اقدامات سیاسی حوزه علمیه اصفهان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حوزه علمیه اصفهان در امور سیاسی و اجتماعی بی تفاوت نبوده و در ادوار مختلف به گونه‌های متفاوت وارد عرصه
سیاست و
اجتماع شده است.
از آغاز شکل‌گیری
حکومت صفوی به تدریج همکاری
علما و به تبع آن
حوزه‌های علمیه، با شاهان، به ویژه در عهده‌دار شدن مناصب دینی، شروع شد.
در دوره شاه طهماسب دومین پادشاه صفوی، به دلیل اعتقاد جدّی او به
فقها این همکاری گسترده‌تر شد.
مبنای این مشارکت نیز آن بود که برخی از امور دینی اساساً بر عهده مجتهدان و فقهاست؛ مانند
قضا و
امور حسبیّه، برخی دیگر نیز منوط به
اذن مجتهدان است از آن رو که
نایبان امام در
زمان غیبت هستند.
نقش
محقق کرکی در تبیین نظریه
نیابت مجتهد جامع الشرایط از
امام معصوم، در این دوره بسیار برجسته بود.
شاه طهماسب نیز طی حکمی که در آن محقق کرکی را خاتم المجتهدین و نایب الائمة المعصومین خوانده بود از همگان خواست که با
حکم وی مخالفت نکنند و مخالفت با محقق کرکی را به منزله
شرک معرفی کرد.
خوانساری
احکامی را دیده که محقق کرکی به حاکمان سراسر قلمرو صفوی نوشته و آن‌ها را به رعایت
عدالت در حق رعایا توصیه کرده است.
همکاری علمای
حوزه اصفهان با پادشاهان صفوی و تصدی مشاغل و مناصب عمده مذهبی، پس از شاه طهماسب نیز با فراز و نشیب‌هایی ادامه یافت و کسانی چون شیخ علی منشار، بهاء‌الدین عاملی، علی‌نقی بنابی العلاء کمره‌ای،
محمدتقی مجلسی، آقاحسین خوانساری،
محمدباقر مجلسی ، عبداللّه بن
صالح بحرانی و
محمدحسین خاتون
آبادی به
منصب شیخ الاسلامی، شیخ جعفر بن عبداللّه به
منصب قضا و حسین بن رفیع‌الدین مرعشی و محمدباقر بن حسن خلیفه سلطانی به منصب صدارت برگزیده شدند
(برای آگاهی بیش‌تر درباره مناسبات علمای حوزه اصفهان با شاهان صفوی و نیز مشاغل و مناصبی که بر عهده آن‌ها گذاشته می‌شد به این منبع رجوع کنید
).
این همکاری‌ها موجب شد که در این دوره از جانب
علما و
فقهای اصفهان کتب و رسالاتی درباره
سیاست و آداب ملک‌داری و نیز
فقه سیاسی و مسائلی چون
امر به معروف و
نهی از منکر، لزوم رعایت عدالت از جانب
حاکم،
خراج،
جزیه و حکم
نماز جمعه در
دوره غیبت نوشته شود.
در دوره
افشاریان و
زندیان از نفوذ سیاسی
حوزه علمیه اصفهان کاسته شد.
اما در دوره
قاجار برخی از علمای طراز اول اصفهان در وقایع نهضت
تحریم تنباکو و
مشروطیت نقش اساسی و کلیدی داشتند (برای نقش آقانجفی در واقعه
نهضت تنباکو به این منبع رجوع کنید
).
در جریان مشروطیت، هفت تن از علمای درجه اول حوزه علمیه اصفهان در حمایت از
نهضت مشروطه بیانیه صادر کردند.
حاج‌آقا نوراللّه نجفی (ثقة الاسلام) یکی از مشهور‌ترین این علما بود که نقش مهمی در حمایت از
مشروطه بر عهده داشت.
هر چند که پس از وقایع مشروطه از حمایت آن دست برداشت.
وی از جمله مخالفان سرسخت رضا شاه در قانون نظام وظیفه اجباری بود.
وی در ۱۳۴۶/ ۱۳۰۶ ش درگذشت.
(۸) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۱۷) رسول جعفریان، احوال و آثار بهاء‌الدین محمد اصفهانی (مشهور به فاضل هندی)، قم ۱۳۷۴ ش.
(۱۸) رسول جعفریان، سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، تهران ۱۳۸۸ ش.
(۴۰)
مصلح‌الدین مهدوی، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، تحقیق، تصحیح، اضافات محمدرضا نیل‌فروشان، اصفهان ۱۳۸۶ ش.
(۴۱)
مصلح‌الدین مهدوی، بیان سُبُل الهدایة فی ذکر اعقاب صاحب الهدایة، یا، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر، قم ۱۳۶۷ ش.
(۴۴) موسی نجفی، حکم نافذ آقانجفی: عرفان، مرجعیت و سیاست و فتاوائی از تحریم سیاست غرب در ایران، (قم) ۱۳۷۱ ش.
(۴۷) محمدیوسف واله اصفهانی، خلد برین: ایران در روزگار صفویان، چاپ میرهاشم محدث، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۴۸) محمدطاهر بن حسین وحید قزوینی، عباس‌نامه، یا شرح زندگانی ۲۲ ساله شاه عباس ثانی (۱۰۵۲ـ ۱۰۷۳)، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۲۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه اصفهان»، شماره۶۶۴۱.
