الآیات الناسخة و المنسوخة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این
کتاب جزء منابع اصیل در
علوم تفسیر و
حدیث به شمار می‌آید و مطالب آن از تفسیر منسوب به ابو عبدالله محمد بن ابراهیم
نعمانی اقتباس شده است.
براساس گفته محقق این
اثر، کتاب توسط مرحوم
سید مرتضی علم الهدی از بزرگان امامیه و مرجع دینی
زمان خویش که به
سال ۲۵۵ قمری در بغداد متولد شده، می‌باشد. سید مرتضی در دانش اندوزی سعی وافر داشت و از بزرگترین شاگردان
شیخ مفید و نویسنده آثار علمی ارزشمند فراوانی است. در
علوم دینی پایه‌ای رفیع داشت و به اقتضای پایگاه بلندش در
دین و
دنیا، با کثیری از
اهل علم و ادب و سیاحت مرتبط بوده است. جامعیت سید مرتضی در علوم ادبی و معارف دینی، و دقت نظر و ژرف کاویش، او را در کار
قرآن پژوهی مدد بسیار رسانیده است. سید در این کتاب ابتدا درباره
ثقلین (
قرآن و عترت) مطالبی بیان داشته و سپس
روایت نعمانی از
امام صادق علیه‌السّلام را درباره
نبوت نبی اکرم صلی الله علیه و آله،
قرآن کریم،
ولایت اهل بیت پیامبر و نیز نکات بسیار ارزنده‌ای را که در شناخت درست
قرآن کریم نقش مهمی ایفاء می‌کنند، نقل می‌کند. روایتی نیز از
امیر مؤمنان علیه‌السّلام درباره اقسام هفت گانه نزول
قرآن نقل کرده سپس وارد مبحث اصلی کتاب یعنی
آیات ناسخ و منسوخ در
قرآن کریم شده و آیات ناسخ و منسوخ متعددی را یادآور می‌شود. در بخش دیگری از کتاب به بیان
محکم و متشابه و
تفسیر هریک از منظر
قرآن کریم پرداخته و اقسام
وحی در
قرآن را نیز یادآور می‌شود. اقسام نور و اقسام امت در
قرآن خاص و عام در
قرآن، آیاتی که نیمی از آنها منسوخ و نیمی دیگر به حال خود رها شده است، برخی ردیه‌ها بر مذاهب و افکار انحرافی،
اسماء حسنی در
قرآن و... دیگر مطالب کتاب را تشکیل می‌دهد. مؤلف کتاب کیست؟ برخی در انتساب این کتاب به سید مرتضی تردید کرده‌اند اما محقق کتاب معتقد است این کتاب از جمله آثار مرحوم سید مرتضی است و تفسیر
نعمانی همان
رساله محکم و متشابه یا آیات ناسخه و منسوخه نوشته سید مرتضی می‌باشد و سید مرتضی در این کتاب به جز آنچه در مقدمه رساله در تقسیم
قرآن به اقسام سبعه و آنچه در دو سطر اخیر رساله آمده، از تفسیر
نعمانی استفاده نکرده است.
کتاب با مقدمه مؤلف درباره اهمیت
ثقلین آغاز می‌شود و سپس با
روایت نعمانی درباره
بعثت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
قرآن کریم و ناسخ و منسوخ، متشابه و محکم،
تاویل، عام و خاص و... در
قرآن ادامه می‌یابد. کتاب از ساختار دقیق و روشنی برخوردار نیست اما بطور کلی می‌توان بخش عمده برای آن تصویر کرد. بخش اول: ناسخ و منسوخ در
قرآن. در این بخش آیات ناسخ و منسوخ
قرآن کریم گردآوری شده است. بخش دوم: محکم و متشابه در
قرآن، که به بیان تفسیر و مصادیق آیات محکم و متشابه در
قرآن پرداخته است. همچنین اقسام وحی در
قرآن را یادآور شده است. بخش سوم: اقسام
نور در قرآن بخش چهارم: اقسام امت در
قرآن بخش پنجم: خاص و عام در
قرآن بخش ششم: آیاتی که نیمی از آنها منسوخ و نیمی دیگر به حال خود رها شده است. بخش هفتم: احتجاجات و ردیه‌ها نسبت به مذاهب و افکار انحرافی بخش هشتم: اسماء حسنی در
قرآن بخش نهم: معایش بندگان و اسباب آن در
قرآن بخش دهم:
ایمان و
کفر و
شرک در
قرآن بخش یازدهم:
درجات ایمان و منازل افراد مؤمن بخش دوازدهم:
وجوب اطاعت ولاة امر بخش سیزدهم: وجوه
ظلم در قرآن بخش چهاردهم: فرائض در
قرآن بخش پانزدهم:
قصص،
امثال،
تنزیل و تاویل، مظاهرة، خلقت
بهشت و جهنم،
بداء،
ثواب و عقاب،
معراج،
رجعت،
فضیلت نبی مکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در
قرآن. بخش شانزدهم:
عصمت انبیاء و مرسلین و اوصیاء در
قرآن. بخش هفدهم: رای و
قیاس و
استحسان و
اجتهاد در
قرآن.
این
نسخه که جزء نسخه‌های خطی کمیاب مکتبه الامام امیرالمؤمنین علیه‌السّلام العامة فی النجف الاشرف است توسط علی جهاد الحسانی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. وی مقدمه‌ای مبسوط بر کتاب نگاشته و
آیات و
احادیث آنرا
استخراج کرده و تعلیقه‌هایی بر کتاب افزوده است. در پایان فهرستی از آیات
قرآنی و
احادیث شریف نبوی، مصادر تحقیق و موضوعات کتاب ارائه شده است. کتاب با جلد گالینگور در قطع وزیری و در ۲۷۷ صفحه برای اولین بار در
سال ۱۴۲۱ هجری توسط موسسة البلاغ، للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت به طبع رسیده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
