الفوائد الطوسیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الفوائد
الطوسیة تالیف
محمد بن حسن بن علی حر عاملی (م ۱۱۰۴ ق) است. این كتاب پاسخ برخی از
احادیث مشكل و دُرّهای تحقیق بعضی از مسائل پیچیده‌ای است.
شیخ حر در مقدمه این كتاب می‌نویسد:
«این كتاب پاسخ برخی از احادیث مشكل و دُرّهای تحقیق بعضی از مسائل پیچیده‌ای است كه اهل علم و كمال در زمان اقامتم در
طوس سؤال نموده‌اند ...»
این کتاب مجموعه‌ای از پاسخ‌ها به سؤالات گوناگونی از
علوم حدیث ،
فقه ،
اصول فقه ،
کلام ،
رجال و حتی
منطق می‌باشد که در
شهر طوس بعضی از علماء و دانشمندان از مؤلف سؤال کرده‌اند.
وی این مباحث را در ۱۰۲ فائدة بیان نموده است که بیشتر آنان در ارتباط با شرح احادیث می‌باشد.
وی در مقدمه کتاب دربارۀ مطالب مطرح شده در آن می‌نویسد:
هذه فوائد فی حل بعض الاحادیث المشکلة و فرائد فی تحقیق بعض المسائل المعضلة التی کان یسالنی فی طوس عنها بعض اهل العلم و الکمال فاکتب لهم فی شرحها ما یقتضیه الحال و یحظر بالبال.
وی علاوه بر این کتاب دارای آثار فقهی ارزشمند دیگری همچون
بدایة الهدایة فی الواجبات و المحرمات المنصوصة ،
تقلید المیت ،
رسالة فی حرمة شرب التتن ،
الرسالة الرضاعیة ،
رسالة فی القصر نیز می‌باشد
همانطور که در این کتاب مشخص است وی به مباحث حدیثی توجه خاصی داشته است و تبحر وی در مباحث حدیثی موجب شده که آثار ارزشمند حدیثی تالیف نماید که مهمترین آنان تفصیل
وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة است که به اختصار
وسائل الشیعة گفته می‌شود تا جائیکه وی به نام صاحب الوسائل مشهور شده است.
وی کتاب دیگری نیز به نام الفوائد
الطوسیة دارد که در بردارنده ۱۲ فائده است که صاحب
الذریعة درج
به آن اشاره نموده است و آن را در کتابخانه
شیخ الشریعة اصفهانی دیده است. وی در آثار بعدی خود نظیر
الفصول المهمة و
امل الآمل به مطالب این کتاب استناد نموده است.
از بین ۱۰۲ فائدة در حدود ۱۶ فائده مربوط به مباحث فقهی نظیر
قضاء ،
طهارة ،
حج ،
نذر ،
نماز جماعت غناء ،
تقلید میت و غیر آن است و در حدود ۱۲ فائده نیز در مباحثی نظیر
حجیت خبر واحد ،
اجماع ،
قیاس ،
اصالة الاباحة ،
براءة اصلیة و
استصحاب است. حتی دو فائده ۳۹ و ۴۰ مربوط به مباحث علم منطق می‌باشد.
اگر چه این فوائد در یک کتاب گردآوری شده است اما بعضی از آنها را می‌توان به عنوان یک مقاله یا کتاب مختصر به حساب آورد. مؤلف در امل الآمل
می‌نویسد: و فی کتاب الفوائد
الطوسیة ایضا رسائل متعددة طویلة نحو عشرة یحسن افراد کل واحدة منها.
مؤلف در مقدمه کتاب می‌نویسد: فقد جمعت من الفوائد ما لا یجمعه شی ء من مصنفات و من تاملها وجد فیها من النکت و التحقیقات و التدقیقات و جواب الشبهات و توجیه المتشابهات ما لا یوجد فی شی ء من المؤلفات
همچنین در امل الآمل
می‌نویسد: و فی کتاب الفوائد
الطوسیة ایضا رسائل متعددة طویلة نحو عشرة یحسن افراد کل واحدة منها .
آقا بزرگ تهرانی در
می‌نویسد: و هو فی مطالب جلیلة متفرقة، و حل بعض الاحادیث المشکلة و فیه نحو عشرة رسائل یحسن افراد کل منها
اعیان الشیعة : الفوائد
الطوسیة خرج منه مجلد یشتمل علی مائة فائدة فی مطالب متفرقه. و در صفحه ۱۶۹ می‌نویسد: و فی کتاب الفوائد
الطوسیة ایضا وسائل متعددة طویلة نحو عشر یحسن افراد کل واحدة منها
آیة الله مرعشی نجفی در کتاب سجل البلال: کتاب فوائد
الطوسیة و مطالب متنوعة فی فنون العلم و هو حسن جدا.
آنچنانکه در
الذریعةجلد ۱۰، صفحه ۲۱۷ آمده است این کتاب قبل از سال ۱۰۹۰ ق تالیف شده است. و در
به نسخه‌ای به خط محمد باقر بن محمد مهدی مشهدی مربوط به سال ۱۰۹۰ ق اشاره شده است.
در الذریعة
به نسخه‌هایی از کتابخانه شیخ
علی بن محمد رضا آل کاشف الغطاء در
نجف ، نسخه
سید محمد رضا تبریزی مربوط به
سال ۱۱۲۱ ق، نسخه میرزا
محمد علی اردوبادی مربوط به سال ۱۰۹۰ ق به خط محمد باقر بن محمد مهدی مشهدی اشاره شده است.
در چاپ کتاب موجود از دو نسخه استفاده شده است. نسخه اول متعلق به کتابخانه آیة الله مرعشی، مربوط به سال ۱۱۲۸ ق است و نسخه دوم متعلق به
کتابخانه سید مهدی لاجوردی حسینی مربوط به سال ۱۱۱۰ ق است.
کتاب موجود در سال ۱۴۰۳ ق در چاپخانه علمیه
قم به چاپ رسیده است و محقق و مصحح آن سید مهدی لاجوردی بوده که با همکاری شیخ محمد درودی منابع روایی و آیات
قرآن کریم آن استخراج شده است.
همانطور که گفته شد مباحث کتاب از علوم گوناگونی مثل
رجال ،
فقه ،
اصول فقه ،
تفسیر ،
ادبیات عربی ،
حدیث و
منطق تشکیل شده که در ۱۰۲ فائده ذکر شده‌اند که عبارتند از:
رجال: فائده‌های ۱، ۴۲، ۵۲، ۷۲، ۷۳
اصول فقه فائده‌های ۳، ۶، ۴۹، ۵۴، ۶۳، ۷۴، ۷۵، ۷۹، ۸۳، ۹۱، ۹۲، ۹۶
فقه فائده‌های ۵، ۱۱، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۲۷، ۲۸، ۴۱، ۵۱، ۵۸، ۶۰، ۶۵، ۷۰، ۷۶، ۷۷، ۸۹،
احادیث و روایات فائده‌های ۸، ۱۹، ۲۱، ۲۲، ۲۵، ۲۶، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۳، ۴۳، ۴۶، ۵۰، ۵۷، ۵۹، ۶۱، ۶۴، ۶۷
عقاید فایده‌های ۲، ۴، ۱۲، ۱۳، ۲۰، ۳۲، ۳۴، ۳۶، ۳۷، ۳۸، ۴۴، ۴۵، ۴۷، ۵۴، ۵۶، ۶۲، ۷۱
تفسیر فایده‌های ۱۴، ۲۳، ۲۴، ۳۵، ۴۸، ۶۶، ۶۸، ۶۹، ۱۰۲
منطق فایده‌های ۳۹، ۴۰
ادبیات عربی فایده‌های ۷، ۹، ۱۰، ۵۳
سایت اندیشه قم. نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
