اغْتَرَفَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اغْتَرَفَ:(مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ) «اغْتَرَفَ» به معنای با مشت
آب برداشتن و با
کف دست آب خوردن است. در اصل از مادّه
غرف (بر وزن برف) به معنای برداشتن چيزى براى تناول كردن آن است.
آیه مورد بحث مربوط به آزمايشى است كه
طالوت (فرمانده
بنی اسرائیل) هنگام مقابله با
جالوت، از سپاهيان خود به عمل آورد. آيه مى‌گويد: هنگامى كه طالوت (به فرماندهى لشكر بنى اسرائيل منصوب شد) و سپاهيان را با خود بيرون برد به آن‌ها گفت
خداوند شما را به‌وسيله يک
نهر آب آزمايش مى‌كند: آنهايى كه به هنگام
تشنگی از آن بنوشند از من نيستند و آن‌ها كه جز يک پيمانه با
دست خود بيشتر از آن نخورند از من هستند همگى جز عده كمى از آن آب نوشيدند.
نياز به توضيح نيست كه پيروزى هر جمعيتى به انضباط و
ایمان هرچه بيشتر سربازان به دستور رهبر و فرمانده بستگى دارد. اگر سربازان نسبت به تشخيص و دستور فرمانده خود ايمان داشته باشند در انجام وظيفه كوتاهى نخواهند كرد.
به موردی از کاربرد «
اغْتَرَفَ» در قرآن، اشاره می‌شود:
(فَلَمّا فَصَلَ طالوتُ بِالْجُنودِ قالَ إِنَّ اللّهَ مُبْتَلِيكُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنّي وَ مَن لَّمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنّي إِلاّ مَنِ اغْتَرَفَ غُرْفَةً بِيَدِهِ فَشَرِبواْ مِنْهُ إِلاّ قَليلًا مِّنْهُمْ فَلَمّا جاوَزَهُ هُوَ وَ الَّذينَ آمَنواْ مَعَهُ قالواْ لا طاقَةَ لَنا الْيَوْمَ بِجالوتَ وَ جُنودِهِ قالَ الَّذينَ يَظُنّونَ أَنَّهُم مُّلاقو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَليلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَ اللّهُ مَعَ الصّابِرينَ) «و هنگامى كه طالوت به فرماندهى لشكر بنى‌اسرائيل منصوب شد، و سپاهيان را با خود بيرون برد، به آن‌ها گفت: خداوند، شما را به
وسیله يک نهر آب، آزمايش مى‌كند؛ آن‌ها كه از آن بنوشند، از من نيستند؛ و آن‌ها كه بيشتر از يک پيمانه با دست خود، از آن نخورند، از من هستند. و همگى جز عدّه كمى، از آن نوشيدند. سپس هنگامى كه او، و كسانى كه به او ايمان آورده بودند، و از بوته آزمايش، سالم به در آمدند، از آن نهر گذشتند، از كمىِ نفرات خود، ناراحت شدند؛ و گفتند: امروز، ما توانايى مقابله با «جالوت» و سپاهيان او را نداريم. امّا آن‌ها كه مى‌دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد و ايمان بيشترى داشتند گفتند: چه بسيار گروه‌هاى كوچک كه به خواست خدا، بر گروه‌هاى بزرگ پيروز شدند. و خداوند با صابران و استقامت كنندگان است.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: كلمه
اغتراف و كلمه
غرف به معناى آن است كه چيزى را بلند كنى و بگيرى، مثلا مى‌گويند: فلان
غرف الماء و يا مى‌گويند: فلان
اغترف الماء، يعنى فلانى آب را بلند كرد تا بنوشد. و اين‌كه
اغتراف يک
غرفه، يعنى گرفتن يک مشت آب را از مطلق نوشيدن استثنا كرده، دلالت مى‌كند بر اين‌كه
پیامبر اسرائيلى آن مردم را از مطلق نوشيدن
نهی نكرده بوده بلكه از نوشيدن در حالت خاصى نهى كرده بوده، (مثلا از اين‌كه لب آب دراز بكشند و با دهان بنوشند تا سيراب شوند). مقتضاى ظاهر كلام اين بود كه بفرمايد: فمن شرب منه فليس منى، الا من
اغترف غرفة بيده، و من لم يشرب فانه منى، هر كس از اين نهر آب بنوشد از من نيست، مگر آن‌كه با دستش مشتى بردارد و بنوشد، و كسى كه ننوشد، او از من است، ليكن اينطور نفرمود، بلكه اولا جمله دوم را به جمله اول وصل كرد و ثانيا كلمه شرب را در جمله دوم مبدل به طعم كرد و بايد ديد چرا؟
علتش اين بود كه اگر اينطور فرموده بود مفاد كلام چنين مى‌شد، كه تمامى جنود طالوت از طالوت بودند، و تنها يک طائفه از او بيگانه و جدا شدند، و آن‌ها كسانى بودند كه آب نوشيدند، و از اين عده جمعى كه سيراب نشدند و تنها مشتى آب برداشتند، از ايشان جدا شده و قهرا به طائفه اول ملحق شدند. در نتيجه جنود طالوت دو طائفه مى‌شوند، يكى آنهايى كه از طالوت بودند، و دوم آنهايى كه از او بيگانه شدند، و حال آن‌كه مقصود آيه اين نبوده، بلكه خواسته است بفرمايد سه طائفه شدند، كه طائفه سوم، آنهايى بودند كه مشتى آب برداشتند، نه از طالوت بودند و نه بيگانه از او، بلكه با آزمايشى ديگر وضعشان روشن مى‌شود.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اغترف»، ج۳، ص ۳۰۳.
