• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اشتغال زنان (فقه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



احکام مربوط به اشتغال زنان را می‏توان در دو محور منزل و بیرون از منزل بررسی کرد.

فهرست مندرجات

۱ - اشتغال در منزل‏
۲ - اجبار در کارهای منزل
۳ - سخن امام خمینی در کار کردن زن در منزل
۴ - مزد گرفتن در کار منزل
۵ - اخلاقی بودن کار در منزل
۶ - سخن امام خمینی در وظیفه زن
۷ - پرداختن زن به فعالیتهای اقتصادی
۸ - اشتغال در بیرون منزل‏
       ۸.۱ - جواز اشتغال‏ زنان در بیرون از منزل
۹ - جواز فقهی برای کار کردن زن
۱۰ - اشتغال بانوان و اجازه شوهر
       ۱۰.۱ - نظر امام خمینی در خروج بی اجازه از منزل
۱۱ - اشتغال زن و شرط ضمن عقد
۱۲ - خروج از منزل برای کار واجب
۱۳ - تزاحم اشتغال با حقوق شوهر
۱۴ - ضوابط شرعی اشتغال
       ۱۴.۱ - استفتائات در حدود کار زن در بیرون منزل
۱۵ - کسبهای حرام‏
       ۱۵.۱ - اشتغال به غنا
              ۱۵.۱.۱ - نظر امام در باب غنا
       ۱۵.۲ - استثنا در غنا
       ۱۵.۳ - اشتغال به فال‏گیری و پیش‏گویی
       ۱۵.۴ - اشتغال به سحر و جادوگری
       ۱۵.۵ - اشتغال به نقاشی و مجسمه سازی
       ۱۵.۶ - حکم ساختن عروسک
۱۶ - پانویس
۱۷ - منبع



کار کردن در منزل دو صورت دارد:
الف. خانه‌داری؛ ب. فعالیتهای اقتصادی؛ مانند: قالی بافی، خیاطی، بافندگی، نویسندگی و تدریس خصوصی.



انجام کارهای خانه مانند جارو کردن خانه، آشپزی، شستن لباس و شیر دادن به بچه، از نظر شرع مقدس اسلام، بر زن واجب نیست و نمی‏توان او را به انجام چنین کارهایی در خانه مجبور ساخت.



امام خمینی(ره) در پاسخ این پرسش که آیا زن می‏تواند در منزل وظایف خود را انجام ندهد، مثلًا غذا نپزد، خانه را مرتّب نکند؟ و آیا مرد می‏تواند زن را مجبور به این گونه امور نماید فرمود:مرد حق ندارد زن خود را مجبور به کارِ خانه کند.
[۱] احكام روابط زن و شوهر و مسايل اجتماعى آنان(سيد مسعود معصومى)، ص ۶۴- ۶۵.




اگر زن در انجام کارهای خانه، قصد تبرّع(يعنى قصد نداشته مجانى و بى‌دستمزد كار كند.) نداشته و به دستور شوهرش به امور خانه پرداخته باشد، می‏تواند مزد آن را بگیرد.
[۲] استفتاءات ج ۳، ص۱۷۸-۱۷۹.




انجام کارهای خانه از نظر شرعی بر زن واجب نیست، اما وظیفه‏ای اخلاقی و سنتی اسلامی است که زنان جامعه اسلامی با پیروی از فاطمه زهرا(سلام‌الله علیها) آن را با جان و دل پذیرفته‏اندو به این وسیله صفا و گرمی را به خانواده خود هدیه می‏دهند و بنیان خانواده را استحکام می‏بخشند.



امام خمینی (ره) فرمود بزرگ‏ترین وظیفه زن، کوشش در انجام وظایف شوهرداری و تربیت صحیح و اسلامی فرزندان است.
[۳] استفتاءات ج۳، ص۳۴۸، س ۱۱.




پرداختن زن به پاره‏ای از فعالیتهای اقتصادی و کسب درآمد از این طریق، نه تنها از نظر شرعی مانعی ندارد، بلکه پسندیده است و در روایات معصومان(علیهم السلام) بدان سفارش شده است.



اشتغال بانوان در بیرون از منزل را -که یک پدیده مهم اجتماعی است- از چند زاویه می‏توان مورد بررسی قرار داد.

۸.۱ - جواز اشتغال‏ زنان در بیرون از منزل


بدون تردید اسلام، اشتغال بانوان را جایز می‏شمارد و در این زمینه نه تنها دلیلی بر منع نداریم، بلکه شواهد و دلایل فراوانی بر جواز وجود دارد. در این جا به دو نمونه از این دلایل اشاره می‏کنیم:
۱. حق مالکیت زنان بر اموالشان؛
خداوند متعال در قرآن کریم، حق مالکیت زنان بر اموالشان را، در کنار مالکیت مردان، مورد تأکید قرار داده، می‏فرماید:
لِلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ
مردان نصیبی از آنچه به دست می‏آورند دارند و زنان نیز نصیبی.
از این آیه، افزون بر پذیرش حق مالکیت برای زنان، به طور ضمنی جواز اشتغال برای آنان را نیز می‏توان استفاده کرد؛ زیرا جایز بودن اکتساب (تحصیل درآمد) در آیه، مفروض گرفته شده و سپس درباره مالکیت درآمد حاصله سخن گفته شده است.
۲. تشویق زنان و مردان به فعالیت اقتصادی؛
در اسلام، نه تنها فعالیت اقتصادی جایز شمرده شده و به زنان و مردان اجازه اکتساب مال و تحصیل درآمد داده شده است، بلکه همگان به حضور فعّال در صحنه اقتصاد دعوت و تشویق شده‏اند.
آیاتِ «وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ»(از فضل خدا روزی بطلبيد.)
«هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاکِبَها وَکُلُوا مِن رِزْقِهِ» (او كسى است كه زمین را براى شما رام كرد، بر شانه‏هاى آن راه برويد و از روزيهاى خداوند بخوريد.)
«وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً لِّتَسْلُکُوا مِنْهَا سُبُلًا فِجَاجاً»(خداوند زمين را براى شما فرش گسترده‏اى قرار داد، تا از راههاى وسيع و دره‏هاى آن بگذريد.)
و دیگر آیات
[۹] طه( ۲۰)، آيه ۵۳؛ روم( ۳۰)، آيه ۴۶؛ فاطر( ۳۵)، آيه ۱۲؛ مزّمّل( ۷۳)، آيه ۲۰.
نمونه‏هایی از این تشویق و ترغیب هستند.
در هیچ یک از این موارد، فقط مردان مخاطب نیستند، بلکه مجموعه انسانها، اعم از زن و مرد، مورد توجه قرار گرفته‏اند و همگی به طلب فضل الهی دعوت شده‏اند که کار کردن و کسب درآمد، یکی از مصادیق آن است.
بنابراین، مردان و زنان به فعالیت اقتصادی دعوت شده‏اند و کار کردن نیز از مصادیق بارز فعالیت اقتصادی است. پس اشتغال برای زنان نیز مانند مردان جایز است.



فقیهان به جواز اشتغال بانوان فتوا داده‏اند.
[۱۰] استفتاءات ج ۳، ص ۳۵۶- ۳۵۸.




در اسلام به طور کلی خارج شدن زن از خانه، در هر مورد به اجازه شوهر مشروط شده است.
بر این پایه، زن تا زمانی که اجازه او را کسب نکرده و یا رضایت او برایش محرز نیست، نمی‏تواند از خانه خارج شود.

۱۰.۱ - نظر امام خمینی در خروج بی اجازه از منزل


امام خمینی (ره)، بیرون رفتن زن از خانه بدون اجازه شوهر را موجب نشوز شمرده است.
[۱۱] تحرير الوسيلة ج۲، ص۲۷۲.




اگر در ضمن عقد، شرط اشتغال برای زن شده یا عقد مبنی بر این شرط واقع شود، زن می‏تواند در بیرون از منزل کار کند و شوهر نمی‏تواند مانع شود.
[۱۲] استفتاءات ج ۳، ص۳۵۶.

اگر زن پیش از ازدواج شاغل بوده و به شوهرش گفته و در ضمن عقد، شرط اشتغال برای زن شده یا عقد مبنی بر آن واقع شده باشد، زن پس از ازدواج نیز می‏تواند به شغل خود ادامه دهد و شوهر نمی‏تواند مانع شود.
[۱۳] استفتاءات، ج ۳، ص ۳۵۶.

اگر زن پیش از ازدواج شاغل بوده، ولی در ضمن عقد شرط شده باشد که از شغلش استعفا کند یا عقد مبنی بر آن واقع شود، شرط یاد شده نافذ است و شوهر می‏تواند از کار کردن همسرش جلوگیری کند.
[۱۴] استفتاءات، ج ۳، ص ۱۵۰

اگر زن پیش از ازدواج شاغل نبوده، ولی پس از آن بخواهد به کاری مشغول شود، کار کردن او بلامانع است، ولی برای خروج از منزل باید از شوهرش اجازه بگیرد.
[۱۵] استفتاءات ج ۳، ص۳۵۷




اگر کاری که زن به آن اشتغال دارد بر او واجب باشد، برای خروج از منزل لازم نیست از شوهرش اجازه بگیرد و بدون اجازه او می‏تواند به کار خود ادامه دهد.
امام خمینی(ره) در پاسخ این پرسش که شرکت زنها در مسائل اجتماعی مثل عضویت در سپاه پاسداران و... چه حکمی دارد و اگر به حدّ وجوب برسد با نهی شوهر چگونه می‏شود فرمود: موارد، مختلف است و به حسب حال اشخاص هم ممکن است فرق کند و اگر در موردی به موجب اقتضای ضرورت، واجب شد نهی شوهر مانع نیست.
[۱۶] استفتاءات، ج ۳، ص ۳۴۶.

نیز در پاسخ این پرسش که آیا شوهر می‏تواند مانع خروج زن پزشک خود که متخصص زنان و زایمان است بشود؟ فرمود: خروج زن از منزل برای غیر واجبات، منوط به اجازه شوهر است و در موردی که معالجه بیمار در بیرون، بر پزشک زن واجب شود شوهر او حقّ ممانعت او را ندارد.
[۱۷] استفتاءات، ج ۳، ص۳۴۷-۳۴۸.




زن پس از ازدواج، به اختیار خود حقوقی را برای همسر خویش بر عهده می‏گیرد که حقوق زناشویی شوهر از آن جمله است. اگر اشتغال با این حقوق تزاحم پیدا کند، تکلیف چیست؟
امام خمینی (ره) در پاسخ این پرسش که اگر شوهر، شاغل بودن زن را صلاح نداند و شاغل بودن زن باعث از هم پاشیدگی زندگی زناشویی شوهر شود، آیا شوهر حق ممانعت او را دارد یا نه فرمود:
اشتغال زن اگر موجب تضییع حقوق زناشویی شوهر نباشد مانع ندارد، ولی بیرون رفتن زن از خانه شوهر منوط به اجازه شوهر است.
[۱۸] استفتاءات، ج ۳، ص ۳۵۶




روشن شد که اصل کار کردن زن در بیرون از منزل از نظر شرعی اشکال ندارد؛ ولی اسلام، برای حضور زن در عرصه‏های اجتماعی و اقتصادی، حدود و ضوابطی را قرار داده است.

۱۴.۱ - استفتائات در حدود کار زن در بیرون منزل


۱. آیا زن می‏تواند بدون توافق مرد، در ارگانهای انقلابی فعّالیت کند؟
جواب: اصل کار با مراعات حجاب واجب و سایر ضوابط شرعی مانع ندارد؛ ولی خروج از منزل، منوط به اجازه شوهر است.
[۱۹] استفتاءات، ج ۳، ص ۳۴۶.

۲. آیا خانمها می‏توانند در محلّی مانند بیمارستان مشغول کار شوند که در آنجا دکتر مرد و زن کار می‏کنند؟
جواب: اشکال ندارد؛ ولی باید مراعات موازین شرعیه، از حجاب و غیر آن، بشود.
[۲۰] استفتاءات ج۳، ص۳۵۰

۳. آیا تدریس خانمها به آقایان با رعایت کلیه موازین شرعی و اسلامی چگونه است؟
جواب: با حفظ حجاب و مراعات موازین شرعیه مانع ندارد.
[۲۱] استفتاءات ج۳، ص۳۵۱

۴. دختری هستم که برای گویندگی در سیمای جمهوری اسلامی انتخاب شده‏ام و به خاطر کمک به انقلاب آن را پذیرفته‏ام، آیا این کار من جایز است یا خیر؟
جواب: اصل ِ شغل، مانع ندارد؛ ولی باید کاملًا مواظب وظایف شرعیه خودتان باشید، از جمله از خلطه و آمیزش با مرد اجنبی اجتناب نمایید.
[۲۲] استفتاءات ج۳، ص۳۵۸.

۵. رانندگی خانمها از لحاظ شرعی چه صورتی دارد؟
جواب: رانندگی برای بانوان با حفظ حجاب مانع ندارد، مگر آنکه مفسده‏ای بر آن مترتّب باشد.
[۲۳] استفتاءات ج۳، ص۳۵۹.

۶. دوشیزگان می‏توانند پاسدار انقلاب شوند؟
جواب: در موارد لزوم، با تحصیل رضایت اولیا و مراعات وظایف شرعیه، مانع ندارد.
[۲۴] استفتاءات ج۳، ص۳۶۱.




زن در انتخاب شغل، در چارچوب شرع و قانون، آزاد است. ولی باید دقت کرد که برخی از کسبها حرام و از نظر شرع و قانون ممنوع است که به آنها می‌پردازیم.

۱۵.۱ - اشتغال به غنا


اشتغال به غنا و شنیدن آن و کسب درآمد با آن، حرام است. مقصود از غنا، صدای خوب نیست، بلکه غنا عبارت است از کشیدن صدا و بالا و پایین کردن آن (چهچهه) با کیفیت خاصّی که رامشگر (شادی آور) و طرب‏انگیز بوده و مناسب با مجالس لهو و محافل طرب و آلات لهو و ملاهی باشد. فرقی نمی‏کند که غنا در کلام باطل یا در کلام حق به کار رود و با آن قرآن، دعا، مرثیه یا شعر یا نثر خوانده شود؛ بلکه در این گونه موارد عقاب آن چند برابر می‏شود.
[۲۵] رساله نوين ج۳، ص۲۱۲.


۱۵.۱.۱ - نظر امام در باب غنا


امام خمینی در پاسخ این پرسش که آیا آواز خواندن زوجه برای زوج خود، در صورتی که منجر به غنا شود جایز است یا خیر؟ فرمود: حرام است.
[۲۶] استفتاءات ج۲، ص۱۵.


۱۵.۲ - استثنا در غنا


آواز (غنای) زن‏های خواننده در عروسی‏ها، استثنا شده است. احتیاط واجب، آن است که این آواز به هنگام بردن عروس به خانه شوهر و مجلسی که برای قبل و بعد آن مهیا شده است، اکتفا شود. احتیاط مستحب، اجتناب از آن در همه وقت و همه جا است.
[۲۷] رساله نوين، ج۳، ص۲۱۲.


۱۵.۳ - اشتغال به فال‏گیری و پیش‏گویی


کارِ فال‌گیری و پیش‌گویی، حرام است. پیش گویی با پیش بینی -که در هواشناسی کاربرد دارد- تفاوت دارد. مقام معظم رهبری در پاسخ این پرسش که آیا فال‏گیری از طریق سنگریزه و کسب درآمد با آن، جایز است فرمود: اخبار به کذب، جایز نیست.
[۲۸] اجوبةالاستفتاءات ص۲۷۰.

و نیز در پاسخ این پرسش که اشخاصی هستند که محل گمشده یا دزدی را در آینه به ما نشان می‏دهند، کمک گرفتن از آنها چه صورتی دارد فرمود: این عمل جایز نیست.
[۲۹] استفتاءات، ج۲، ص۲۲.


۱۵.۴ - اشتغال به سحر و جادوگری


جادوگری، یاد گرفتن و تعلیم دادن و کاسبی با آن، حرام است. مقصود از سحر، کاری است که ساحران انجام می‏دهند؛ چیزهایی را می‏نویسند یا می‏خوانند، می‏کشند یا می‏دمند که در بدن، قلب یا عقل شخص سِحر شده اثر می‏گذارد، و وی را احضار یا خواب یا بیهوش می‏کند، یا دوستی و دشمنی‏اش را نسبت به چیزی بر می‏انگیزد.
امام خمینی در پاسخ این پرسش که کسی که سِحر ساحر را باطل می‏کند و شخصی را نجات می‏دهد، آیا حرام است و گناه دارد این کار یا خیر فرمود: اگر سحر می‏کند جایز نیست و اگر حفظ نفس یا واجب دیگری بر آن موقوف باشد، با ملاحظه اهمیت واجب دیگر، مانع ندارد.
[۳۱] تحرير الوسيلة ج۱، ص۴۵۸.


۱۵.۵ - اشتغال به نقاشی و مجسمه سازی


صورت‌سازی موجودات جاندار، مانند انسان و حیوان، اگر به صورت مجسمه باشد مانند مجسمه‌هایی که از سنگ و فلزات و چوب و مانند آن می‏سازند،حرام است؛ ولی اگر تصویر مجسمه‏ای نباشد، جایز است؛ هر چند که احتیاط مستحب ترک آن است.
به تصویر کشیدن غیر جانداران، مانند درختان و گلها، جایز است؛ هر چند به صورت مجسمه باشد. در این مورد، فرقی میان انواع تصویر نیست و نقاشی، ترسیمی، گلدوزی و کنده‏کاری، حکم یکسان دارند.
همان‏طور که مجسمه سازی جانداران حرام است، کسب درآمد با ساختن مجسمه و گرفتن دستمزد برای آن نیز حرام است؛ البته خرید و فروش مجسمه و تصویر، مالک شدن و استفاده کردن از آنها و نیز نگاه کردن به آنها جایز است؛ چنانکه تصویربرداری و عکاسی با دوربین نیز جایز است.
[۳۲] تحرير الوسيلة ج۱، ص۴۵۶.


۱۵.۶ - حکم ساختن عروسک


عروسک‌سازی نیز حکم مجسمه‌سازی را دارد و جایز نیست.
[۳۳] استفتاءات ج۲، ص۱۹.

مقام معظم رهبری در پاسخ پرسشی درباره حکم ساخت عروسک، مجسمه، نقاشی و ترسیم چهره موجودات زنده، خرید و فروش و نگه‏داری و ارائه آنها در نمایشگاه فرمود:
ساخت مجسمه و نقاشی و ترسیم موجودات بی‏روح، اشکال ندارد و همچنین نقاشی و ترسیم چهره موجودات ذی روح، اگر بدون برجستگی باشد و یا مجسمه آنها به صورت غیرکامل باشد، اشکال ندارد؛ ولی ساخت مجسمه انسان یا سایر حیوانات به صورت کامل اشکال دارد؛ اما خرید و فروش و نگهداری و نقاشی و مجسمه جایز است و ارائه آنها در نمایشگاه هم اشکال ندارد.
[۳۴] رساله اجوبة الاستفتاءات، سيد على خامنه‏اى، ص ۲۶۷- ۲۶۸.

نیز درباره عروسک سازی و مجسمه سازی به وسیله دستگاه مخصوص فرمود:
اگر ساخت مجسمه به وسیله دستگاه، مستند به فعل مستقیم انسان نباشد، اشکال ندارد. در غیر این صورت، اشکال دارد.
[۳۵] رساله اجوبة الاستفتاءات، سيد على خامنه‏اى، ص۲۶۸.





 
۱. احكام روابط زن و شوهر و مسايل اجتماعى آنان(سيد مسعود معصومى)، ص ۶۴- ۶۵.
۲. استفتاءات ج ۳، ص۱۷۸-۱۷۹.
۳. استفتاءات ج۳، ص۳۴۸، س ۱۱.
۴. وسائل الشیعة ج۱۷، ص۲۳۶.    
۵. نساء/۴، آیه ۳۲.    
۶. جمعه/۶۲، آیه ۱۰.    
۷. ملک/۶۷، آیه ۱۵.    
۸. نوح/۷۱، آیه ۱۹-۲۰.    
۹. طه( ۲۰)، آيه ۵۳؛ روم( ۳۰)، آيه ۴۶؛ فاطر( ۳۵)، آيه ۱۲؛ مزّمّل( ۷۳)، آيه ۲۰.
۱۰. استفتاءات ج ۳، ص ۳۵۶- ۳۵۸.
۱۱. تحرير الوسيلة ج۲، ص۲۷۲.
۱۲. استفتاءات ج ۳، ص۳۵۶.
۱۳. استفتاءات، ج ۳، ص ۳۵۶.
۱۴. استفتاءات، ج ۳، ص ۱۵۰
۱۵. استفتاءات ج ۳، ص۳۵۷
۱۶. استفتاءات، ج ۳، ص ۳۴۶.
۱۷. استفتاءات، ج ۳، ص۳۴۷-۳۴۸.
۱۸. استفتاءات، ج ۳، ص ۳۵۶
۱۹. استفتاءات، ج ۳، ص ۳۴۶.
۲۰. استفتاءات ج۳، ص۳۵۰
۲۱. استفتاءات ج۳، ص۳۵۱
۲۲. استفتاءات ج۳، ص۳۵۸.
۲۳. استفتاءات ج۳، ص۳۵۹.
۲۴. استفتاءات ج۳، ص۳۶۱.
۲۵. رساله نوين ج۳، ص۲۱۲.
۲۶. استفتاءات ج۲، ص۱۵.
۲۷. رساله نوين، ج۳، ص۲۱۲.
۲۸. اجوبةالاستفتاءات ص۲۷۰.
۲۹. استفتاءات، ج۲، ص۲۲.
۳۰. تحریر الوسیلة ج۱، ص۴۹۸.    
۳۱. تحرير الوسيلة ج۱، ص۴۵۸.
۳۲. تحرير الوسيلة ج۱، ص۴۵۶.
۳۳. استفتاءات ج۲، ص۱۹.
۳۴. رساله اجوبة الاستفتاءات، سيد على خامنه‏اى، ص ۲۶۷- ۲۶۸.
۳۵. رساله اجوبة الاستفتاءات، سيد على خامنه‏اى، ص۲۶۸.



احکام اقتصادی خانواده،ص۵۸-۶۵.


رده‌های این صفحه : اشتغال زنان | حقوق زن | زنان




جعبه ابزار