اقسام توبه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

با توجه به آیات و روایات برای هر گناهی توبه‌ای است برای گناه پنهانی، توبه پنهانی و برای گناه آشکار، توبه آشکار وجود دارد.

---

در دیدگاه پیامبر برای هر گناهی توبه‌ای است. چنان که برای گناه پنهانی، توبه پنهانی و برای گناه آشکار، توبه آشکار؛ زیرا گناه، گاهی مربوط به حق الله است و گاهی حق الناس .

۱.۱ - گناه مربوط به حق الله

در قسم یکم یا تلافی آن واجب نیست مانند مشروب خواری که توبه اش همان پشیمانی و تصمیم بر ترک است و یا تلافی آن شرعا لازم است چون نماز و روزه . در این قسم، افزون بر پشیمانی و تصمیم بر ترک آن عمل، قضای آن را باید به جا آورد.

۱.۲ - گناه مربوط به حق الناس

و اگر حق الناس باشد، افزون بر پشیمانی، حسرت و اندوه و تصمیم بر ترک آن، اگر مالی را تلف کرده باید جبران کند، حتی اگر مال ندارد باید از صاحب آن حلالیت بطلبد و اگر آبرویی را برده باشد، باید استغفار کند؛ هم برای خود و هم برای کسی که آبرویش را ریخته، آن هم اگر ممکن شد پس از کسب رضایتش و اگر نشد با تضرع و زاری و انابه به درگاه خدا و پرداخت صدقات و انفاقات به نحوی جبران نماید؛ چنان که از کلام پیامبر(ص) پیداست همه این مراحل، زیر مجموعه کلام نبوی است. چنان که توبه نصوح از حقیقی‌ترین اقسام توبه است. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تصریح فرمود: «توبه نصوح، پشیمانی از گناهی است که مرتکب شده و آمرزش خواستن از خدا و این که دیگر بدان بازنگردد».

---

۲.۱ - مرتبه اول

توبه کننده یا از همه گناهان توبه می‌کند و بر آن باقی می‌ماند و فرو گذاشته‌ها را تدارک می‌کند؛ چنین توبه‌ای، توبه نصوح است که در کلام الهی به آن تصریح شده و مؤمنان به آن امر شده‌اند و دارای آثاری چون تبدیل گناهان به نیکی‌ها و ورود به بهشت است.

۲.۲ - مرتبه دوم

یا توبه از گناهان کبیره است، ولی شخص گناه کار از همه گناهان خالی نیست و غفلتا و سهوا مرتکب گناه می‌شود، ولی در اقدام به گناه، خود را سرزنش می‌کند و پشیمان می‌شود. این شخص صاحب نفس لوامه است که خیرش بر شرش ترجیح دارد. و برای او از جانب حق تعالی وعده نیکوست و سخن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به آن اشاره دارد که بهترین شما کسانی‌اند که بسیار به فتنه می‌افتند و بسیار توبه می‌کنند یا در جای دیگری فرمود: « مؤمن مانند خوشه گندم است؛ گاهی متمایل و کج می‌شود و گاهی باز می‌گردد» و نیز از کلام آن حضرت استفاده می‌شود که «مؤمن از گناهی که گاه گاه از او سر می‌زند ناگزیر است» علت آن هم از کلام پیامبر استفاده می‌شود که «نمازهای پنج گانه و نماز جمعه کردارهای زشت را در طول هفته تا جمعه دیگر می‌پوشاند به شرطی که از گناهان کبیره اجتناب نمایند».

۲.۳ - مرتبه سوم

دسته سوم، توبه کسی است که توبه می‌کند و سپس شهوت در برخی از گناهان بر او غلبه می‌کند و از دفع شهوت هم ناتوان است و عمدی به آن دست میآزد، ولی در عین حال، در اطاعت خداوند مواظبت می‌نماید و صاحب نفس مسوله است. امید به نجات چنین شخصی به واسطه اطاعات و بندگی اوست.

۲.۴ - مرتبه چهارم

دسته چهارم، توبه کسی است که توبه می‌شکند و عمدی به گناهان می‌پردازد، توبه را هم فراموش می‌کند، تاسف هم نمی‌خورد و پشیمان نیست و نفس او اماره شده است. چنین شخصی بستگی دارد که چه گونه بمیرد بر توحید و سرانجام نیک، یا غلبه گناهان بر نیکی‌ها و سرانجام بد؟
نظر به همین مراتب است که ضرورت توبه برای همه اقشار لازم است؛ هم عوام، هم خواص. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «گاهی در دلم کدورتی می‌آید، پس روزی هفتاد بار استغفار می‌کنم».

---