، چاپ علی ذوالفقار شاکر، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۵۷. ↑ زرکلی، ج۲، ص۹۷.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تأبط شرا»، شماره۲۹۹۸.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران عرب | واژه شناسی
جعبه ابزار