• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اهل کتاب در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



صاحبان کتاب آسمانی را اهل کتاب گویند.



اهل به معنای سزاوار و شایسته، خاندان ، خانواده، اُنس، اختصاص و تعلق داشتن به چیزی است،
[۲] التحقیق، ج‌۱، ص‌۱۶۹، «اهل».
ازاین‌رو با اضافه شدن به کتاب معنای «وابستگان به کتاب» می‌دهد. چون مقصود از کتاب، کتاب آسمانی است، اهل کتاب به معنای صاحبان کتاب آسمانی و پیروان ادیان الهی است. البته این تعبیر در قرآن و فرهنگ اسلامی برای مسلمانان به کار نمی‌رود. گزینش این اصطلاح که گویا نخستین بار در قرآن آمده
[۳] دایرة‌المعارف تشیع، ج‌۲، ص‌۶۱۶‌.
بدین جهت است که وجود کتابهای آسمانی وجه مشترک همه ادیان‌الهی است و راه را برای مدعیان ادیان بر ساخته می‌بندد. اصطلاح اهل کتاب ۳۱‌بار در ۳۱ آیه از ۹‌ سوره قرآن و بیش از همه در سوره آل‌عمران (۱۲‌بار) به کار رفته است.


قرآن کریم از اهل کتاب با تعبیرهای دیگری نظیر: «الَّذینَ اوتوا الکِتبَ»، «اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکِتب»، «الَّذینَ اُوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتب» نیز یاد کرده و با اختصاص بخش قابل توجهی از آیات و خطابهای خود صف آنان را از صف بت‌پرستان جدا ساخته است. در آیات مربوط به اهل کتاب، روی سخن با یهود و نصارا و گاه یکی از آن دو است. در برخی آیات بر اثر انکار رسالت پیامبر گرامی یا نفوذ شرک در عقاید اهل‌کتاب به آنان « کافر » نیز گفته شده است.


کاربرد اصطلاح اهل کتاب در برابر «اُمّی» ها و دعوت هر دو گروه به توحید ، نشان می‌دهد که ساکنان شبه جزیره عرب در آستانه بعثت پیامبر اسلام به این دو گروه عمده تقسیم می‌شده‌اند: «... وقُل لِلَّذینَ اوتوا الکِتبَ والاُمِّیِّینَ ءَاَسلَمتُم فَاِن اَسلَموا فَقَدِ اهتَدَوا واِن تَوَلَّوا فَاِنَّما عَلَیکَ البَلغُ...». اقلیت پراکنده اهل کتاب که یهودیان و مسیحیان بوده‌اند، با برخورداری از کتاب آسمانی، تعالیم دینی مکتوب و نیز عالمانی آشنا به خواندن و نوشتن از برتری فرهنگی نسبت به «امی» ها برخوردار بوده‌اند. امّیها که دین رایج آنان بت‌پرستی بوده است، فاقد کتاب دینی و ادبیات نوشتاری در حوزه دینی و اغلب ناآشنا به خواندن و نوشتن بوده، برتری فرهنگی اهل کتاب را پذیرفته بودند. مراجعه آنان به اهل کتاب درباره صحت و سقم ادعای پیامبر اسلام مؤید این معناست.


ارشاد العقل‌السلیم الی مزایا القرآن الکریم، ابی‌السعود؛ اسباب النزول، واحدی؛ املاء ما من به الرحمن؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ البدایة و النهایه؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ تاریخ جامع ادیان؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تحریرالاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیرالعیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ تفسیر کنزالدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جامع المدارک؛ جامع المقاصد فی شرح‌القواعد؛ الجزیة و احکامها فی الفقه الاسلامی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره؛ حقوق اقلیتها بر اساس قرارداد ذمه؛ دایرة المعارف تشیع؛ زاد‌المسیر فی علم التفسیر؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) من القرآن الکریم و‌السنة الصحیحه؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و‌الحرام؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)؛ صیانة القرآن من التحریف؛ طهارت و نجاست اهل کتاب؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ فقه الصادق (علیه‌السلام)؛ فقه القرآن، راوندی؛ کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء؛ کشف‌اللثام عن قواعد الاحکام؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ لسان العرب؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجمع‌الفائدة و‌البرهان؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مستند العروة الوثقی؛ الملل و النحل؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ موسوعة الفقهیة المیسره؛ المیزان فی تفسیر‌القرآن؛ نورالبراهین فی اخبار السادة الطاهرین؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر.


۱. بصائر ذوی التمییز، ج‌۲، ص‌۸۳-‌۸۵‌.    
۲. التحقیق، ج‌۱، ص‌۱۶۹، «اهل».
۳. دایرة‌المعارف تشیع، ج‌۲، ص‌۶۱۶‌.
۴. بقره/سوره۲، آیه۱۰۵.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۰۹.    
۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۶۴ ۶۵‌.    
۷. آل عمران/سوره۳، آیه۶۹ ۷۲.    
۸. آل عمران/سوره۳، آیه۷۵.    
۹. آل عمران/سوره۳، آیه۹۸ ۹۹.    
۱۰. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۰.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۳.    
۱۲. آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۹.    
۱۳. نساء/سوره۴، آیه۱۲۳.    
۱۴. نساء/سوره۴، آیه۱۵۳.    
۱۵. نساء/سوره۴، آیه۱۵۹.    
۱۶. نساء/سوره۴، آیه۱۷۱.    
۱۷. مائده/سوره۵، آیه۱۵.    
۱۸. مائده/سوره۵، آیه۱۹.    
۱۹. مائده/سوره۵، آیه۵۹‌.    
۲۰. مائده/سوره۵، آیه۶۵‌.    
۲۱. مائده/سوره۵، آیه۶۸‌.    
۲۲. مائده/سوره۵، آیه۷۷.    
۲۳. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۶.    
۲۴. احزاب/سوره۳۳، آیه۲۶.    
۲۵. حدید/سوره۵۷، آیه۲۹.    
۲۶. حشر/سوره۵۹، آیه۲.    
۲۷. حشر/سوره۵۹، آیه۱۱.    
۲۸. بیّنه/سوره۹۸، آیه۱.    
۲۹. بیّنه/سوره۹۸، آیه۶.    
۳۰. بقره/سوره۲، آیه۱۰۱.    
۳۱. نساء/سوره۴، آیه۱۴۴ ۱۴۵.    
۳۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹.    
۳۳. بقره/سوره۲، آیه۱۲۱.    
۳۴. بقره/سوره۲، آیه۱۴۶.    
۳۵. نساء/سوره۴، آیه۵۱.    
۳۶. حجّ/سوره۲۲، آیه۱۷.    
۳۷. مائده/سوره۵، آیه۶۹‌.    
۳۸. بقره/سوره۲، آیه۶۲.    
۳۹. بقره/سوره۲، آیه۱۰۵.    
۴۰. بیّنه/سوره۹۸، آیه۱.    
۴۱. آل‌عمران/سوره۳، آیه۲۰.    

دائرة المعارف قرآن کریم جلد پنجم، برگرفته از مقاله«اهل ذمه قرآن» شماره۵.    




جعبه ابزار