احاطه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احاطه در
منطق عبارت است از ادراک و اندر یافتن چیزی به نحو تامّ و کامل.
ادراک و اندر یافتن چیزی بنحو تامّ و کامل را احاطه گویند.
«و اینقدر اشارتی است به تصوّر ماهیت
علم منطق، و تنبیهی بر فایده آن به حسب امکان در این موضع. چه احاطه به کنه آن بعد از تحصیل تمامی
علم تواند بود».
«معظم ماهیاتی که عقول و اذهان را به آن احاطتی تواند بود در تحت این ده
مقوله محصور است».
یکی از محورهای مهم بحث از وحدت شخصی تمایز احاطی حق و تبیین درست آن است؛ زیرا بیشتر بدفهمیها به همین مطلب برمیگردد، نشناختن مرز حق و خلق، خاستگاه توهمهایی چون
حلول و اتحاد و همهخدایی را به دنبال دارد.
امام خمینی با توجه به وحدت شخصی وجود بر این باور است که مقام اطلاقی حقتعالی وجود بینهایتی دارد که هیچ حجابی با هیچچیز ندارد و هیچ حجابی میان حقتعالی و خلقش نیست؛ یعنی
ذات اطلاقی حق در مقام ظهور و فعل خود حضور دارد و تجلی حق در موطن غیبی و خلقی، تجلی
ذات است
و این مطلب ناشی از احاطه قیومی حقتعالی بر همه اشیاست که خود سبب میشود با وجود اینکه هیچ نسبتی میان او و خلقش نباشد و منزه از تعینات باشد.
امام خمینی در بیان تمایز احاطی و تقابلی بر این باور است که تمام اشیاء به حسب مرتبه
ذات خود، متباین و متقابل با یکدیگر میباشند و از این رو هیچ احاطه ذاتی و قیومی ندارند، اما حقتعالی که دارای اضافه اشراقی و
احاطه قیومی است، به هیچ وجه شائبه تباین عزلی در
ذات و صفات با موجودات ندارد و به حکم قرب وریدی احاطه تام بر همه هستی دارد بهگونهای که هیچ موطنی خالی از او نیست.
ایشان با استناد به آیات الهی بر این باور است که همه موجودات در بارگاه قدس الهی حضور تعلقی دارند و
ذات حق به تمام ذرات کائنات احاطه قیومی دارد؛ زیرا مراتب وجودات امکانی ظل حقیقت وجود حق و ربط محضاند و استقلالی برای خود ندارند پس مطلق عین مقید است و مقید امری اعتباری است و اعتباری بودن به این است که قید، حقیقتی اصیل نیست، بلکه نسبتی از نسبتهای حق است، یعنی
ذات با صفتی خاص در قالب اسمی خاص تعین مییابد و جلوه میکند و ازآنجاکه
عالم مجموع تعینات خاص است، مجموع
عالم نیز اعتباری و خیال در خیال است، پس باید همه تعینات را مستهلک در حضرت احدی دانست و معتقد شد وجود حق کل هستی را پر کرده است.
•
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۷. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.