بداء (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بداء
ظهور پس از
خفا، یا ایجاد
رای جدید است.
بداء (به فتح باء) به دو معنای نزدیک به هم
اطلاق می‌شود:
۱. ظهور پس از خفا: (... وبدا لهم من الله ما لم یکونوا یحتسبون)
؛
۲. ایجاد رای جدید: صاحب قاموس می‌گوید: «و بدا له فی الامر بدوا و بداءا و بدائة، ای: نشا له فیه رای».
بدا در معنای لغوی آن در مورد انسانها
جایز است نه
خداوند؛ یعنی هم
ممکن است چیزی که بر کسی مخفی بوده برای او آشکار گردد. و هم ممکن است کسی نظر و دیدگاهی درباره چیزی داشته باشد سپس آن دیدگاه تغییر یافته رای دیگری
اختیار کند. ولی خداوند از بدا به هر دو معنای فوق منزه است.
بلی در کتاب
قرآن و
احادیث فراوانی که از
ائمه اطهار علیهم‌السّلام
روایت شده «بدا» به معنای دیگری برای خداوند اثبات شده است.
ودانشمندان
شیعه به تبعیت از
امامان معصوم خویش این لفظ را درباره
خدا به کار می‌برند.
گویی
اعتقاد به «بدا» از مختصات
مذهب شیعه است، و کمتر کتاب کلامی و تفسیری شیعه یافت می‌شود که در آن اشاره به مساله «بدا» نشده و مقصود از آن را بیان نکرده باشند. پا فشاری اندیشمندان شیعی بر این مساله به حدی بوده که تاکنون کتاب‌های زیادی در خصوص آن نگاشته‌اند در عین حال بسیاری از متکلمان
اهل سنت اعتقاد به بدا را به عنوان یکی از نقاط
ضعف شیعه ذکر کرده و ازاین راه آنها را مورد هجوم قرار می‌دهند.
با دقت در
شبهات آنها می‌توان دریافت که آنان «بدا» را به همان معنای لغوی آن به کار برده‌اند، در حالی که اگر به دیده انصاف و بدون
تعصب به این مساله نگاه شود روشن می‌شود که «بدا» باتفسیری که ائمه اطهار علیهم‌السّلام دانشمندان شیعه درباره آن به دست داده‌اند، اندیشمندان
اهل سنت هم آن را قبول دارند و گویی اختلاف در مورد «بدا» لفظی است نه معنوی.
مراد شیعه از بدا در حق خداوند، تغییر امر غیر حتمی در
تکوینیات به دست حق تعالی بعد از خفای آن بر بندگان است. در حقیقت، بدا در
تکوینیات مانند
نسخ در
شرعیات می‌باشد.
بدا- با این معنا- مبتنی بر سه امر است:
۱. همه چیز در
جهان، به
مشیت پروردگار بستگی دارد؛
۲. میان علم خالق و مخلوق تفاوت است و خفا تنها در
علم مخلوق راه دارد و برای خداوند هیچ گونه خفایی نیست؛
۳. خداوند در هیچ امری مجبور نیست، بلکه در هر شرایطی بر اساس مصلحت،
قضا و قدر را تغییر می‌دهد.
متکلمان شیعه تاکید می‌کنند بدا نسبت به خداوند متعال به معنای مخفی بودن امری بر
پروردگار و سپس ظاهر شدن آن برای او نیست. آنها می‌گویند: هرگاه خداوند حکمی را صادر کند و یا ایجاد چیزی را
اراده فرماید، از همان اول می‌داند که آن چه پدید آمده، همیشگی است یا اینکه پس از مدت زمان معینی تغییر خواهد کرد یا از بین می‌رود؛ پس بدا، آشکار شدن حقیقت برای
پروردگار نیست، چون برای او همه حقایق از همان اول ظاهر می‌باشد، بلکه بدا در حقیقت، آشکار شدن امری است برای غیر
خدا (بندگان) که به اراده خداوند و کیفیت آن و نوع
حکم صادر شده از سوی او آگاهی نداشته‌اند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «بداء».
