اسباب مغالطه خارج قیاس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

اسباب مغالطه خارج قیاس یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای عوامل ایجاد مغالطه، خارج از متن استدلال است.

---

در تقسیم‌بندی سنتی، اسباب مغالطه بر دو قسم است:
۱. اسباب یا اجزای صناعی مغالطه؛
۲. اسباب مغالطه خارج قیاس.

---

مراد از اسباب مغالطه خارج قیاس، اسبابی است که باعث به وجود آمدن مغالطه می‌شوند، اما آن اسباب، خارج از قیاس مغالطی است، مانند: استهزاء، تشنیع، قطع کلام، لغات غیر مانوس بکار بردن، نسبت دروغ به مخاطب دادن، عیوب مخاطب شمردن. این امور سبب محکومیت مخاطب می‌شود، بدون آن که وارد بحث و گفتگو شوند.

---

شرح مختصر برخی از آن اسباب و امور به شرح ذیل است:
۱. تشنیع بر طرف مغالطه، مانند اینکه مطلب دقیق‌تر از آن است که امثال تو بفهمند تو را چه رسد که در معقولات تصرف کنی؟!
۲. تکذیب طرف بدین‌گونه که هر چه بگوید، ‌گر چه از اولیات باشد، انکار و تکذیب شود.
۳. تاویل گفته طرف به گونه‌ای که با این تاویل، سخن او دروغ به نظر رسد.
۴. آوردن عبارات پیچیده که باعث سرگردانی طرف شود.
۵. به کار بردن الفاظ بی‌معنا و کلمات نامربوط و تکرار آن به‌گونه‌ای که سبب پریشانی فرد مقابل شود تا حدی که نتواند بر آغاز و پایان گفتار احاطه یابد و اصل مقصود را دریابد.
۶. عیب‌گیری به گفته‌های مخاطب از قبیل اینکه مطالب تو کهنه و در عین حال؛ اوهام، خرافات، خیالات، تُرّهات است یا اینکه مطالب تو گرفته‌شده از انسان‌های نادان، دلایل تو تقلیدی و بی‌بنیان است و امثال اینها….
۷. خصم را به اعتراف به مطلب باطلی وادار کند.
۸. مخاطب را خشمگین کند و عیب‌های او را به رخش بکشد.
۹. بلند سخن‌گفتن درحالی که با حرکات دست توام باشد.
۱۰. گفتن سخنانی برای اینکه عقاید مخاطب نزد مردم، باطل جلوه کند.
علامه حلی می‌گوید که اسباب و علل مغالطه خارج قیاس، عبارت است از: زشت و مفتضح جلوه‌دادن مخاطب در جمع حاضران، نسبت‌دادن او به کودنی و دروغ جلوه‌دادن سخن او از راه افزایش یا کاهش چیزی در کلام او یا تفسیر آن یا گیج‌کردن وی در جواب‌دادن، از طریق آوردن عبارات پیچیده یا مبالغه در دقیق‌بودن معنا و کودنی مخاطب یا ناسزا گفتن یا از درک مطلب او مانع‌شدن و یا پرگویی و تکرار مطلب به نحوی که مخاطب نتواند موضع و مطالب آن را تشخیص دهد.

---

پاره‌ای از مغالطاتی که در بعضی از دسته‌بندی‌های معاصران، تحت عنوان کلی «ادعای بدون استدلال» آمده از همین قسم است؛ مثل: مغالطه تهدید، مغالطه تطمیع، مغالطه جلب ترحم و مغالطه عوام‌فریبی. اقسام «مغالطات مقام نقد» نیز در همین دسته جای می‌گیرد؛ مثل: مغالطه پارازیت، مغالطه حرف شما مبهم است، مغالطه تکذیب، مغالطه اینکه چیزی نیست، مغالطه اینکه مغالطه است، مغالطه انگیزه و انگیخته و مغالطه توهین منشا.

---