• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اختلاف عقیدتی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نگرش‌های گوناگون در تفسیر هستی، آفریننده آن، اسماء و صفات او، فرجام کار جهان و سرانجامِ بشر از مهم‌ترین عوامل تفرقه و جدایی گروه‌های انسانی است.



گروهی از انسان‌ها به رغم پذیرش ضرورت وجود آفریننده حکیم ، وحدانیت او را در مرحله اصل آفرینش یا تدبیر هستی، انکار می‌کنند.
از این دسته در اصطلاح قرآن با عنوان مشرکان یاد‌شده است.
گروهی از مشرکان به دو مبدأ در اصل آفرینش قائل بوده،
[۱] تاریخ جامع ادیان، ص۴۴۹‌-۴۸۴.
[۲] اغاثة اللهفان، ج۲، ص‌۲۹۶‌-۳۰۰.
و گروهی نیز چون بت‌پرستان ، به نیروهای طبیعی و غیبی متعدّدی از قبیل فرشتگان، خورشید ، ستارگان، ماه و‌... گرایش یافته‌اند.
[۷] اغاثة‌اللهفان، ج۲، ص۲۵۲‌-۳۰۰.
قرآن کریم عقاید آنان را با براهینی مانند:«لَوْ کانَ فیهِما آلِهَة اِلاَّ اللّه لَفَسَدَتا» و برهان حضرت ابراهیم تخطئه کرده و روز قیامت را روز فیصله و روز کیفر سخت مشرکان دانسته است:«اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا والَّذینَ هادوا والصّبِینَ والنَّصری والمَجوسَ والَّذینَ اَشرَکوا اِنَّ اللّهَ یَفصِلُ بَینَهُم یَومَ القِیمَةِ اِنَّ اللّهَ عَلی کُلِّ شَیء شَهِید».

۱.۱ - اختلاف دینی میان ادیان

اختلاف دینی میان ادیان نیز یکی دیگر از موارد اختلاف عقیدتی است.
همه ادیان آسمانی بر اصل پرستش خداوند در جای‌گاه یگانه آفریننده هستی و مدبّر آن اتّفاق نظر دارند.
آن‌چه بیش‌تر میان ایشان جدایی انداخته، نوع اعتقاد به رسالت پیامبران است؛ زیرا براساس سنّت الهی پیروان هر پیامبر آسمانی موظّف بوده‌اند به استناد بشارت پیامبر خود مبنی بر آمدن پیامبر جدید و ارائه معجزه از سوی او، به آیین وی تن دهند؛ امّا از میان پیروان برخی از پیامبران گروهی که منافع خود را در خطر می‌دیدند، از روی ستم و طغیان، همه بشارت‌ها را نادیده انگاشته به مخالفت با پیامبر نوظهور برمی‌خاستند؛ به‌طور مثال، یهود با آمدن عیسی (علیه‌السلام) به آیین مسیحیت تن ندادند؛ چنان‌که بسیاری از یهودیان و مسیحیان با آمدن پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از روی تعصب و دشمنی، هم‌چنان بر عقاید گذشته خود ثابت ماندند
[۱۱] مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۱۱ .
[۱۲] مجمع‌البیان، ج۲، ص‌۷۷۲.
[۱۵] الملل والنحل، شهرستانی، ج۱، ص‌۲۰۹‌-۲۱۰.
و بدین ترتیب، اختلاف دینی میان پیروان ادیان آسمانی پدیدار شد.

۱.۲ - دستور قرآن به یهود و نصارا

بخش قابل توجّهی از آیات قرآن که پیروان ادیان آسمانی به‌ویژه یهود و نصارا را خطاب کرده و از آنان خواسته تا به اسلام بگروند:«یاَیُّهَا الَّذینَ اُوتوا الکِتبَ ءامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم»، و از عقاید باطل خود همچون تثلیث و فرزند و محبوب خدا بودن:«وقالَتِ الیَهودُ والنَّصری نَحنُ اَبنؤُا اللّهِ واَحِبّؤُهُ‌...» دست برداشته یا دست کم بر محور اصول مشترک با مسلمانان هم‌صدا شوند، به این نوع اختلاف ناظر است.

۱.۳ - دستور قرآن به مسلمانان

برای پرهیز مسلمانان از چنین اختلافی، از آنان خواسته شده که به رسالت تمام پیامبران و آسمانی بودن کتاب‌هایشان ایمان آورده، میانشان جدایی نیندازند.
گاهی به رغم برخورداری پیروان یک دین از عقاید مشترک، در اثر گذشت زمان و ظهور شبهات نوپدید، برخورد با فرهنگ‌های متفاوت و‌... شکاف‌های مذهبی میان پیروان یک دین رخ‌نُموده که باعث ظهور فرقه‌های گوناگون درون دینی می‌شود؛ چنان‌که به‌سبب نوع تفسیر از تثلیث و چگونگی حلول الهی در عیسی (علیه‌السلام) فرقه‌های گوناگونی هم‌چون:ملکانیّه، نسطوریّه، یعقوبیّه و‌... میان مسیحیان ایجاد شده است.
[۲۱] الملل والنحل، شهرستانی، ج‌۱، ص‌۲۲۰‌-۲۲۸.

بر این اساس، قرآن از مسلمانان خواسته است به سان یهود و نصارا دچار تفرقه دینی نشوند:«و‌لاتَکونوا کالَّذینَ تَفَرَّقوا واختَلَفوا مِن بَعدِ ما‌جاءَهُمُ البَیِّنتُ‌...».

۱.۴ - انشعاب مذهبی یهود و نصارا

عموم مفسّران، تفرقه یهود و نصارا و دسته‌دسته شدنشان را انشعاب مذهبی و پیدایش فرقه‌های گوناگون دانسته‌اند.

۱.۵ - دستور قرآن به انسجام مسلمانان

قرآن ، در کنار دعوت اکید مسلمانان به اتّحاد و همبستگی و چنگ زدن به ریسمان الهی:«واعتَصِموا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعًا و لاتَفَرَّقوا»، از آنان خواسته شده تا به‌سان پیروان ادیان پیشین که به پراکندگی فرقه‌ای دچار شده‌اند، پراکنده‌نشوند.
این امر نشان می‌دهد که قرآن کریم، ظهور چنین پراکندگی را پیش‌بینی کرده و به‌سبب خطرآفرینی، به شدّت درباره آن هشدار داده است.

۱.۶ - پیش‌بینی وقوع اختلاف در امّت اسلامی

علامه طباطبایی (رحمه الله) معتقد است: تأکید قرآن بر اتّحاد و پرهیز از اختلاف به‌سبب پیش‌بینی وقوع اختلاف در امّت اسلامی است؛ چنان‌که شیوه قرآن در مواردی از این دست، همین است.
بیش‌تر مفسّران، ذیل این دسته از آیات روایت مشهوری از پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را آورده‌اند
[۲۸] کشف‌الاسرار، ج‌۲، ص‌۵۵۶.
[۲۹] التفسیرالکبیر، ج‌۸‌، ص‌۱۷۴.
[۳۰] تفسیر قرطبی، ج‌۴، ص‌۱۰۳.
که در آن آمده است: یهود به ۷۱ فرقه، و نصارا به ۷۲ فرقه پراکنده شدند، و امّت من به ۷۳ فرقه پراکنده خواهند شد و همه آنان از بین می‌روند، به استثنای یک فرقه که رهایی خواهند یافت.
[۳۱] المستدرک، ج۱، ص۴۷.
[۳۲] الامالی، ص‌۵۲۳‌-۵۲۴.
درباره مضمون این روایت و این‌که یگانه فرقه نجات یافته کدام است، محدّثان و متکلّمان اختلاف دارند.
[۳۴] الملل والنحل، سبحانی، ج‌۱، ص‌۲۷‌-۳۰.
عالمان شیعه معتقدند: پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از بیان این جمله، بر شانه امیرمؤمنان (علیه‌السلام) دست گذاشت و او و پیروانش را مصداق فرقه نجات یافته دانست.
[۳۵] کتاب سلیم‌بن قیس، ص‌۴۳۳‌-۴۳۴
پیدا است که عصمت اهل‌بیت با استناد به آیه تطهیر و نیز یاد‌کرد آنان با عنوان ثقل اصغر در کنار قرآن که مانع گمراهی امّتند، در حدیث ثقلین که از‌جمله احادیث متواتر نزد فریقین است،
[۳۷] کنزالعمال، ج‌۱، ص‌۱۷۲‌۱۷۳.
[۳۸] مسند احمد، ج‌۶‌، ص‌۲۳۲‌-۲۴۴.
[۳۹] المستدرک، ج‌۳، ص‌۱۶۱.
[۴۰] کتاب سلیم‌بن قیس، ص‌۲۰۱.
دیدگاه عالمان شیعه را تقویت می‌کند.
گروهی از محقّقان چون ابن‌حزم و شهرستانی کوشیده‌اند با برشمردن فرقه‌های مسلمانان، شمار آنان را به ۷۳ فرقه رسانده،
[۴۱] الملل و النحل، شهرستانی، ج‌۱، ص‌۱۳.
عقاید اختصاصی هر یک از آنان را مشخّص سازند.

۱.۷ - سیطره بیگانگان نتیجه تفرقه

صرف نظر از این دیدگاه‌ها، وجود اختلاف میان مسلمانان و پیدایش فرقه‌های کلامی چون اهل حدیث، مرجئه، خوارج، اشاعره، معتزله، مجسمه و‌... و نیز پیدایش فرقه‌های فقهی مانند شافعی، حنبلی، مالکی و‌... از واقعیّت‌های انکارناپذیر تاریخ مسلمانان است که همچنان به‌صورت چالشی جان‌کاه،
مانع یگانگی همه جانبه آنان شده و نتایج تلخی چون سیطره بیگانگان بر آنان را به همراه داشته است.
[۴۲] المنار، ج‌۳، ص‌۱۰‌-۱۱.


۱.۸ - تفاوت شریعت‌ها و قوانین ادیان

گذشته از انواع اختلافات دینی که از نگاه قرآن ، امری نکوهیده تلقّی شده است، قرآن تفاوت شریعت‌ها و قوانین هر یک از ادیان را به خداوند نسبت داده است.
[۴۳] جامع‌البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۳۶۸.
[۴۴] تفسیر قرطبی، ج‌۶‌، ص‌۱۳۷.
البتّه از نگاه قرآن فقط یک دین وجود دارد:«اِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الاِسلمُ» و یگانه دین پذیرفته شده نزد خداوند همان است:«و‌مَن یَبتَغِ غَیرَ الاِسلمِ دینًا فَلَن یُقبَلَ مِنهُ» امّا به‌ سبب مقتضیات هر عصر، و تعالی تدریجی اندیشه‌ها همگام با گذر زمان، متناسب با هر عصر و سطح نیازهای مردم همان دوران، شرایعی پیش‌بینی شده: «لِکُلّ جَعَلنا مِنکُم شِرعَةً و مِنهاجًا»، و با آمدن دورانی جدید شریعت پیشین نسخ می‌شده است؛
[۵۲] المنار، ج‌۲، ص‌۲۸۳‌-۲۸۴.
با آمدن اسلام و گام نهادن بشر در واپسین پلّکان رشد و تعالی، آخرین شریعت آسمانی و کامل‌ترین آن‌ها بر مردم عرضه شد، و با رسالت پیامبر‌ اسلام ، نبوت نیز خاتمه یافت.


۱. تاریخ جامع ادیان، ص۴۴۹‌-۴۸۴.
۲. اغاثة اللهفان، ج۲، ص‌۲۹۶‌-۳۰۰.
۳. المیزان، ج۷، ص۱۷۳.    
۴. المیزان، ج۷، ص ۱۸۷.    
۵. المیزان، ج۷، ص ۲۳۶‌-۲۴۰.    
۶. المیزان، ج۱۰، ص۲۷۸‌-۲۷۹.    
۷. اغاثة‌اللهفان، ج۲، ص۲۵۲‌-۳۰۰.
۸. انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۲.    
۹. انعام/سوره۶، آیه۷۶‌-۷۸.    
۱۰. حج/سوره۲۲، آیه۱۷.    
۱۱. مجمع‌البیان، ج۱، ص۳۱۱ .
۱۲. مجمع‌البیان، ج۲، ص‌۷۷۲.
۱۳. المیزان، ج۱، ص۲۲۳.    
۱۴. المیزان، ج۵، ص‌۲۴۳.    
۱۵. الملل والنحل، شهرستانی، ج۱، ص‌۲۰۹‌-۲۱۰.
۱۶. نساء/سوره۴، آیه۴۷.    
۱۷. نساء/سوره۴، آیه۱۷۱.    
۱۸. مائده/سوره۵، آیه۱۸.    
۱۹. آل عمران/سوره۳، آیه۶۴.    
۲۰. بقره/سوره۲، آیه۲۸۵.    
۲۱. الملل والنحل، شهرستانی، ج‌۱، ص‌۲۲۰‌-۲۲۸.
۲۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۰۵.    
۲۳. التبیان، ج‌۲، ص‌۹۳.    
۲۴. الدر‌المنثور، ج‌۲، ص‌۲۸۹‌-۲۹۰.    
۲۵. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۰۳.    
۲۶. آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۵.    
۲۷. المیزان، ج‌۳، ص‌۳۷۴.    
۲۸. کشف‌الاسرار، ج‌۲، ص‌۵۵۶.
۲۹. التفسیرالکبیر، ج‌۸‌، ص‌۱۷۴.
۳۰. تفسیر قرطبی، ج‌۴، ص‌۱۰۳.
۳۱. المستدرک، ج۱، ص۴۷.
۳۲. الامالی، ص‌۵۲۳‌-۵۲۴.
۳۳. بحارالانوار، ج۲۸، ص۴.    
۳۴. الملل والنحل، سبحانی، ج‌۱، ص‌۲۷‌-۳۰.
۳۵. کتاب سلیم‌بن قیس، ص‌۴۳۳‌-۴۳۴
۳۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۳۷. کنزالعمال، ج‌۱، ص‌۱۷۲‌۱۷۳.
۳۸. مسند احمد، ج‌۶‌، ص‌۲۳۲‌-۲۴۴.
۳۹. المستدرک، ج‌۳، ص‌۱۶۱.
۴۰. کتاب سلیم‌بن قیس، ص‌۲۰۱.
۴۱. الملل و النحل، شهرستانی، ج‌۱، ص‌۱۳.
۴۲. المنار، ج‌۳، ص‌۱۰‌-۱۱.
۴۳. جامع‌البیان، مج‌۴، ج‌۶‌، ص‌۳۶۸.
۴۴. تفسیر قرطبی، ج‌۶‌، ص‌۱۳۷.
۴۵. مائده/سوره۵، آیه۴۸.    
۴۶. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹.    
۴۷. شوری/سوره۴۲، آیه۱۳.    
۴۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۸۵.    
۴۹. مائده/سوره۵، آیه۴۸.    
۵۰. المیزان، ج۳، ص۱۲۰-۱۲۱.    
۵۱. المیزان، ج۵، ص۳۵۱-۳۵۳.    
۵۲. المنار، ج‌۲، ص‌۲۸۳‌-۲۸۴.
۵۳. مائده/سوره۵، آیه۳.    
۵۴. المیزان، ج‌۵، ص‌۱۷۱‌-۱۸۲.    
۵۵. نمونه، ج‌۱۷، ص‌۳۳۷‌-۳۵۰.    
۵۶. احزاب/سوره۳۳، آیه۴۰.    



مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اختلاف».    




جعبه ابزار