اراده انشایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اراده انشایی به ابراز
اراده حقیقی در عالم اعتبار اطلاق میشود.
اراده انشایی، مقابل
اراده حقیقی بوده
و به معنای ابراز
اراده حقیقی در عالم اعتبار
و مفهوم ، از طریق
الفاظ (
ماده امر (ا - م - ر) یا
صیغه افعل ) میباشد؛ به این بیان که
اراده حقیقی، یعنی
شوق مؤکد نسبت به
مطلوب که به دنبال آن، یا خود شخص برای تحصیل
مطلوب حرکت میکند
و یا این که این شوق، او را به انشای امر وا میدارد تا دیگری را برای تحصیل
مطلوب برانگیزد؛ صورت اخیر را
اراده انشایی میگویند؛ برای مثال، شخص
تشنه ، برای به دست آوردن
آب ، یا خودش حرکت میکند، یا این که این
اراده حقیقی را در قالب الفاظی ابراز مینماید
و دیگری را روانه میکند تا برای او آب بیاورد.
به اعتقاد
امام خمینی اساساً واقعیتی به نام
اراده انشائی وجود ندارد
و بر این باور است که نمیتوان همواره برای
امور تکوینی، یک فرد اعتباری قرارداد. البته عقلاء مطابق با برخی از امور تکوینی، اموری را اعتبار کرده تا نیازهای شخصی
و اجتماعی خود را تحصیل کنند مانند اعتبار زوجیت
و ملکیت، اما نمیتوان برای آسمان
و زمین نیز، مصادیق اعتباری قرار داد
و از آن با تعابیری چون «آسمان اعتباری» یا «زمین اعتباری» یاد کرد.
برخی علما
واندیشمندان معتقدند
طلب حقیقی از حیث مفهوم
و مصداق با
اراده حقیقی یکی است
و طلب انشائی مفهوماً
و مصداقاً با
اراده انشائی
اتحاد دارد
و بر این اعتقادند که هر یک از مرتبه حقیقی
طلب و اراده، غیر از مرتبه انشائی آن دو است.
امام خمینی سه نکته را متوجه این
مطلب کرده است.
۱- به اعتقاد ایشان
اراده در تمام افعال انسانی از جمله اوامر امتحانی، ثابت است.
۲- نمیتوان برای امور اعتباری مانند
اراده انشائی واقعیتی دانست.
۳- تعدد
طلب و اراده، غیرممکن است راهحل برخی علما
واندیشمندان در تنزل دعوا به یک نزاع لفظی حقیقتاً مشکلی را حل نمیکند
و توهم دستیابی به صلح میان
اشاعره و معتزله از اموری است که راهی به آن نیست.
به باور امام خمینی هر یک از
طلب و اراده دارای دو قسماند: حقیقی
و انشائی، بااینحال معنای انصرافی از استعمال بدون قرینه لفظ «
اراده» همان معنای حقیقی است
و معنای انصرافی از استعمال بدون قرینه لفظ «
طلب» همان معنای انشائی است
و این سبب تغایر
طلب و اراده نمیشود.
•
فرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۴۱، برگرفته از مقاله «اراده انشایی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.