• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اجیاد کبیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


باب اجیاد کبیر، از درهای پیشین ضلع جنوبی مسجدالحرام می‌باشد.


این باب، پنجمین در از درهای ضلع جنوبی مسجدالحرام از سمت شرق بود که به سبب قرار گرفتن در برابر دره اجیاد کبیر، بدین نام مشهور شد.
[۱] تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص۱۱۹-۱۲۳.
[۲] موسوعة مکة المکرمه، ج۴، ص۲۸۱.
اجیاد که گاه به صورت جیاد نیز تلفظ شده،
[۳] البلدان، ص۱۵۳.    
[۴] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۴.    
[۵] النهایه، ج۱، ص۲۷، «اجیاد».    
جمع جید به معنای اسب تیزرو و نیز گردن است.
[۶] الصحاح، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۲، «جود».    
[۷] تاج العروس، ج۴، ص۴۰۹، «جید».
این نام بر منطقه‌ای در جنوب شرقی مسجدالحرام
[۸] مرآة الحرمین، ج۱، ص۱۷۹.
نهاده شده بود که از دو دره به نام‌های اجیاد صغیر و کبیر در دامنه کوه ابوقبیس تشکیل می‌شد.
[۹] رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۶۸.    


در باره سبب اشتهار این مکان به اجیاد، سخنان گوناگون گزارش شده است که از آن جمله است: اسبان تیزرو سمیدع، امیر قطورا که تیره‌ای از عمالقه بود، از این منطقه برای نبرد با قبیله یمنی جرهم که در مکه ساکن بودند،
[۱۰] السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.    
[۱۱] اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۸۲.
[۱۲] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
حرکت کردند و یا خون ۱۰۰ تن از مردم قطورا که در پی شکست از جرهم گردن زده شدند،
[۱۳] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.
در آن جا ریخته شد.

از این باب در سده‌های گوناگون با نام‌های دیگر یاد شده است. از جمله این نام‌ها است: باب بنی مخزوم ـ زیرا با خانه‌های بنی مخزوم روبه رو بود
[۱۴] مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۳۲.
ـ و نیز باب اجیاد در سده سوم
[۱۵] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۱.
[۱۶] اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۸۱.
[۱۷] الاعلاق النفیسه، ص۴۴.
؛ باب التمارین در سده پنجم
[۱۸] سفرنامه ناصر خسرو، ص۱۲۸.
[۱۹] اثارة الترغیب و التشویق، ج۱، ص۲۹۰.
؛ و باب الرحمه در سده نهم.
[۲۰] تاریخ مکة المشرفه، ج۱، ص۱۵۷.
[۲۱] اتحاف الوری، ج۳، ص۶۳۷.
[۲۲] شفاء الغرام، ج۱، ص۳۱۵.    
با ساخته شدن مدرسه مجاهدیه به سال ۷۳۹ق. به دست ملک مجاهد علی بن داود، از حاکمان یمن (حک: ۷۲۱-۷۶۴ق.) کنار مسجدالحرام
[۲۳] العقود اللؤلؤیه، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.    
[۲۴] اتحاف الوری، ج۳، ص۲۱۷-۲۱۸.
و در برابر باب اجیاد، این در به باب المجاهدیه مشهور شد.
[۲۵] شفاء الغرام، ج۱، ص۳۱۵.    
[۲۶] التاریخ القویم، ج۴، ص۴۲۲.
گویا باب المجاهدین،
[۲۷] الانس الجلیل، ج۱، ص۴۰۸.
باب مجاهد،
[۲۸] موسوعة مرآة الحرمین، ج۲، ص۷۵۰.
و باب الجهادیه
[۲۹] الرحلة الحجازیه، ص۲۰۷.
از نام‌های تصحیف شده المجاهدیه هستند.

این باب در گسترش دوم دوران مهدی عباسی (حک: ۱۶۷-۱۶۹ق.) که مسجدالحرام را از سمت جنوب گسترش دادند و درهایی در آن سمت ساختند، میان باب صفا (بنی مخزوم) و باب بنی تیم ساخته شد. به گزارش ازرقی (م. پس از ۲۴۱ق.) این باب با دو ورودی و دو طاق به طول ۵/۱۳ ذرع (حدود شش و نیم متر) و عرض ۱۵ ذرع (حدود هفت و نیم متر) ساخته شد. این دو طاق در وسط بر ستونی مرمرین که بر پایه‌ای چوبی و دارای آب طلا استوار بود، تکیه داشت.
[۳۰] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۹۰.    
از وجود ۱۲
[۳۱] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۹۰.    
یا هفت پله
[۳۲] اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۹۳-۱۹۴.
[۳۳] الاعلاق النفیسه، ص۵۰.
در سده سوم ق. برای این باب گزارش شده است. برخی علت اختلاف در تعیین شمار پله‌ها را جمع شدن گل و لای‌هایی می‌دانند که همراه سیل‌های مکه از سمت جنوب مسجدالحرام به درون می‌ریخت و به تدریج پله‌ها را می‌پوشاند.
[۳۴] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۵۲.

یاسر، خادم زبیده همسر هارون الرشید، وضوخانه‌ای کنار این باب ساخت.
[۳۵] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۱۸.    
[۳۶] اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۰۱.
نزدیک این در مناره‌ای قرار داشت
[۳۷] الاستبصار، ص۲۴.    
[۳۸] رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۷۸.    
که فاصله آن با مناره‌ای که در مسعی وجود داشت، ۲۷۸ ذرع (حدود ۱۴۰ متر) بوده است.
[۳۹] اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۲.    
[۴۰] اخبار مکه، فاکهی ج۲، ص۱۸۱.

به سال ۸۲۶ق. ستون طاق‌های در، هم زمان با حکومت سلطان برسبای مملوکی (حک: ۸۲۵-۸۴۰ق.) تعمیر شد. در ۹۸۴ق. هنگام حکومت سلطان مراد سوم عثمانی (حک: ۹۸۲-۱۰۰۳ق.) درگاه باب کاملا بازسازی شد؛ اما شکل هندسی آن به همان سان حفظ گشت. بر بالای آن، دو طاق به شکل نیم دایره از جنس سنگ‌های رنگی وجود داشت که به صورت شطرنجی چیده شده بودند. تکیه گاه این دو طاق در وسط ستونی مستطیل شکل بود و بر بالای ورودی‌های در، دو قاب مستطیل وجود داشت. در قسمت غربی طاق، بسمله همراه آیه ۹۵ سوره نساء: {فضل الله المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین}
[۴۱] نساء/سوره۴، آیه۹۵.    
و بر قسمت شرقی آن، ادامه همان آیه: {درجة و کلا وعد الله الحسنی و فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما}
[۴۲] نساء/سوره۴، آیه۹۶.    
نقش بسته بود. کنار هر یک نیز جایی مربع شکل وجود داشت که در آن تاریخ ساخت در به سال ۹۸۴ق. نوشته شده بود. بر بالای در۲۰ کنگره به شکل برگ‌های درخت دیده می‌شد که کنگره وسطی که دقیقا بر بالای تک ستون طاق‌ها قرار داشت، بزرگ تر از بقیه بود.
[۴۳] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۱۰۷.

به سال ۸۳۰ق. تدابیری برای مصون ماندن مسجد از سیل اندیشیده شد که ارتفاع بخشیدن به این باب و قرار دادن پله برای آن، از جمله این کارها بود.
[۴۴] اتحاف الوری، ج۳، ص۶۳۷.
این باب در گسترش اول دوره سعودی (۱۳۶۸-۱۳۷۵ق.) برداشته شد.
[۴۵] تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۱۰۶.


اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.) ، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق؛ اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق.) ، به کوشش ذهبی، مکه، مکتبة نزار، ۱۴۱۸ق؛ اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الاستبصار فی عجائب الامصار: مراکشی (م. قرن۶ق.) ، بغداد، دار الشؤون، ۱۹۸۶م؛ الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن۳ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م؛ الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل: مجیر الدین الحنبلی (م. ۹۲۸ق.) ، قم، امیر، ۱۳۶۸ش؛ البلدان: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، به کوشش صناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق؛ تاج العروس: الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛ التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق.) ، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق.) ، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق؛ الرحلة الحجازیه: اولیا چلبی، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۹۹۹م؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق.) ، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش؛ السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ الصحاح: الجوهری (م. ۳۹۳ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛ العقود اللؤلؤیه: علی بن الحسن الزبیدی (م. ۸۱۲ق.) ، به کوشش الاکوع، بیروت، دار الآداب، ۱۴۰۳ق؛ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.) ، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.) ، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق؛ النهایه: مبارک ابن اثیر (م. ۶۰۶ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.

۱. ↑ تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص۱۱۹-۱۲۳.
۲. ↑ موسوعة مکة المکرمه، ج۴، ص۲۸۱.
۳. ↑ البلدان، ص۱۵۳.    
۴. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۴.    
۵. ↑ النهایه، ج۱، ص۲۷، «اجیاد».    
۶. ↑ الصحاح، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۲، «جود».    
۷. ↑ تاج العروس، ج۴، ص۴۰۹، «جید».
۸. ↑ مرآة الحرمین، ج۱، ص۱۷۹.
۹. ↑ رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۶۸.    
۱۰. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۱۱۲.    
۱۱. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۱، ص۸۲.
۱۲. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.    
۱۳. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۵.
۱۴. ↑ مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۳۲.
۱۵. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۱.
۱۶. ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۸۱.
۱۷. ↑ الاعلاق النفیسه، ص۴۴.
۱۸. ↑ سفرنامه ناصر خسرو، ص۱۲۸.
۱۹. ↑ اثارة الترغیب و التشویق، ج۱، ص۲۹۰.
۲۰. ↑ تاریخ مکة المشرفه، ج۱، ص۱۵۷.
۲۱. ↑ اتحاف الوری، ج۳، ص۶۳۷.
۲۲. ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۳۱۵.    
۲۳. ↑ العقود اللؤلؤیه، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.    
۲۴. ↑ اتحاف الوری، ج۳، ص۲۱۷-۲۱۸.
۲۵. ↑ شفاء الغرام، ج۱، ص۳۱۵.    
۲۶. ↑ التاریخ القویم، ج۴، ص۴۲۲.
۲۷. ↑ الانس الجلیل، ج۱، ص۴۰۸.
۲۸. ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ج۲، ص۷۵۰.
۲۹. ↑ الرحلة الحجازیه، ص۲۰۷.
۳۰. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۹۰.    
۳۱. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۹۰.    
۳۲. ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۹۳-۱۹۴.
۳۳. ↑ الاعلاق النفیسه، ص۵۰.
۳۴. ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۵۲.
۳۵. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۲۱۸.    
۳۶. ↑ اخبار مکه، فاکهی، ج۴، ص۱۰۱.
۳۷. ↑ الاستبصار، ص۲۴.    
۳۸. ↑ رحلة ابن بطوطه، ج۱، ص۳۷۸.    
۳۹. ↑ اخبار مکه، ازرقی، ج۲، ص۸۲.    
۴۰. ↑ اخبار مکه، فاکهی ج۲، ص۱۸۱.
۴۱. ↑ نساء/سوره۴، آیه۹۵.    
۴۲. ↑ نساء/سوره۴، آیه۹۶.    
۴۳. ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۱۰۷.
۴۴. ↑ اتحاف الوری، ج۳، ص۶۳۷.
۴۵. ↑ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، ص۱۰۶.


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «باب اجیاد کبیر».    




جعبه ابزار